بخشی از مقاله
چکیده
در بحث توسعه پایدار کشاورزی، به حفظ محیط زیست و منابع پایه کشور توجه خاصی گردیده است. در سالهای اخیر تولید فرآورده های با کیفیت طیور مورد توجه بسیاری از کشورهای توسعه یافته قرار گرفته است. این توجه پاسخی به تقاضای روزافزون مصرف کنندگان برای تهیه غذای تازه، سالم، بدون هورمون، آنتی بیوتیک و مواد شیمیایی مضر می باشد . علاوه بر این در تولید این محصولات باید ملاحظات زیست-محیطی نیز مدنظر قرار گرفته شود و در تولید آنها از محصولات تغییر یافته ژنتیکی نیز استفاده نگردد. در سالهای اخیر مرغ هایی با عنوان دسته بندی »مرغ سبز« یا »مرغ بدون مصرف آنتی بیوتیک« در فروشگاه ها و مراکز فروش فرآورده های گوشتی عرضه می گردد.
بررسی های اخیر در مصرف کنندگان ایران نشان می دهد که آنها معتقدند مرغ سبز از نقطه نظر کیفیت، سلامت، روش ها و ارزش تولیدی بهتر از مرغ معمولی می باشد. نتیجه اینکه در تولید مرغ سبز و به دنبال درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی علاوه بر تولید فرآورده های با کیفیت طیور، می توان در مسیر توسعه پایدار کشاورزی نیز گام های موثری برداشت و به حفظ ارزش غذایی طیور کشور کمک کرد
کلمات کلیدی: مرغ سبز ، صنعت طیور، توسعه پایدار
مقدمه
در سالهای اخیر تولید فرآورده های با کیفیت طیور مورد توجه بسیاری از کشورهای توسعه یافته قرار گرفته است .این توجه پاسخی به تقاضای روزافزون مصرف کنندگان برای تهیه غذای تازه، سالم، بدون هورمون، آنتی بیوتیک و مواد شیمیایی مضر می باشد. علاوه بر این در تولید این محصولات باید ملاحظات زیست - محیطی نیز مدنظر قرار گرفته شود و در تولید آنها از محصولات تغییر یافته ژنتیکی نیز استفاده نگردد.امروزه در اکثر نقاط دنیا بخش اعظم غذای انسان را دام و طیور بر اورده می کنند حال اینکه انسان امروز با تیز بینی و هوشیاری نه تنها برای رفع گرسنگی بلکه برای رساندن مواد غذایی به بدن جهت میزان قابل مصرف سلول های آن و بر طبق هرم غذایی مربوطه به غذا نگاه کرده و به دنبال بهره وری بیشتر از آن می باشد .
در این اثنا اهمیت طیور سالم نیزاز دید انسان ها خارج نمانده و سلامتی طیور را سلامتی خود پنداشته و هرگونه مخاطراتی را برای آنها مخاطره ای برای خویش می داند لذا خود را بر آن داشته که با استفاده از روش های نوین پزشکی و دامپزشکی سعی در شناخت و کنترل بیماری های طیور نموده و در این راستا استفاده از آنتی بیوتیک ها را نیز همچون دیگر داروها به خدمت گرفته است .علاوه بر بحث درمان در حیوانات اهلی امروزه مطلب دیگری که حائز اهمیت است استفاده از هورمون ها و مکمل های غذایی برای مصرف دام ها به طرق مختلف و برای تسریع در امر رشد و ورود سریعترشان به بازار عرضه و بالا بردن سطح مواد مغذی در غذای حاصله از آنها برای انسان می باشد .
این در حالی است که نگرانی هایی نیز در عصر حاضر در مورد محصولات حاصله از این دام ها که عمدتا به طریق صنعتی پرورش داده میشوند را در بین مصرف کنندگان بوجود آورده و جامعه پزشکی و دامپزشکی را بر آن داشته تا تحقیقات وسیع الطیفی را حول محور باقی مانده داروها در مواد غذایی انجام دهند.امروزه بهبود کیفیت فرآورده های خام دامی و تولید غذای سالم در راستای تامین امنیت غذایی بعنوان یکی از اهداف استراتژیک و راهبردی سازمانها و تولیدکنندگان تهیه و توزیع محصولات غذایی با منشاء دامی با جایگزینی مواد شیمیایی و سنتزی و داروها با محصولات طبیعی و سازگار با محیط زیست مطرح می باشد.
در همین راستا تولید محصولات بدون آنتی بیوتیک با تاکید بر جانشینی آن با مواد با منشاء گیاهی در تغذیه و برنامه پیشگیری از بیماریها در محصولات حیوانی از جمله طیور صنعتی مطرح و عملی گردیده است .آنتی بیوتیک هایی که در صنعت طیور و به منظور پیشگیری و درمان بیماریها تجویز می شود چنانچه فارماکوپه کشور نباشد و زمان منع مصرف محصول پس از طی تجزیه و خروج دارو از بدن موجود زنده رعایت نگردد، به عنوان باقیمانده دارویی می تواند سبب عوارض جانبی و مقاومت های آنتی بیوتیکی و ناکارایی درمان دارویی در مصرف کننده گردد .لذا ارتقاء مدیریت بهداشتی پرورش و نهایتا حذف آنتی بیوتیک ها سبب اطمینان خاطر مصرف کننده و دسترسی به محصول سالم، با کیفیت و بدون عوارض جانبی ناشی از مصرف به دنبال داشته باشد .
با عنایت به مطالب ذکر شده بالا و به منظور تنویر افکارعمومی گذری بر روند تولید مرغ - . بدون آنتی بیوتیک - مرغ سبز - در واحدهای تولیدی می پردازیم.در این مطالعه از پایگاه های اطلاعاتی علمی و همچنین مقالات معتبر فارسی و لاتین استفاده گردیده است .در این مطالعات صورت گرفته سعی شده است تا مضرات باقی مانده های آنتی بیوتیک در محصولات طیور بررسی و در نهایت سابقه پرورش مرغ سبز در ایران، روش های تولید و چالش های پیش رو مورد بحث قرار خواهد گرفت.
یافته ها و بحث:
مرغداران، در دهه پنجم قرن بیستم برای تولید مرغ گوشتی با وزن زنده 2 کیلوگرم نیاز مند بیش از 60 روز زمان پرورش، 2/5 کیلوگرم دان برای هرکیلوگرم گوشت، و تراکم حداکثر 10 قطعه پرنده به ازای هر متر مربع بوده و بدون آنتی بیوتیک ها تولید اقتصادی گوشت مرغ، غیرممکن بود .آنتی بیوتیک ها داروهایی بودند که در ابتدا برای درمان بیماری های عفونی انسان به کار گرفته شدند به طوریکه معجزه پنی سیلین جان ملیون ها انسان را در جریان جنگ جهانی دوم نجات داد ولی به تدریج مصرف این دارو ها در پرورش دام وطیور در نیمه دوم قرن بیستم افزایش چشمگیری یافت .به طوریکه در پایان قرن بیش از 00 درصد از کل آنتی بیوتیک های تولید شده به مصرف دام وطیور می رسیدند و از جنبه ارزش پولی، 6 برابرجمعیت انسانی، آنتی بیوتیک ها در صنعت دام وطیور مصرف می شدند که سهم طیور گوشتی بیشتر از بقیه حیوانات تولید کننده غذای انسان بود.
در دهه 1940 دانشمندان دریافتند که افزودن آنتی بیوتیک ها و ترکیبات آنابولیک به غذای دام و طیور از طریق افزایش میزان پروتئین سازی موجب بهبود افزایش وزن در آنها می شود .در حال حاضر استفاده از هورمون در پرورش طیور گوشتی در بسیاری از کشورهای دنیا ممنوع است .به نظر می رسد ارائه آموزش های لازم در زمینه بهداشت مواد غذایی و روشنگری افکار عمومی در خصوص اینکه پیشرفت های حاصل در اصلاح نژاد، تغذیه، و کنترل بیماری ها در جوجه های گوشتی موجب افزایش سرعت رشد و کاهش دوره پرورش است.آنتی بیوتیکها مواد شیمیایی هستند که از میکروارگانیسمهایی مانند قارچهای میکروسکوپی و باکتریها گرفته می شوند و از ادامه زندگی سلولهای یوکاریوتها یا پروکاریوتها جلوگیری نموده و یا مانع تکثیر آنها می شوند .
اجزای سازنده آنتی بیوتیکها بسته به کاری که انجام می دهند متفاوت است .بیشتر آنتی بیوتیکها بر روی هر دو نوع سلول پروکاریوتها و یوکاریوتها اثر می کنند و به همین دلیل نمی توان همه آنها را از نظر درمانی برای انسان مورد استفاده قرار داد.آنتی بیوتیکها روی واکنشهای بنیادی یک سلول اثر می کنند .بعضی از آنها خاصیت ضد سرطانی دارند زیرا اثر آنها بیشتر روی سلولهایی است که در حال تقسیم سریع هستند و به همین دلیل باکتریها و سلولهای مغز استخوان که سازنده گویچه های سفید خون و گویچه های قرمز خون می باشند و همچنین سلولهای سرطانی در مقابل آنتی بیوتیکها حساسیت بیشتری دارند.
باقی مانده داروها و مواد شیمیایی درگوشت طیور یکی از چالش های جدی بهداشتی در ایران و سایر کشورهای جهان است .بدون تردید بیشترین میزان باقی مانده دارویی در گوشت طیور مربوط به آنتی بیوتیک ها است .استفاده غیرقانونی از داروهایی که از فارماکوپه دامپزشکی طیور خارج شده اند، یکی از چالش های جدی مقامات بهداشتی کشور در امر تولید گوشت مرغ است .خطر انواع باقی مانده حشره کش ها و سموم دفع آفات در گوشت طیور نسبت به مواد غذایی با منشا گیاهی کمتر است .به هر ترتیب احتمال وجود این مواد به صورت باقی مانده در بافت چربی و کبد بیشتر است.
آنتی بیوتیکها از جمله ترکیباتی هستند که در صنعت پرورش دام، طیور و آبزیان جهت پیشگیری، تحریک رشد و یا درمان بیماریها به فراوانی مورد استفاده قرار میگیرند و مصرف بیش از حد، بدون نظارت کنترل شده، باعث ایجاد مقاومت در دامها و افراد مصرف کننده می شود و افراد به مرور زمان در معرض دریافت باقیمانده آنتی بیوتیکها از طریق مصرف این فرآورده ها قرار می گیرند و این منجر به افزایش مقاومت باکتریهای بیماریزای انسانی می گردد حتی بدون اینکه عامل بیماریزای دامیمستقیماً برای انسان بیماریزا باشدمثلاً. زمانی که انسان به علت عفونت، آنتی بیوتیک درمانی میشود و نتیجه مطلوبی از این درمان دریافت نمی کند این امر می تواند نتیجه مقاومت دارویی در اثر وجود باقیمانده های دارویی در غذای مصرفی باشد .وجود باقیمانده های دارویی برمیکروفلور روده ای انسان نیز اثرات نامطلوبی می گذارد و باعث تجزیه و فروپاشی کلونی میکرو فلورها می گردد.
