بخشی از مقاله
چکیده
در شرایط دنیای کنونی مدل اقتصادی وابسته به نفت، به لحاظ تاثیر پذیری منفی از سیاست های خصمانه قدرت های استکباری الگوی مناسب و قابل اطمینانی برای نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نیست. لذا بایستی در پی ارائه الگویی اسلامی-ایرانی جهت گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار بود. اما سوال این است که این الگو چه راهکارهایی را برای تحقق این هدف بزرگ پیش روی ما می گذارد؟ بررسی ها نشان می دهد در این مسیر اولین گام خروج از مدل اقتصادی تک محصولی و ایجاد تنوع در محصولات صادراتی و مولفه های ارز آور است. محصولاتی که به لحاظ کیفیت بالا و قیمت مناسبشان غیر قابل تحریم بوده و به لحاظ تنوع در تولید، بخش وسیعی از نیاز بازارهای جهانی را تامین نمایند.
بی شک برای رسیدن به این نقطه از توانایی نیازمند برخورداری از سطح بالایی از علم، فناوری و تخصص در سطح جامعه و مدیران اجرایی هستیم. همچنین مولفه های دیگری چون: صنعت توریست بینالملل - صادرات نامرئی - ، اصلاح نظام مالیاتی، اتقان در تولید و مدیریت واردات و صادرات وجود دارند که اعمال مدیریت علمی و دانش مدار بر آنها نقشی حیاتی در تحقق الگوی اقتصاد پایدار دارد. دستاوردهای پژوهش حاکی از این مطلب است که "آموزش و سرمایه گذاری در سرمایه انسانی" جامع ترین و مطمئن ترین راهکار برای گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار میباشد.
-1 مقدمه
وفور منابع نفتی در کشورهای نفت خیز به رغم داشتن منافع اقتصادی، مشکلات عدیده ای را نیز برای این کشورها رقم زده است. چرا که سهل الوصول بودن فروش نفت خام، در گذر زمان این کشورها را از تلاش و حرکت برای تولید سایر محصولات تجاری و اقلام ثروت آفرین باز داشته است. نباید از این نکته غافل بود که نظام اقتصادی کشوری که تنها بر یک مولفه، آن هم نفت خام استوار باشد؛ در تکانه های اقتصادی جهان پایدار نبوده و بسیار شکننده خواهد بود.
این نکته ما را یاد مثلی از گذشتگان می اندازد که می گفتند: »همه ی پول هایتان را در یک جیب نگذارید.« اهمیت این مطلب برای کشور ما ایران اسلامی که پرچمدار مبارزه با استکبار جهانی و حمایت از مظلومان در سراسر جهان میباشد دو چندان است؛ چرا که این نوع مدل اقتصادی براحتی از سوی قدرت های استکباری قابل تحریم و فشار است. بر این اساس طراحی مدل اقتصادی جدیدی که غیر قابل تحریم، پویا و پایدار باشد از اهمیت بالایی برخوردار است. در دهه های اخیر مطالعات فراوانی در حیطه ی اقتصاد پایدار انجام شده و هدف از پژوهش حاضر تلاش برای ارائهی الگویی اسلامی-ایرانی جهت گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار است. مقاله پیش رو که از زمره پژوهش های بنیادین می باشد، با روش توصیفی-تحلیلی این موضوع را مورد بررسی قرار میدهد.
-2 گذار از اقتصاد تک محصولی
جهت نیل به اقتصاد پایدار اولین و مهمترین قدم ایجاد تنوع در محصولات صادراتی و مولفه های ارز آور است؛ به طوری که این محصولات بتوانند طیف وسیعی از نیاز بازارهای جهانی را تامین نمایند. درواقع زمانی اقتصاد یک کشور از حالت شکنندگی خارج شده و به حالت پایدار تبدیل خواهد شد که مدل اقتصادی آن کشور از حالت تک محصولی خارج شده و بار نظام اقتصادی آن را تعداد مولفه های بیشتری متحمل شوند؛ در نقطه مقابل زمانی که مولفه ای همچون نفت خام به تنهایی سهم عمده ای از مجموع درآمدهای صادراتی را به خود اختصاص دهد، آن نظام اقتصادی آسیب پذیر و شکننده خواهد بود. این مشکل زمانی بحرانی تر خواهد شد که کشورهای طرف معاملات تجاری از تعدد کمتری برخوردار باشند.
-3 گذار از خام فروشی
در کشورهای نفت خیز بزرگ ترین ضربه به تولید ملی و نظام اقتصادی زمانی وارد می شود که بخش بزرگی از درآمدهای دولت از محل فروش نفت خام یا به اصطلاح درآمدهای حاصل از خام فروشی تامین شود. به عبارتی تداوم در خام فروشی مغایر با سیاستهای یک مدل اقتصادی پایدار است؛ به دو دلیل:
الف - کشوری را در نظر بگیرید که منابع نفتی و معدنی را به وفور در اختیار دارد؛ اما به علت ضعف فنی، قدرت پردازش، فراوری و فروش محصولات حاصل از صنایع تکمیلی این منابع را نداشته و به ناچار این سرمایه های گران بهای خود را به صورت خام و بسیار ارزان می فروشد که گاهی تا یکصد برابر ارزان تر از فراورده های حاصل از صنایع تکمیلی آن ها است. در این شرایط میتوان گفت این کشور بجای رونق اقتصادی در حال از دست دادن سرمایه های گرانبهای خود میباشد.
ب - در شرایط کنونی با توجه به عرضهی بالای نفت در بازارهای بینالمللی و رقابت برای فروش نفت خام در میان کشورهای تولید کننده ی آن؛ شرایط مطلوبی برای مشتریان نفت فراهم آمده و آن این است که مشتریان نفت در قبال خرید نفت خام، صادرات کالای تولیدی کارخانجات خودشان را به کشورهای صادر کننده نفت مطالبه میکنند؛ و این روال یعنی از رونق افتادن تولید ملی، تعطیلی کارخانهها، بیکاری جوانان، فساد و بسیاری تبعات اجتماعی دیگر در کشورهای صادر کننده نفت خام؛ چرا که این کشورها برای از دست ندادن مشتریان خود مجبورند واردات بی رویه کالاهای خارجی را از کشورهای مورد معاملات خود بپذیرند.
-4 توسعه "صنایع غیر قابل تحریم"
توسعه "صنایع غیر قابل تحریم" پایه و اساس مدل اقتصاد پایدار است. منظور از صنایع غیر قابل تحریم، آن صنایعی است که فرایند ممانعت از فروش محصولات و ثروت آفرینی آنها از سوی قدرتهای استکباری، در مرحله عمل غیر قابل رهگیری بوده و یا رهگیری آن قدرت های استکباری را به نتیجهی مطلوب خود که ممانعت از ثروت آفرینی آن صنایع است، نرساند. درواقع محصولات تولید شده و یا خدمات ارایه شده توسط این صنایع از چنان کیفیت بالا و قیمت تمام شده مناسبی برخوردارند که فرایند تحریم آنها در مرحله عمل غیر ممکن میشود.
-5 تجاریسازی فناوری - کاربرد فن آوری در رشد اقتصادی -
برای ایجاد تنوع در محصولات صادراتی و نیل به اقتصاد پایدار اولین گام تجاری سازی فناوری یا استفاده از فن آوری در تولید کالا و ارائه خدمات، برای رشد اقتصادی است. در مدح ویژگی های ثروت آفرین فناوری باید گفت که فناوری با ایجاد محصولی منحصر به فرد و با ویژگی های خارق العاده از این قابلیت برخوردار است که فضای ذهن مصرف کننده را تسخیر، او را ملزم به انتخاب و سمت و سوی بازار را مدیریت کند.
درواقع از آن جا که در دنیای امروز اولین و تعیین کننده ترین عامل در جذب مشتری و فروش محصولات، کیفیت و مرغوبیت کالاست و امروزه تنها محصولات تجاری شده با فناوری های نوین از این ویژگی ها برخوردارند، می توان گفت که این محصولاتعملاً غیر قابل تحریم اند؛ چراکه در سراسر دنیا نه مصرف کنندگان حاضرند ازخیرِ انتخاب محصولات با کیفیت بگذرند و نه بازاریابان ودلّالان حاضرند که از سود سرشار بازرگانی این اجناس دست بردارند. نکته مهم این است که برای دستیابی به چنین مرحله ای از صنایع پیشرفته، ابتدا نیازمند دانش و تجهیزاتی با فناوری بالا می باشیم. لذا توجه به ارتقای علم و دانش و توسعهی علمی سرمایه انسانی برای تولید تجهیزات و فناوری های روز بسیار ضروری مینماید.
-6 تاکید اسلام بر کاربرد فناوری در رشد اقتصادی
با مراجعه به متون اسلامی درمی یابیم که اولیاء الهی پیشگامان عرصه تجاری سازی فناوری بوده اند؛ برای مثال حضرت داوود - نخستین فردی است که به امر الهی آهن برای او نرم شد و به تعلیم خداوند، فناوری زره سازی را ابداع نمود - سبأ10/و » - 11و آهن را برای او نرم کردیم ]و به او گفتیم[ زرههای کامل و فراخ بساز« آن حضرت برای استفاده از فلزات آن ها را از حالت بسیط خارج کرده به تجارت فراورده های آن پرداخته است تا آن جا که مفسران گویند: «و سبب این آن بود که داود در سیاحت و سیر خود هر کس را دیدی که وی را نشناختی از او پرسیدی که این مرد که والی شماست چگونه مردیست؟ گفتندی: که نیکو سیرت مردی است و عادل پادشاهی است او بر آن خدای را شکر کردی، روزی فرشته بر صورت مردی پیش او آمد، داود بر عادت خود از او پرسید که: والی شما چگونه مردی است؟ او گفت: نیک مردی است اگر در وی یک خصلت نبودی،
