بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد متکی به نفت اقتصادی است وابسته به درآمدهای نفتی که از سالهای قبل ایجاد شده است به تعبیر مقام معظم رهبری»این وابستگی، میراث شوم صد ساله ی ماست« اما اقتصاد پایدار اقتصاد تولید محور و دانش بنیان است. به تعبیر مقام معظم رهبری »برای اقتصاد یک کشور، مهمترین بخشی که میتواند یک شکوفائی پایدار را به وجود بیاورد، تولید است؛ بخصوص آن بخش اقتصاد تولیدی که متکی است به دانش و علم است« از این رو بررسی راهکارهای گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار از دیدگاه مقام معظم رهبری، حائز اهمیت فراوانی بوده و ضرورتی دو چندان می-یابد.
پژوهش مذکور که بررسی موضوع فوق میپردازد از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات، کیفی و برای گردآوری دادهها از روش »گراندد تئوری« استفاده شده است. نتایج بیانگر آن است که مقام معظم رهبری با دیدگاهی سیستمی و کلنگر ضمن تبیین مفاهیم اقتصاد متکی به نفت و اقتصاد پایدار، راهکارهای گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار را ارائه نموده است از این راهکارها میتوان به مواردی مانند: »جایگزین کردن نفت با فعالیتهای اقتصادیِ درآمدزای دیگر، تکیه بر تولید و اقتصاد دانش بنیان، تمرکز بر صنایع دانشبنیان، ایجاد شرکتهای دانش بنیان، توانمند سازی بخش خصوصی، حفظ استقلال اقتصادی، استفاده از همهی ظرفیتهای دولتی و مردم، مبارزه با مفاسد اقتصادی، مهار تورم و تامین ارزش پول ملی، مردمی کردن اقتصاد و بها دادن به مردم و غیر... اشاره کرد
مقدمه
انقلاب اسلامی ایران با سطوح مختلفی از تهدیدات متنوع مواجه بوده است، اما در چند سال اخیر تهدیدات اقتصادی بصورت ویژه مورد توجه دشمن قرار گرفته و شدت یافته است، از این رو پس از ابلاغ سیاستهای کلی خودکفایی دفاعی و امنیتی در اواخر سال 1392 توسط مقام معظم رهبری، راهبرد اقتصاد مقاومتی به عنوان یک سیستم اقتصادی پایدار مطرح شد؛ چرا که برخورداری هر کشوری از یک نظام اقتصادی مقاوم و پایدار نقش بسزایی در معیشت و پیشرفت آن کشور ایفا می کند. پایداری در اقتصاد مفهومی است که در پی مقاوم سازی، بحرانسازی و ترسیم ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی مطرح میشود که قطعاً باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریتهای همگانی و مدبرانه، پیش شرط و الزام چنین موضوعی است.
اقتصاد پایدار کاهش وابستگیها مخصوصاً وابستگی به نفت و تأکید روی مزیتهای تولید داخلی و تلاش برای خود اتکایی است .اقتصاد پایدار به معنای آمادگی روحی و عملی برای پایداری در برابر حملات اقتصادی دشمن و پاسخ به آن در کوتا مدت و حرکت به سمت طراحی الگوی اقتصادی اسلامی در چارچوب الگوی اسلامی / ایرانی پیشرفت در درازمدت است. به هر حال شناخت یک نظام اقتصادی که دارای مبانی فکری و ارزشی مناسب بوده و با اصول و جهانبینیهای نظام حاکم مطابقت داشته باشد و ساختار های تصمیمگیری، اطلاعاتی و انگیزشی را شکل بدهد بسیار مهم میباشد.
در این میان دین اسلام، مسأله اقتصاد را به عنوان یکی از مهم ترین مسائل زندگی بشری، مطرح کرده و نگرش خاصی به آن دارد که اگر بخواهیم آن را در میان مکاتب اقتصادی حاضر دنیا بشناسیم باید بگوییم »نظام اقتصاد اسلامی عبارت است از مجموعه قواعد کلّی ارائه شده در اسلام در زمینه روش تنظیم حیات اقتصادی و حلّ مشکلات اقتصادی در راستای تأمین عدالت اجتماعی.« با توجه به این تعریف میتوان اقتصاد مقاومتی در چارچوب انگاره مقاومت و بر اساس فهم دقیق مفاهیم اقتصاد اسلامی تبیین نمود که ضرورت رسیدن به آن از الزامات اساسی است.
بیان مسئله
آنچه مسلم است اتکای کشور به درآمدهای نفتی و عدم برنامه ریزی معقول و منطقی برای بهره مندی از ظرفیت ها و پتانسیل های فراوان برای افزایش درآمد غیرنفتی، از مهمترین نگرانی ها و دغدغه های دیرینه نخبگان جامعه به ویژه مقام معظم رهبری است بنابراین یکی از ملاحظات مهم برای رسیدن به اهداف حقیقی و استمرار در تحقق بخشی به آرمانهای نظام مقدس جمهوری اسلامی در مسائل اقتصادی و مقابله با تهدیدات و تهاجم اقتصادی دشمن، توجه اساسی به اقتصاد مقاومتی به عنوان اقتصادی پایدار از دیدگاه مقام معظم رهبری میباشد که تداوم این مسیر نیازمند، شناخت و عمل به راهکارهای گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار از دیدگاه مقام معظم است لذا با در نظر گرفتن موارد فوق و اهمیت و ضرورت توجه به اقتصاد پایدار، فواید و مزایای فراوان بکارگیری و بهرهبرداری صحیح از آن در راستای پیشرفت اسلامی ایرانی، محقق موضوع تحقیق خود را، تحت عنوان »راهکارهای گذار از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار از دیدگاه مقام معظم رهبری« قرار داده است.
مبانی نظری تحقیق
- اقتصاد پایدار: اقتصادی است مقاوم، پایدار و دانش بنیان. در ضمن اقتصاد دانان به اهمیت دانش به عنوان عامل اصلی در رشد پایدار1 اشاره کردهاند و مفاهیمی همچون اقتصاد دانش بنیان مطرح نمودهاند. ارکان اساسی اقتصاد دانش بنیان بر اساس گزارش بانک جهانی شامل نیروی کار تحصیل کرده، زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و ساختار اطلاعاتی2، تحقیق و توسعه و رژیم نهادی3 میباشند . - World Bank, 2002 - از طرف دیگر، دانش همیشه در فعالیتهای اقتصادی مهم بوده است - Smith, 2002 - در سطح کلان، شرایط اقتصادی یک کشور همچون ثبات اقتصادی، فراهم بودن امنیت برای سرمایهگذاری، شفاف و با ثبات بودن قوانین میتواند نقش به سزایی در تامین امنیت مورد نیاز برای فعالیت های بلند مدت فراهم نموده است.
- اقتصاد متکی به نفت: اقتصاد به نفت یعنی اقتصادی که وابسته به درآمدهای نفتی باشد که از سال های قبل ایجاد شده است به تعبیر مقام معظم رهبری»این وابستگی، میراث شوم صد سالهی ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیتهای اقتصادیِ درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگترین حرکت مهم را در زمینهی اقتصاد انجام دادهایم.«1 اقتصاد متکی به نفت غیرمقاومتی، ناپدار و فناپذیر است چون نفت فناپذیر است، درآمد نفتی ناپایدار است، نفت غیر مقاومتی است، نفت در مقابل تکانهها ناتوان است و نفت بخش اقتصادی نیست - اقتصاد مقاومتی: اقتصاد مقاومتی اقتصادی پایدار است.
در واقع مفهومی است که در پی مقاوم سازی، بحرانسازی و ترسیم ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی مطرح میشود که قطعاً باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریتهای همگانی و مدبرانه، پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگیها و تأکید روی مزیتهای تولید داخلی و تلاش برای خود اتکایی است - فولادگر،. - 10:1391 اقتصاد مقاومتی نتیجه و ثمره اقتصادیی است که با تکیه بر حرکتهای جهادی و فداکارانه در برابر احتکار و انحصارقَد عَلم میکند و با تورم و گرانی مقابله می-کند تا مردم به آسایش نسبی در زندگی برسند - آهنیها،. - 1:1391 این نوع اقتصاد معمولاً در روریارویی با اقتصاد وابسته و مصرف کننده یک کشور قرار میگیرد که منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی ایستادگی نموده و سعی در تغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومیسازی آن براساس جهانببینی و اهداف دارد.
اهمیت موضوع تحقیق
در ایران اسلامی تحقیق و پژوهش در خصوص فعالیت اقتصادی حائز اهمیت فراوانی است؛ چرا که در اسلام اقتصاد هدف نیست، بلکه خود ابزاری برای بشر است تا انسانها بتوانند ظرفیتهای وجودی خود را کشف کرده و اسمای الهی را در خود تحقق بخشند. لذا فعالیت اقتصادی در نظام اسلامی برای نظام سلطه نقطهی قابل توجه و مهمی است؛ که به صورت گسترده درصدد مقابله با آن هستند. بنابراین توجه به این موضوع از جنبههای مهمی از جمله توجه به علل و اهداف دشمن در تهاجم اقتصادی علیه نظام مقدس حمهوری اسلامی ضرورت داشته و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این اهمیت در بیانات مقام معظم رهبری قابل توجه است آنجا که میفرمایند : » این یک واقعیت است.
کشور دارد پیشرفت میکند. ما افقهای بسیار بلند و نویدبخشی را در مقابل خودمان مشاهده میکنیم. خب، بدیهی است که حرکت به سمت این افقها، معارضها و معارضههائی هم دارد» .«2همهی کسانی که ناظر مسائل گوناگون بودند، میتوانستند حدس بزنند که هدف دشمن، فشار اقتصادی بر کشور است. معلوم بود و طراحیها نشان میداد که اینها میخواهند بر روی اقتصاد کشور متمرکز شوند. اقتصاد کشور ما برای آنها نقطهی مهمی است. هدف دشمن این بود که بر روی اقتصاد متمرکز شود، به رشد ملیلطمه بزند، به اشتغال لطمه بزند، طبعاً رفاه ملی دچار اختلال و خطر شود، مردم دچار مشکل شوند، دلزده بشوند، از نظام اسلامی جدا شوند؛ هدف فشار اقتصادی دشمن این است.«3
روش تحقیق
در راستای درک مفاهیم، توصیف و تبیین متغیرهای اساسی در موضوع تحقیق و با توجه به ماهیت کیفی بودن تحقیق از روش »گراندد تئوری« استفاده شده است. گراندد تئوری بعنوان روش، نوعی تحقیق در عرصه است. در واقع فرآیندی است برای تعمیم نتایج حاصل از یک مشاهده خاص به نظریهای جامعتر؛ نظریهای که در زندگی روزمره انسانها نشر و نما مییابد. طی این روش، نظریهای به طریق استقرایی از تجارب روزمره، تعاملات، مستندات، ادبیات و مشاهدات استخراج می گردد.
