بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، به منظور ارائه راهکار برای گسترش و فعالسازی خدمات گردشگری در کانونهای گردشگری روستایی شهرستان لنگرود، ابتدا بر اساس مطالعات میدانی و مصاحبه با مدیران و مسئولین محلی و شهرستانی، پنج روستا - روستاهای لیلاکوه، پرشکوه و ملاط با موقعیت کوهپایه ای و بلوردکان و هلو دشت با موقعیت کوهستانی - با توانهای توسعه گردشگری شناسایی شده و سپس با استفاده از مدل AHP روستاها از نظر قابلیت گردشگری الویت بندی شده و روستاهای لیلاکوه، بلوردکان، هلودشت، پرشکوه و ملاط در الویتهای اول تا پنجم قرار گرفتند.
روستاهای پرشکوه و ملاط نیز علیرغم قرارگیری در رتبه های آخر، به علت همجواری با روستای لیلاکوه و شهر لنگرود مورد توجه قرار گرفت. برای روستای کوهستانی هلودشت با توجه به محدودیت های موجود، ایجاد تفریحگاه برای جذب توریسم خاص و با کیفیت و برای دیگر روستاها تنوعی از خدمات برای جذب گروه های مختلف گردشگران پیشنهاد شد.
در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی استفاده شده است که ابتدا وضع موجود توصیف و سپس با جمعبندی داده ها و اطلاعات و با استفاده از مدل AHP موضوع تحلیل شده است و جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز بیشتر از طریق مطالعات میدانی و در برخی موارد نیز از طریق مطالعات کتابخانهای بوده است.
واژگان کلیدی: خدمات گردشگری، کانونهای گردشگری روستایی، مدل AHP ، تفریحگاه، توریسم با کیفیت
-1 مقدمه
روستا به عنوان یک مکان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، زیستگاه جماعتی از مردم در خارج از محدوده شهرهاست که دارای هویت تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود میباشد - شهبازی، . - 1384برخورداری بافت و معماری روستایی از زیبایی اکولوژیکی، استفاده از مصالح بومی، هماهنگی با شرایط محیطی در استقرار بافت و ساخت و ساز مسکن، قرار گرفتن روستاها در بستر طبیعی و برخورداری از مناظر و چشم اندازهای طبیعی مهمترین امتیازهای روستاها محسوب میشود - سرتیپی پور، . - 1388 در حالیکه ارزیابی ها و مطالعات انجام شده در جهان نشان دادهکه توسعه کشاورزی یا صنعتی، فقط بخشی از توسعه جامع را تشکیل میدهد توجه به سطوح دیگر توسعه جامع یعنی توسعه منطقه ای از پیش شرطهای موفقیت توسعه ملی است.
در این میان یکی از بخشهای اقتصادی که در توسعه روستایی کمتر به آن توجه شده است، توسعه گردشگری روستایی است این بخش از گردشگری به عنوان گردشگری جایگزین در کنار بخشهایی مانند گردشگری مزرعه، گردشگری سبز، گردشگری بیخطر و طبیعتگردی در دهه 1980مطرح شد - افتخاری و قادری، 3 :1381 و - 4 گردشگری فعالیتی اجتماعی اقتصادی است که به شکل تصادفی اتفاق نمیافتد. برخی از مناطق، مقصدها، سایت ها و کانونهای گردشگری در عرصه فعالیت ها و جذب گردشگران از برخی دیگر موفق تر ظاهر می شوند. شناسایی و تحلیل منابع گردشگری و چگونگی پراکنش و ساماندهی آنها از گامهای اساسی در ارزیابی قابلیتهای جذب گردشگر در یک منطقه است - داس ویل، . - 17 : 1379
ویژگی های محلی و جاذبه های سنتی در طبیعت زیبای مناطق روستایی، زمینه برای جذب گردشگران را فراهم میآورند. هر کدام از روستاها ویژگیهای مخصوص بهخود از لحاظ طبیعی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و کالبدی دارند. علاوه بر مورد فوق، شنیدن نام روستا از وجود انبوهی از مشکلات، فقر و محرومیت در محیط روستا حکایت میکند که بایست نسبت به حل این مشکلات اهتمام لازم را مبذول داشت.
در شرایطی که قرن بیستم به پایان رسیده است، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالشهای متعددی مواجه است چرا که راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت آمیز نبوده است. با توجه به وضعیت مناطق روستایی و لزوم توسعه روستایی به صورت پایدار، گردشگری روستایی و بویژه بعد طبیعی اکولوژیک گردشگری درمحیطهای روستایی می تواند گزینهای مناسب برای توسعه روستایی باشد. - راسق قزلباش، - 99 : 1388
با توجه به اینکه روستاها از نظر کالبدی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی دارای تنوع هستند و تفاوتهای زیادی در برخورداری از امکانات و خدمات دارند، امکان ارائه خدمات مطلوب و رضایت بخش به همه گردشگران وجود ندارد و تنها آن دسته از روستاها بهره بیشتری از این هافرصتخواهند برد که می توانند امکانات و خدمات گردشگری بهتری را ارائه نموده و امکان دسترسی آسانتری داشته باشند.
تأمین اکثر امکانات و خدمات گردشگری درتمام نقاط روستایی بنابر دلایل اقتصادی و اجرایی میسر نیست، از این رو برنامهریزی توسعه روستایی در سطح ملی و منطقه ای و محلی میتواند با نگرش خاص مداخله در بافت روستایی و ایجاد و توسعه خدمات و تسهیلات گردشگری، این صنعت را سامان بخشید تا از فرصتها به نحو شایسته استفاده گردد.
در این پژوهشابتدا با مطالعه مقدماتی، روستاهای با قابلیت گردشگری شناساییو سپس بهره گیری از روشهای میدانی، بر اساس مشاهده و مصاحبه با مدیران محلی، کارشناسان مرتبط شهرستانی و همچنین متخصصینی که بر موضوع اشراف داشته و محدوده مطالعاتی نیز آشنا بودندو با استفاده از روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتب تحلیلی - AHP - ، پنج روستای مورد نظر الویتبندی شده و در نهایت با توجه به اطلاعات بدست آمده، راهکار برای گسترش و فعالسازی خدمات توریستی در کانونهای گردشگری روستایی شهرستان لنگرود ارائه شده است.
-2 مفاهیم نظری
-1-2 گردشگری روستایی: گردشگری روستایی را میتوان به طور ساده، گردشگری در نواحی روستایی و مناطق پیرامون شهرها تعریف کرد ولی این تعریف نمیتواند شامل مجموعه ای از فعالیت ها و اشکال متنوع مدیریتی و نهادهای توسعه یافته فعال در کشورهای مختلف در ارتباط با صنعت گردشگری باشد . از این رو کنفرانس جهانی گردشگری روستایی، گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی میداند که امکان بهرهمندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی - کار در مزرعه و کشاورزی - فراهم می آورد . - رضوانی، . - 27 : 1387
در گردشگری روستایی گروههای کوچکی از جهانگردان در روستاهای سنتی و غالباً دور افتاده یا در نزدیکی آنها اقامت میکنند و در بارهی زندگی روستایی و محیط محلی شناخت پیدا میکنند. روستاییان مالک تسهیلات جهانگردی هستند و آنها را اداره میکنند - سازمان جهانی جهانگردی ، 33 : 1384علاوه - بر این ، ویژگیهای متمایزی مانند فعالیت ها و موقعیت روستایی، گردشگری روستایی را از دیگر اشکال گردشگری جدا می کند.
به عبارت دیگر گردشگری روستایی، گردشگری مزرعه و کشاورزی را نیز در بر میگیرد و به تبع آن ارائه خدماتی نظیر اسکان، پذیرایی، امکانات و وسایل سرگرمی و تفرج، برپایی جشن ها و مراسم محلی، تولید و فروش صنایع دستی، محصولات کشاورزی و ... به گردشگران را نیز شامل خواهد شد - رضوانی، . - 28 : 1387
روستاها با توجه به موقعیت نسبی، سابقه سکونتی، نوع فعالیت اقتصادی، شرایط فرهنگی و اجتماعی و ... میتوانند جاذبه های گردشگری متنوعی داشته باشند.
مهمترین جاذبه های گردشگری روستایی عبارتند از: جاذبه های طبیعی شامل کوه، پوشش گیاهی، دریا و ساحل، رودخانه، آبشار، چشمه، آب و هوا، غار و ... و همچنین جاذبه های انسانی شامل جاذبه های مذهبی، فرهنگی - آداب و رسوم، غذا و ... - ، معماری، کشاورزی، حشنواره ها و ... - رک: قاسمی، 208 : 1388 و - 209 بدیهی است که در کانون های مهم گردشگری روستایی میتوان با ایجاد برخی جاذبه های جانبی، بر توان گردشگری آنها افزود.
-2-2 کانون گردشگری: کانون گردشگری نقاط مرکزی و مرکز تجمع جاذبه ها در یک حوزه گردشگری است. این کانون ممکن است یک آبادی یا مجموعه ای از چند جاذبه در کنار هم و یا ترکیبی از این دو باشد - قاسمی، . - 29 : 1388 مقصود از کانون گردشگری در این پژوهش، تجمع و انباشتی از جاذبه ها، اقدامات و فعالیتها است که در نقطه ای جغرافیایی گرد آمده است و یا شرایط اولیه مانند جاذبه و تقاضا در کنار برخی شرایط دیگر مثل امکان دسترسی برای ایجاد چنین تجمع و انباشتی فراهم است.
-3-2 اولویت بندی: در لغت، اولویت مصدر جعلی و به مهنای تفوق، رجحان و تفوق و افضلیت و سبقت و تقدم است - دهخدا، - 1377 در فرهنگ وبستر علاوه بر معانی سبقت در زمان و تقدم قانونی برای حق استفاده از موضوعی، یک معنی اقتصادی برای آن بیان شده که می گوید کسی که در عرضه محدود، حقوقی را به استفاده از کالا و خدماتی تخصیص می دهد.
در عمل، اولویت به معنی انتخاب موضوعی است از بین موضوعات دیگر و دارای مرجعاتی است. اولویت بندی و تصمیم گیری شامل سبک و سنگین کردن اهداف کوتاه و درازمدت برای رسیدن به آن است. در این زمینه باید موانع، پیش بینی، نقشه ها، تصمیم گرفته شود، و اقدامات زمان دار و مستقل برای تعقیب این اولویتها به عمل آید - فدایی عراقی، - 1385
مبانی و اصول اولویتبندی گردشگری به قرار زیر است:
- اولویت بندی کانونها گردشگری یک کار مدیریتی است و در تصمیم گیری و سیاست گذاری گردشگری مورد استفاده قرار میگیرد.
- اولویت بندی بخشی از سازمان دهی فضایی و برنامهریزی منطقهای گردشگری است.
- ماهیت توسعه فعالیتها بر زمین، عمدتاً تمرکز طلب است و در این اولویت بندی کانونهای گردشگری بر اساس ساماندهی مطلوب فضایی - پراکندگی، تمرکز و یا ترکیبی از پراکندگی و تمرکز فعالیتها - در مناطق گردشگری الزامی است.
- در اولویتبندی گردشگری، مقصدهای با توان گردشگری یکسان و نزدیک به هم در یک سطح قرار میگیرند . - اقتباس از زبردست، 1381 و کلانتری، - 1387
- اولویتبندی گردشگری باید براساس همه مناطق انجام شود، چه مناطقی که بخشی خصوصی حضوری فعال دارد و چه در مناطقی که نقش دولت تعیین کننده است - شجاعی، 1389، صص. - 14 – 15
