بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما وجود مناطق اقلیمی متفاوت، عامل ایجاد شرایط آب و هوایی خاص در فصلهای مختلف سال و در نتیجه تنوع در ساخت و سازهای انسانی شده است. راه حل معماری سنتی برای ایجاد شرایط آسایش انسانها، استفاده بهینه از شرایط مطلوب محیطی و مقابله با عوامل نامناسب، با استفاده از امکانات موجود بوده است. با توجه به اینکه کشور ایران دارای مناطق اقلیمی متفاوتی میباشد، این تفاوت عامل ایجاد شرایط اقلیم خاص در فصلهای مختلف سال و در نتیجه تنوع در ساخت و سازهای انسانی در نقاط مختلف آن شده است. در نتیجه راه حل توسعه پایدار و معماری سنتی برای ایجاد شرایط آسایش انسانها، توجه و استفاده بهینه از شرایط مطلوب محیطی و مقابله با عوامل نامناسب، و ساخت با استفاده از امکانات محیطی و انرژیهای تجدیدپذیر - خورشیدی، بادی، زمین گرمایی و ... - بوده است.
با توجه به اهمیت موضوع پایداری و نیاز مبرم جوامع به کنترل میزان تولید و مصرف انرژی، زمینهسازی برای پایداری یکی از مفاهیم اصلی مطرح در این زمینه است. این زمینه سازی مستلزم سنجش وضعیت محیط و شناخت یکپارچه آن بر مبنای مشخصات طبیعی و جغرافیایی آن است. از آنجا که توجه به ویژگی های اقلیمی و استفاده از مصالح بومی در فعالیت های معماری در هر منطقه یکی از اساسی ترین راهکارهای کنترل مصرف صحیح انرژی می باشد، از این رو بر اساس معماری پایدار، طراحان و معماران در طراحی ابنیه از اصول معماری همساز با اقلیم به منظور طراحی فضاهای بهینه از نظر آسایش انسان و صرفهجویی در مصرف انرژی یاری جستهاند. در تحقیق حاضر به منظور تعیین منطقه اقلیمی از روش دمارتن و کوپن و جهت تعیین منطقه آسایش حرارتی از نمودار زیست اقلیمی اولگی و ماهانی، با استفاده از داده های دوره آماری سالهای 1388-1384 ایستگاه سینوپتیک شهرستان صحنه به روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده است.
واژههای کلیدی: توسعه پایدار، معماری پایدار، ماهانی، اولگی، صحنه
-1 مقدمه
شرایط اقلیمی نقش مهمی در طراحی و برنامه ریزی شهر دارد. بررسی شرایط آب و هوایی حاکم بر شهر در برنامهریزیهای توسعه و عمران نواحی از آنجا حائز اهمیت است که طراحان و برنامهریزان میتوانند با استفاده از حداکثر امکانات اقلیمی هر منطقه برای ارتقاء سطح کیفی زندگی و رفاه در فضاهای مسکونی و ایجاد فضاهای مطلوب و بهینه از لحاظ مصرف انرژی و جلوگیری از انواع آلودگیها چون هوا، صدا و... محیطی، کارا و فرحبخش برای ساکنان منطقه ایجاد نمایند.با توجه به اینکه رابطه متقابل و تنگاتنگی بین ساختمانها و محیط خارجی آنها وجود دارد، هر بنا میتواند وضعیت آب هوایی محیط اطراف خود را تغییر میدهد.
ویژگیهایی نظیر هندسه و مقطع شهر، شکل، ارتفاع، اندازه بناها، جهت خیابانهاساختمانها و سطح فضاهای باز، همگی عواملی هستند که خرد اقلیم یک شهر را تعیین می کنند، و با توجه به اینکه برنامهریزان و معماران قادر به تغییر دادن عناصر خرد اقلیم نبوده، فقط میتوانند ویژگی های مورفولوژی شهر را برای تطابق با خرد اقلیم تغییر دهند . - Nyuk Hien Wong et al;2011:386 - در نتیجه، هدف نهایی طراحان و معماران شهری، طراحی محیطی برای زندگیست که بیشترین هماهنگی را با محیط محلی دارد - Ranhao Sun, Liding . - Chen;2011:28 از طرف دیگر محیط زیست و در متن آن مسکن و ساختمان از ابداعات و دست ساختههای بدیع و همیشگی انسان در هر فرهنگ و تمدن بوده، اهمیت و ضرورت توجه به شرایط اقلیمی در طراحی و ساخت کلیه ساختمانها، بخصوص ساختمانهایی که به طور مستقیم مورد استفاده انسان قرار می گیرند - مناطق مسکونی - ، ثابت شده است - توکلی مقدم؛ توتونچی، 1391، . - 2
توجه به خصوصیات اقلیمی و تاثیری که این خصوصیات در شکل گیری ساختمان می گذارد، از دو جهت حائز اهمیت است؛ از یک سو ساختمانهای هماهنگ با اقلیم یا ساختمانهایی با طراحی اقلیمی، از نظر آسایش حرارتی برای انسان کیفیت بهتری دارند. شرایط محیطی این گونه ساختمانها سالمتر و بهتر است. تنوع و تغییر روزانه و فصلی نور، حرارت و جریان هوا در این ساختمانها، فضاهای متنوع و دلپذیری ایجاد میکند. از سوی دیگر هماهنگی ساختمان با شرایط اقلیمی موجب صرفه جویی در مصرف سوخت مورد نیاز جهت کنترل شرایط محیطی این گونه ساختمانها میشود. لذا توجه به چنین مسائلی در طراحی ساختمانها، بایستی مورد نظر قرار گیرد.
این مبحث در مرحله اول به منظور بررسی و شناخت شرایط آب و هوایی حاکم بر شهر و آشنایی با پتانسیلهای اقلیمی شهر و در مرحله دوم به کارگیری این عناصر و شرایط در جهت طراحی ساختمانها، استقرار بهینه واحدهای مسکونی با توجه با اصول معماری بومی در شهرهای کوهستانی صورت می گیرد.قابل ذکر است که جهت بررسی وتعیین نوع آب وهوای یک منطقه حداقل آمار واطلاعات 25 ساله مورد نیاز است. با توجه به اینکه ایستگاه سینوپتیک شهرستان صحنه در سال 1383 به بهره برداری رسیده است. بر این اساس آمار و اطلاعات اقلیمی شهرستان از سالهای 1384 تا 1390 موجود میباشد، لذا در این مقاله تنها اطلاعات مورد نیاز جهت تعیین تیپ اقلیمنیز طراحی بر اساس معیار ماهانه مورد بررسی قرار میگیرند.
-2 اهداف تحقیق
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی جایگاه اقلیم در معماری بومی شهرهای کوهستانی غرب کشور و شهر صحنه به عنوان یکی از نمونههای شهرهای کوهستانی غرب کشور میباشد.
-3 روش تحقیق
منابع اطلاعاتی، از روش کتابخانه ای استفاده شده است. و مهمترین دادههای استفاده شده در این پژوهش از آمار و دادههای سازمان هواشناسی استفاده شده است. و برای ارئه نتیجه و پیشنهادات از مشاهدات میدانی و نقشهها، به مهمترین ابزار تحقیق در علم جغرافیا، استفاده شده است.
-4 مبانی نظری
معماری بومی مالامال از زیباییهای فروتن و ناشناس است. با زدودن حشو و زوائد و چشمپوشی از آنچه بیفایده و آکادمیک است چگونگی فایق آمدن بر زمان را میآموزد. این معماری بر ارزش مطلق فضایی، که از ابتداییترین اشکال هندسی پدید میآید، بر ترکیببندی آزاد و اغلب بدون تقارن نیروی متجلی دیوار ضخیم، رعایت چشمانداز و منظرههای پیرامون تاکید دارد - آدریانانوآپانوو، 1384، . - 3 معماری بومی اغلب با معماری عامیانه یا مردمی اشتباه گرفته میشود. معماری بومی به روشی که تولید میشود متمایز و مشخص میگردد. ذاتا معماری بومی یک شیوه ساختمانسازی بومی با استفاده از مواد و مصالح محلی و روشهای سنتی ساخت و ساز و تزیین میباشد، که معمولا به" معماری بدون معمار "معروف است - امینی، 1391، . - 2
-4-1 اقلیم معماری
اقلیم معماری یکی از موضوعات جالب در مطالعات مربوط به نقش عوامل آب و هوایی بر مسکن و فضای زندگی انسان است. معماران در زمان های گذشته بر اثر تجربه اثرات باد و آفتاب و باران را بر مساکن و بناها می دانسته اند و روشهای جالبی نیز برای کاهش اثرات نامطلوب این عوامل ارایه دادهاند. در معماری معاصر تغییراتی که با توجه به معیارهای زیست اقلیمی و پایداری پدید میآید، هر روز اهمیت بیشتری می یابد. در واقع بوم شناسی ساختمان بر قابلیت ساختمان برای×تلفیق عوامل محیطی وجوی و تبدیل آنها به صورت کیفیت های فضایی و آسایش فرم تأکید دارد - مداحیان، 1391، . - 2
-4-2 ویژگیهای اقلیمی در مناطق سرد و کوهستانی
کوهستانهای غربی کشور که دامنههای غربی رشته کوههای فلات مرکزی ایران و سراسر کوههای زاگرس را در بر میگیرد. از مناطق سردسیر کشور به شمار میآیند. - پورسیستانی و اسلامیزاده، 3، . - 1390 شدت تابش آفتاب در تابستان زیاد و در زمستان کم است، زمستانها طولانی، سرد و یخبندان بوده و تابستانها هوا معتدل است. - میری و فلاح، 1391، . - 5
-4-3 طراحی اقلیمی در اقلیم سرد و کوهستانی
بافت شهری و روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل گرفته است. ویژگیهای مهم آن، بافت متراکم و فشرده، فضاهای کوچ و محصور، بهره گیری از جهات آفتاب و زمین - به عنوان عوامل تعیین کنندهی جهت استقرار و گسترش شهر و روستا و سیمای آنها - ، معابر باریک به موازات خط تراز زمین، میباشد.با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سرد و کوهستانی در ایران به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی و کوران هوا، بناها به صورت متراکم و فشرده و متصل و در کنار هم ساخته میشوند تا سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد.
همچنین بنا ها طوری کنار هم قرار میگیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای شهری تا حد امکان کوچک شوند تا نفوذ جریان باد سرد به داخل فضاهای شهری کم گاردد و تابش حرارت از سطح خارجی دیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور شهری، هوای سرد آنها را تعدیل نماید - قربانی و همکاران، 5،. - 1390معمولا در این نوع اقلیم، مجتمع های زیستی در وسط دامنه بلندیها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالا بردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی، استقرار مییابند. در واقع در صورت استقرار روستا در پائین دره:
-1 خطر سیلخیزی و نابودی روستا وجود خواهد داشت.
-2 نفوذ هوای سرد سنگین به درهها باعث افزایش شدت سرما به هنگام شب خواهد شد.
-3 جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرار گرفته و سرد میباشد، در حالیکه روستاها و شهرها باید حداکثر استفاده از تابش خورشید، رو به دره و آفتاب بنا گردند.
