بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله برگرفته از یک تحقیق میدانی است که در سال تحصیلی 94-95 در شهرستان رضوانشهر استان گیلان انجام شد. با عنایت به اینکه کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی از کتاب های جدیدالتالیف دفتر تالیف کتب درسی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است و تاکنون گزارش های متعددی در جهت مشکلات موجود در روش تدریس این کتاب از سوی معلمان و همچنین در یادگیری مطالب توسط شاگردان مشاهده شده بود؛ در این تحقیق، به بررسی راهکار مناسب تدریس این کتاب پرداخته شده و برای تدریس بهتر معلمان و یادگیری آسانتر شاگردان، در درس علوم تجربی ششم ابتدایی، روش اکتشافی به عنوان راهکار مناسب تدریس پیشنهاد شده است.
به این منظور نمونه آماری این تحقق را شاگردان دو کلاس از یک دبستان دخترانه این شهرستان تشکیل داده اند که به طور تصادفی یک کلاس با تعداد 25 نفر شاگرد به عنوان گروه آزمایش؛ و کلاس دیگر با تعداد 23 نفر شاگرد به عنوان گروه گواه انتخاب شدند. این تحقیق با ابزارهای آزمون کتبی و مصاحبه انجام گردید. ابزار آزمون کتبی متشکل از سوالات ایستگاه فکر درس6 کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی - درس:6 ورزش و نیرو - - - 1 بوده که برای هر دو گروه اجرا گردید و ابزار دیگر این تحقیق مصاحبههایی با ساختار یکسان از دانشآموزان گروه آزمایش بوده است.
نتایج این آزمونها و تحلیل مصاحبه انجام شده از نمونه آماری این تحقیق، در مورد راهکار پیشنهادی؛ مناسب بودن این راهکار یعنی به کارگیری ابزارهای قابل دسترسی ساده و آموزش روش اکتشاف و کنکاش، برای یادگیری بهتر شاگردان کلاس ششم ابتدایی در درس ورزش و نیرو - - 1 که مبحثی از علم فیزیک است؛ را نشان میدهد. با توجه به یافته های این مطالعه، به متخصصان و دست اندرکاران آموزش و پرورش توصیه می گردد تا به منظور آموزش راهکار تدریس اکتشافی برای معلمان علوم تجربی ششم ابتدایی در جهت تسهیل آموزش علوم به ویژه بخش فیزیک، اقدامات لازم به عمل آورند.
-1 مقدمه
این تحقیق با هدف بهکارگیری روش اکتشافی به منظوریادگیری بهتر علوم تجربی انجام شده است. یادگیری اکتشافی فرایندی است که دانش آموز باید مساله موردنظر را مشخص کند و راهحلهای ممکن را برای آن درنظر گیرد و مورد آزمایش قرار دهد. سپس از اطلاعات حاصل نتیجهگیری کند تا به استنباط کلی برسد. در این روش شاگرد با راهنمایی محدود معلم و یا بدون راهنمایی او باید به هدف موردنظر برسد. در این روش، فعالیت آموزشی در کلاس مطرح میشود.
سپس معلم، شاگردان را به فعالیت و تحقیق تشویق کرده تا بامسئله روبرو شده و خودشان به کشف بپردازند. این روش یادگیری موجب افزایش انگیزه دانشآموزان و دوام بهتر آموختهها میشود1]و.[2 احساس کنجکاوی همواره به قوه تصور بشر وابسته بوده و حاصل همکاری و همفکری بسیاری از دانشمندان بزرگ است. بیش از شصت سال پیش انیشتین اعلام کرد که زیباترین چیزها در اسرار تجربه میشوند و اکتشاف؛ لذت بخش ترین رخ داد خلقت است. اگر کشف اسرار را یکی از خواستههای بشر بدانیم، در نتیجه میتوان از آن به عنوان فرصتی بزرگ برای استفاده از این میل و خواسته و به عنوان فرصتی برای جلب توجه دانشآموزان استفاده کرد.[3] بزرگان علوم پایه از جمله بزرگان علم فیزیک مانند ارشمیدس گالیله و نیوتن یافته های خود را برآمده از آزمایش و تجربه میدانند.
توجه دانشمندان به آزمایش با استناد به این مطلب است اگر طبیعت رفتاری را بارها و بارها تکرار کرد این تکرار باید مبتنی بر ویژگی ذاتی مواد و پدیده ها باشد. بنابراین با آزمایش می توان ویژگی ها و قوانین طبیعت را شناخت. اهمیت آزمایش بر همه معلمان و برنامهریزان درسی آشکار است اما به دلایل متعدد به اندازه کافی در مباحث آموزشی به آن پرداخته نشده است. یکی از این دلایل عدم وجود وسایل آزمایشگاهی مورد نیاز و هزینه بر بودن آنها است در این تحقیق سعی شده است تا از وسایل قابل دسترس مثل ظرف آب و ظرفهای یک بار مصرف که به سهولت در دسترس همگان است استفاده گردد.[2]
-2راهکار یادگیری اکتشافی
یادگیری اکتشافیمشاهده رویدادی است که دانش آموز را جذب می کند و این جذب سبب ترغیب به پرسش می شود و معلم هم دانش آموزان را جهت پیدا کردن پاسخ به جست وجو تشویق می کند که به این روند جست و جوگری ،کاوش و یا اکتشاف می گویند. یادگیری اکتشافی دو طبقه اصلی دارد: اکتشاف قطعی و نسبی. یادگیری اکتشافی برخلاف استفهامی و حل مسئله، کاملا اتفاقی و تصادفی است. چرا که در محیط آنها را آزمون کرده و معانی جدید از داده ها ساخته می شود.
مبانی نظری تدریس اکتشافی را قیاس و استقراء تشکیل می دهد. اصل اساسی این است که دانش آموز، خود به نتایج علمی دست یابد و بتواند نتایج را در موقعیت های جدید به کار گیرد. این نوع شیوه تفکر را قیاس می گوییم. نوع دیگر آن است که دانش آموزان آزمایشی را اجراء کنند و خودشان تک تک مراحل تحلیل موضوع را انجام دهند و در پایان با توجه به یافته ها نتیجه را استنباط کنند که به این شیوه تفکر استقراء گویند. عملا در بیشتر مراحل ترکیبی از روش های استقرایی و قیاسی استفاده میشود، دلایل و پیامدها را کشف و یا از طریق تحلیل اجزاء موضوع و دلایل پیامدهای آن را کشف کرد . ویژگی عمده روش اکتشافی عبارت است از میزان راهنمایی معلم نسبت به دانش آموز. به این معنا که معلم با راهنمایی محدود، بر فعالیت شاگردان نظارت کامل دارد.
-3 مراحل روش تدریس اکتشافی راهنمایی معلم به دانش آموز میتواند در محدودههای زیر باشد:
1. معلم میتواند اصول و راهحل مسئله را برای دانش آموز توضیح دهد.
2. معلم میتواند فقط اصولی را که در یادگیری اکتشافی به کار میرود، برای دانش آموز توضیح دهد، اما راهحل مسئله را در اختیار او نگذارد.
3. معلم میتواند اصول و راهحل را در اختیار دانش آموز قرار ندهد؛ در این صورت، آن را یادگیری بدون راهنمایی معلم مینامیم. در یادگیری اکتشافی، معمولا معلم در به خاطر آوردن اصول مربوط و کاربرد آنها به دانش آموز کمک میکند. در این روش، معلم اصول را شرح میدهد، اما درباره راهحل و نتیجه توضیحی نمیدهد. مراحل روش تدریس اکتشافی معلم را میتوان به شرح زیر بیان نمود:
¤ مسئله موردنظر توسط معلم مشخص گردد.
¤ معلم راه حل هایی برای حل مسئله یا تحلیل موضوع پیش بینی کند.
¤ راه حل های پیشنهادی را شاگردان مورد آزمایش قرار دهند.
¤ شاگردان نتیجه گیری کنند، نتایج را در موقعیت های مختلف به کار ببرند.
¤ سرانجام به قوانین عملی و قابل تعمیم برسند.
نقش معلم در روش تدریس اکتشافی عبارت است از:
-1 کنترل و راهنمایی بحث درسی.
