بخشی از مقاله
تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس فرمول خوانایی
چکیده
هدف این تحقیق ، ارزیابی خوانایی کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس فرمول خوانایی فرای و دسترسی به میزان پایبندی محتوای آن به رعایت اصول برنامه ریزی درسی در تنظیم ساختار است . روش تحقیق تحلیل محتوا از روشهای توصیفی ارزیابی سطح خوانایی فرای است . برای اجرای روش سه متن یکصد کلمه ای انتخاب شد و بر اساس فرمول مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتایج آن بدین شرح است . سطح خوانایی کتاب با قدرت خوانایی فراگیران مربوطه مناسب نیست . در طراحی و تنظیم مطالب و محتوای کتاب اصل ساده به دشواری رعایت نشده است ، بلکه ساختار محتوای کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی از دشوار به ساده طراحی شده است . سطح کلاسی و سطح سنی مناسب برای محتوای این کتاب از نظر الگوها و شاخص های مورد نظر برای کلاس ششم ابتدایی نامناسب می باشد .
کلید واژه ها : سطح خوانایی ، فرمول خوانایی فرای ، علوم تجربی ششم ابتدایی
مقدمه و هدف
کتاب درسی یکی از مهمترین منابع یادگیری دانش آموزان در نظام های آموزشی محسوب می شود در کشور ایران که یک نظام آموزشی متمرکز را دارد تمام فعالیتهای آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد و بیشترین فعالیتها و تجربه های دانش آموز معلم حول محور آن سازماندهی می شود . این واقعیت باعث شده است که صاحبنظران و پژوهشگران بررسی محتوای آموزشی دوره ابتدایی را با توجه به نیاز فراگیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند . این بررسی ها به برنامه ریزان کمک می کند تا در تدوین کتب درسی تصمیمات درستی اتخاذ نمایند که در این راستا تحلیل محتوا بسیار مفید می باشد . برلسون ، تحلیل محتوا را فن تحقیق برای توصیف عینی ، نظم مند و کمی محتوای آشکار می داند ( فتحی واجارگاه ، 1388 ، ص ( 336 در روش تحلیل محتوا ، به بررسی منظم عینی یک پیام رسمی و مکتوب می پردازند تا ویژگیهای آن را درک کنند . به همین منظور ابتدا پیامی را که انتخاب کرده اند به صورت منظم کدگذاری و طبقه بندی می کنند و سپس به تجزیه و تحلیل کمی آن می پردازند ( حسن مرادی ، 1390 ، ص . ( 22 یارمحمدیان ( ( 1377 دو تکنیک را برای تحلیل محتوای کتابهای درسی معرفی کرده است که یکی از آنها استفاده از فرمولهای خوانایی و دیگری استفاده از ابزارهای دیداری ، کیفیت مواد ، نوشتار و ... است در این مطالعه که هدف آن ارزیابی و سنجش سطح خوانایی کتاب علوم ششم ابتدایی مطابق فرمول خوانایی فرای است به تجزیه و تحلیل محتوای کتاب پرداخته و با تمرکز بر کلمه ها و جمله ها ، میزان و درجه دشواری یا سادگی و تناسب آن با سن کلاس و سطح خوانایی متن پرداخته شده است . تا ضمن مشخص کردن نقاط ضعف و قوت ، زمینه را برای طرح و توجه دادن به آن مهیا سازد .
با توجه به اهمیت درس علوم تجربی محقق درصد است ضمن معرفی شاخص هایی برای معلمان ، زمینه ارزیابی کتاب علوم ششم ابتدایی را فراهم نموده به این سئوالات پاسخ دهد که آیا قدرت خوانایی مطالب کتاب با قدرت خوانایی فراگیران کلاس ششم ابتدایی از
1
جهت سنی ، سطح یادگیری کلاسی و آموزشی هماهنگی دارد ؟ آیا در تدوین مطالب کتاب اصول برنامه ریزی درسی از جمله اصل ساده به دشواری رعایت شده است ؟ برایاسخ به سئوالات ذکر شده فرمول خوانایی فرای برای ارزیابی و تحلیل محتوای کتاب ششم ابتدایی مورد استفاده قرار گرفته است . تا علاوه بر معرفی شاخصها برای استفاده معلمان و کارشناسان ، بازخوردهای مناسبی در راستای ارتقاء بیش از پیش و تأثیرگذاری بهتر مطالب درسی در اختیار مؤلفان و برنامه ریزان درسی قرار گیرد .
تئوری و پیشینه
فرمول های خوانایی : در این شیوه محقق به تجزیه و تحلیل کتاب می پردازد تا درجه خوانایی ( میزان پیچیدگی و یا سادگی متن ) کتاب را برای فراگیران مشخص نماید به همین منظور ابتدا مشخصات ظاهری متن یعنی اندازه و نوع حروف ، استفاده از علائم و نشانه گذاریها ، میزان و درجه تصاویر ، جداول ، نمودارها ، فاصله خطوط ، حجم کتاب و ... مورد بررسی قرار می گیرد . در این زمینه متخصصان روانشناسی تربیتی رهنمودهایی را در رابطه با ویژگیهای سنی و جنسی فراگیران در دوره های مختلف تحصیلی توصیه کرده اند که همواره راهنمای نویسندگان و تهیه کنندگان کتابهای درسی بوده اند .
پس از آن نیز تحلیلگر قصد بررسی سبک نوشتاری متن را دارد و به شمارش هجاها ، کلمات ، جملات ، پاراگرافها ، ساختار جملات ، تعداد واژه ها و مفاهیم جدید ، اطلاعات مهم و ... می پردازد تا میزان درک مطلب و » سطح خوانایی « متن با توجه به سن ، پایه ، کلاس ، سطح و توانایی فراگیران ، مشخص نماید . در این موضوع نیز صاحبنظران و تحلیلگران کتب درسی فرمولهای ریاضی متنوعی را معرفی کرده اند که پس از شمارش فراوانی هجاها ، کلمات ، جملات و... در متن و سپس مقایسه آن با میزان درک و توانایی خواندن فرگیران پایه های مختلف تحصیلی و سنی ، می توان درجه تناسب متن کتاب درسی با سطح خوانایی فراگیران آن کتاب را تعیین نمود ( حسن مرادی ، 1390 ، ص . ( 130
فرای با هدف تخمین سطح خوانایی کتب درسی بر اساس دو اقدام ساده ریاضی ؛ شمارش هجاها یا سیلابها و جملات ، تعیین فرآیند تنظیم محتوای کتب درسی در رعایت اصل تنظیم مطالب از ساده به دشوار و تعیین سطح کلاسی مطالب مطابق پایه های تحصیلی رسمی آموزش و پرورش طراحی و ارائه گردید . فرای معتقد بود هرچه طول جملات و کلمات کوتاهتر باشد یادگیری و یادآوری آن برای فراگیر ساده تر و سریعتر اتفاق می افتد ( فضل الهی ، 1374 ، ص . ( 51 بعبارت دیگر طول کلمات و جملات میزان قدرت خوانایی متن را مشخص می نماید ( حسن مرادی ، 1390 ، ص . ( 131 از طرف دیگر مطالب باید طوری سازمان داده شود که مطالب قبلی زمینه ساز تسهیل یادگیری مطالب جدید و آتی شود و ساختار آن از ساده شروع ، رفته رفته به سمت دشواری یا پیچیده شدن حرکت کند . فرآیند ارزیابی قدرت خوانایی کتابهای درسی بر اساس فرمول ادوارد فرای به ترتیب زیر است ( فضل الهی ، 1374 ، ص : ( 51
-1 انتخاب سه نمونه یکصد کلمه ای از متن کتاب درسی ( از بخشهای ابتدایی ، وسط و انتهای کتاب ) ( حسن مرادی ، 1390 ، ص . ( 131 در انتخاب و شمارش متون و کلمات مذکور باید به موارد زیر توجه کرد :
الف ) متون یکصد کلمه ای باید سه نمونه متفاوت از بخشهای مختلف متن مورد ارزیابی باشد که باید ابتدا یکصد کلمه برای هر متن انتخاب و سپس متن مورد نظر را به سه قسمت مساوی تقسیم کرده و سپس از هر بخش به شکل تصادفی یک درس یا یک پاراگراف را گزینش کرد .
ب ) کلمات انتخاب شده باید مربوط به متن درس بوده و از انتخاب مطالب مربوط به سئوالات و ... نباشد .
2
) کلمات انتخاب شده باید متوالی باشند .
) شمارش تعداد سیلابهای موجود در هر کدام از متون یکصد کلمه ای .
) تعیین تعداد جملات موجود در هر کدام از متون یکصد کلمه ای
) محاسبه میانگین تعداد سیلابهای موجود در سه متن یکصد کلمه ای .
) محاسبه میانگین تعداد جملات در سه متن انتخاب شده .
) تعیین سطح خوانایی .
) تعیین ساختار تنظیم مطالب ( رعایت اصل ساده به دشوار )
از ویزگیهای ممتاز این روش امکان مشخص کردن این نکته است که مطالب کتاب از ساده به مشکل تنظیم شده است یا برعکس ؟ اگر تعداد جملات متن یکصد کلمه ای اول ، کمتر از قسمت دوم و آن هم کمتر از قسمت سوم باشد در این صورت مطالب از دشوار به ساده تنظیم گردیده است زیرا هرچه تعداد جملات کمتر باشد طول جمله بیشتر و تعداد کلمات موجود در آن بیشتر خواهد بود که یادگیری و یادآوری آن معمولاً دشوار است . ولی اگر یکصد کلمه ای اول بیشتر از دوم و دوم بیشتر از سوم باشد ، بیانگر تنظیم مطالب از ساده به دشوار خواهد بود امری که مطلوب کتابهای درسی است . در مورد سیلابها نیز این امر صادق است اگر مجموع سیلابهای موجود در متن یکصد کلمه ای اول از دوم کمتر و دوم کمتر از سوم باشد بیانگر این است که طول کلمات متن اول کمتر از متن دوم و آن هم کمتر از متن سوم است بنابراین هر چه میزان طول کلمات کمتر باشد یادگیری آن ساده تر است ( فضل الهی ، 1374 ، ص( 53.
نکته مهم تناسب ساده به دشواری مطالب هم از نظر هجاها و جملات است که بیانگر قوت و عینیت بیشتر نتایج است . بنابراین در صورتی که ترتیب مشخصی برای کم و زیاد بودن هجاها و جملات موجود در متون انتخاب شده نباشد می توان نتیجه گرفت که اصل ساده به دشواری مطالب رعایت نشده است .
سئوالات تحقیق :
- سطح خوانایی کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی تا چه حدی با قدرت خوانایی فراگیران مربوطه مناسب است ؟
- در طراحی و تنظیم مطالب و محتوای کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی تا چه حدی اصل ساده به دشواری ساختاری رعایت شده است ؟
- سطح کلاسی و سطح سنی مناسب برای محتوای این کتاب از نظر الگوها و شاخص های مورد نظر چقدر است ؟
روش تحقیق :
در این تحقیق از روش تحلیل محتوا برای ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی مطابق فرمول فرای استفاده شده است . جامعه آماری شامل کل کلمات و جملات موجود در متن کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی می باشد . نمونه آماری شامل 3 متن یکصد کلمه ای از بخشهای اول ، وسط و آخر کتاب بوده که بصورت تصادفی ساده انتخاب شده اند .
نتایج و بحث
3
