بخشی از مقاله
چکیده:
این مقاله برگرفته از تحقیق میدانی است که در سال تحصیلی94-95 در شهرستان رضوانشهر استان گیلان انجام شد و ابزارهاي آن آزمون تشریحی از فکر کنید و فعالیت هاي فصل7 بخش نیرو کتاب علوم تجربی پایه نهم متوسطه اول، از دانشآموزان در دو گروه آزمودنی گروه آزمایش و گروه گواه بوده است. این تحقیق با هدف بهکارگیري روش تدریس کلاس معکوس به منظور تسریع در یادگیري بهتر انجام شده است. یافتههاي تحقیق این هدف را تایید میکنند.
کلمات کلیدي: آموزش فیزیک،کلاس معکوس، نیرو، کتاب علوم تجربی، پایه نهم، دانشآموزان.
.1 مقدمه
سالهاست که متخصصان و برنامهریزان درسی بهدنبال راهکارهایی به منظور بهبود روش تدریس هستند تا با استفاده از فنآوري جدید و مدرن روشهاي آموزشی را دگرگون کنند.[1] کمبود زمان تدریس از جمله محدودیتهایی است که از نظر متخصصان و برنامهریزان درسی با فضاي جدید آموزش و یادگیري، سازگاري ندارد. درس فیزیک نیز از جمله درسهایی است که همواره مدرسان آن، کمبود وقت را به عنوان مشکل بزرگ در فرآیند آموزش و یادگیري شاگردان مهم میشمارند.[2] علوم تجربی پایه نهم نیز همانند بقیه دروس پایه نهم، درسی با فضاي جدید آموزش و یادگیري است. بهطوریکه براي آموزش شاگردان بسته آموزشی تعریف شده است و شاگردان را به سمت فضاهاي مختلف آموزشی کتابخانهها، موزه علم و فناوري، نمایشگاهها و خانه هاي علم و... جهت کنکاش و کاوشگري هدایت میکند. تا با مشکل کمبود زمان مواجه نگردند.
یکی از راهحلهاي ارائهشده براي رفع این مشکل، برگزاري کلاس معکوس است. در کلاس معکوس، جاي مدرسه و خانه عوض میشود. در این روش، معلم محتواي درسی را با ذکر منابع در اختیار دانشآموزان قرار داده و آن ها با مطالعه این منابع در منزل، محتوا را یادگرفته و با حضور بعدي در کلاس به تکالیف عمل میکنند. ساعت درسی در کلاس مدرسه زمانی است براي اینکه یادگیريهاي طول هفته و خارج از کلاس دانشآموزان سامانبخشی گردد. دانشآموزان را در کلاس درس، آگاه و آماده نماید. تکالیف یادگیري به آنها داده شود و منابع آموزشی در اختیارشان قرار گیرد یا به آنها معرفی گردد. دانشآموزان در طول هفته فرصت دارند فعالیتهاي یادگیري خود را کامل و یافتههاي خود را در کلاس ارائه کنند، دیگران را در آموختههاي خود سهیم کنند، تکالیف جدید بگیرند و این فرآیند همچنان ادامه یابد.[3]
.2 مشخصههاي کلاس معکوس
در کلاس معکوس، نقش اصلی معلم طراحی آموزشی است؛ یعنی طراحی یک سناریوي یادگیري که پلهاي براي رساندن دانشآموزان به هدفی از جنس شایستگی باشد. این سناریو زمانی موفق است که چند مشخصه داشته باشد. اول اینکه هدفش دستیابی به سطوح بالاي یادگیري باشد و بچهها را در کف یادگیري نگه ندارد.[4]استفاده از روش کلاس معکوس براي آموزش درس فیزیک دهم با این هدف انجام میپذیرد. شاگردان در منزل درس را میآموزند و یاد میگیرند که چگونه یاد بگیرند. در کلاس فرصت میشود تا درس عمق بیشتري پیدا کند و به سطوح بالاتر شناختی برسد. دوم اینکه تنها به دنبال جمعآوري و ارائه اطلاعات نباشد، بلکه با روش آزمایش و تفکر به دنبال تجزیه و تحلیل و طبقهبندي اطلاعات برود وآنها را ارزیابی کند. در این روش، معلم نگرانی کمبود وقت رابراي تدریس نخواهد داشت و شاگردان نیز هر چند بار که لازمباشد درس را در منزل مرور میکنند.
مشخصه دیگر سناریوي خوب این است که به نحوي یافتههاي یادگیري با زندگی روزمره دانشآموزان مرتبط باشد. دانشآموزان باید بتوانند مسیر یادگیري خود را تحلیل کنند و آموختهها را در زندگی واقعی بهکار گیرند. استفاده از منابع و مواد یادگیري متنوع، تشکیل گروههاي یادگیرنده و برقراري ارتباط بین آنها، از این جمله است. در کلاس معکوس از الف تا ي موضوع تدریس نمیشود؛ اما فرآیندي طی میشود که از الف تا ي موضوع یاد گرفته میشود. این ایده اصلی کلاس معکوس است. در این روش آموزشی، نقش معلم بسیار کلیدي است، چون اوست که طراحی آموزشی را انجام میدهد و براي این طراحی فکر میکندمعلم. دقیقاً باید بداند از کجا شروع کند؟ باید بداند چه فعالیتهایی بهتر میتواند دانشآموز را از نقطهاي به نقطه دیگر برساند و پیشدانستهها را فراخوانی کند.
معلم باید پلههاي سناریو را طوري طراحی کند که نه آنقدر کوتاه باشند که رشدي صورت نگیرد و نه آنقدر بلند که امکان پیشروي وجود نداشته باشد . اینجاست که معلم دیگر مجري طرح نیست، بلکه یک طراح آموزشی است که باید به چند نکته توجه کند. نخست اینکه منابع و مواد آموزشی متعدد و متنوعی راشناسایی کند و در اختیار دانشآموزان قرار دهد تا به تفاوتهاي فردي آنها توجه شود و دوم، سطح دانش و اطلاعات خود را افزایش دهد و با سطوح یادگیري آشنا شود تا بتواند سناریوي دقیقی تنظیم و دانشآموزان را به درستی هدایت کند.[4] در دهه اخیر درباره رویکرد کلاس معکوس پژوهشهایی انجام یافته است.
نتایج این پژوهشها، نقش مثبت رویکرد کلاس معکوس را بر پیشرفت تحصیلی شاگردان تایید میکند.پژوهشهاي زیر از این جملهاند.کاویانی و همکاران - - 1394، در پژوهشی کاربردي به بررسیتأثیر رویکرد کلاس معکوس بر متغیرهاي پیشرفت تحصیلی، خودتنظیمی تحصیلی، تعامل گروهی و انگیزش تحصیلی دانشآموزان پرداخته اند. جامعه آماري تمام دانش آموزان پسر دوره اول متوسطه شهر کرمانشاه به تعداد 11696 نفر و با حجم نمونه 60 نفر که به دو گروه 30 نفره تحت عنوان گروه آزمایشی و کنترل با نمونه گیري از نوع نظري یا قضاوتی تقسیم شدند. نتایج تجزیه و تحلیل آماري حاکی از آن بود که رویکرد کلاس معکوس بر تمامی متغیرهاي وابسته بالا تأثیر مثبت داشت .[5 ]
اسماعیلیفر و همکاران - - 1394، در پژوهشی نیمه تجربی از نوع پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل و با جامعه پژوهش کلیه دانشآموزان دوره ابتدایی شهرستان قائم شهر در سال تحصیلی 94-95 به تعداد 3860 نفر که در 111 کلاس پایه ششم مشغول به تحصیل بودند، به منظور بررسی تأثیر استفاده از روش کلاس معکوس بر میزان احساس تعلق دانش آموزان به مدرسه انجام دادند. از میان مدارس شرکت کننده، یک مدرسه و در آن دو کلاس پایه ششم به روش تصادفی ساده بهعنوان گروههاي آزمایش و کنترل انتخاب شدند. نتایجبهدست آمده حاکی از تأثیر روش کلاس معکوس بر احساستعلق دانش آموزان نسبت به مدرسه بود.[6]کرمی و شریفی - 1393 - ، در پژوهشی دریافتند که شاگردانی که به روش کلاس معکوس درس را یاد میگیرند نسبت به
همکلاسیهاي خود تسلط بیشتري بر مطالب درسی و مهارت هاي حل مسئله دارند.[7]
. . 3 روش پژوهش
این مطالعه، به صورت کمی- کیفی در سال تحصیلی 94-95 در شهرستان رضوانشهر استان گیلان در دو گروه آزمودنی گروه آزمایش - - experimental group و گروهگواه - - control group انجام شد. نمونه آماري شامل دوکلاس 24 و 23 نفره از دانشآموزان دختر پایه نهم بوده که با شرایط خاص انتخاب شدند، شرط اول اینکه معلم علوم تجربی هر دو کلاس یکسان بوده؛ شرط دوم اینکه میانگین نمرات محاسبه شده شاگردان از برگزاري پیشآزمون یکسان بودهاست. تا به راحتی بتوان آنها را بعد از تدریس نیز مقایسهنمود . به این منظور در پنج کلاس با معلم علوم تجربی مشترك پس از اتمام فصل ششم کتاب و قبل از آغاز فصل هفتم - در زمانی معین تقریبا در آذر ماه - آزمون تشریحی پیشآزمون برگزار گردید. تا دو کلاس با میانگین نمره پیشرفت تحصیلینزدیک به یکدیگر انتخاب گردند.
معدلهاي بهدست آمده11/35 ، 12/45 ، 13/85 ، 14/47 و 14/35 بودند همانطور که مشاهده میشود دو معدل نزدیک به یکدیگر یعنی دو کلاس بامیانگین نمره 14/47 و 14/35 انتخاب شدند.با این شرایط دوگروه: گروه آزمایش 24دانشآموز دختر پایه نهم و گروه گواه23دانش آموز دختر پایه نهم به صورت انتخابی و هدفمند تعیین شدند و ابزارهاي آن آزمون تشریحی فصل 7 کتاب علوم تجربی پایه نهم متوسطه اول از دانش آموزان بوده است که سوالات از فکر کنید و فعالیت این فصل براي دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون انتخاب شده بودند. پس از تعیین گروه آزمایش، معلم از شاگردان این گروه خواست تا براي جلسه بعد از برگزاري این آزمون، درباره نیرو، با توجه به منابع متنوع موجود؛ شامل کتاب ها - منابع کتابخانه اي - و منابع اینترنتی تحقیق نموده و با آمادگی کافی در کلاس شرکت کنند.
به این ترتیب شاگردان یک هفته فرصت داشتند تا در مورد کلمات کلیدي که معلم مشخص کرده بود؛ شامل: نیرو، نیروي متوازن، نیروي پیشران، نیروي اصطکاك، رابطه نیرو و شتاب، وزن و رابطه وزن و جرم تحقیق نمایند. این مطالب هفت صفحه کتاب را شامل میگردد. شاگردان براي جلسه بعد مطالب زیادي در این باره پیدا کرده بودند؛ آنان خوشحال و با اعتماد به نفس بالا ناشی از یادگیري مطالب توسط خودشان،در جلسه بعدي شرکت کرده بودند. پس از بحث و بررسی کوتاه توسط شاگردان از دانسته هایی که درباره کلمات کلیدي یافتهبودند؛ تمرینها و فعالیتهاي مربوط به این بخش ازدرس، به جاي اینکه در منزل حل شود با کمک معلم در کلاس بررسی و پاسخ داده شد.
بقیه فصل نیز به همین ترتیب با یادگیري شاگردان در منزل به جلسه بعدي موکول شد که پس از بحث و بررسی توسط شاگردان و با هدایت معلم و به روش کلاس معکوس تدریس شد؛ به این روش فصل نیرو با صرف وقت سه جلسه براي گروه آزمایش تدریس شد. در حالیکه براي گروه گواه که به روش سنتی این بخش تدریس گردید، همین معلم در شش جلسه تدریس این بخش را انجام داد. البته به منظور اجراي روش کلاس معکوس، اگر منابع موجوددرباره بخشی از مطالب درسی کم باشد؛ لازم است معلم براي آن مبحث، ویدیو و یا پاورپوینت آماده کند تا شاگردان در منزل بتوانند از منبع معین و درستی بهره گیرند. اما براي بخش نیرو، مطالب زیادي موجود است و به راحتی شاگردان با یافتن مثال هاي ملموس و واقعی خودشان در منزل مطالب را یاد گرفتند.
پس از اتمام فصل هفتم، مرحله دوم آزمون یعنی پس آزمون براي هر دو گروه آزمودنی - گروه آزمایش و گروه گواه - برگزار گردید. معدل به دست آمده از این آزمون براي گروه آزمایش از 14/35 به 19/45 و براي گروه گواه از 14/47 به 17/5 افزایش یافت. مقایسه نتایج این آزمونها مناسب بودن راهکار پیشنهادي یعنی استفاده از روش کلاس معکوس را نشان میدهد. نتیجه به دست آمده از این تحقیق با یافته هاي کرمی و شریفی - - 1393 همسو است. سوالات و مصاحبههایی نیز با ساختار یکسان از این 24 دانشآموز گروه آزمایش براي تشخیص نظرات آنها در مورد بهکار گیري روش تدریس کلاس معکوس پرسیده شده، تحلیل نتایج مصاحبه انجام شده در ادامه ارائه شده است.
.4 یافته ها
مصاحبهها بازنویسی و مورد تحلیل توصیفی قرار گرفتند.
سوالاتی که از دانشآموزان پرسیده شده بود، عبارتاند از:
-1 آیا یادگیري به این روش که خودتان در منزل به خودتان آموزش دهید را می پسندید؟
-2 چه یافتههایی از این روش یادگیري بهدست آوردهاید؟
-3 چیزي در این روش یادگیري وجود داشت که شما از آن خوشتان نیامد؟
-4 کدام ویژگی این روش یادگیري، شما را تحت تاثیر قرارداده است؟
نتایج مطالعه نشان داد که دانشآموزان این روش یادگیري را پسندیدهاند. همه دانشآموزان فکر میکردند که این روشباعث شده است آنها موضوع را به روش بهتري بفهمند و آنها
