بخشی از مقاله
چکیده:
در سیره ائمه معصومین - علیهمالسلام - چند اصل زیربنایی وجود دارد که به اندیشه و تفکرات آنان قوام بخشیده و عامل توسعه علمی–فرهنگی حکومت و جامعه اسلامی است. اصل تعلیم و تربیت دینی، یکی از این چند اصل است که در زمان ائمه اطهار - علیهمالسلام - مورد توجه قرار گرفتهاست. در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن شناخت راهکارهاي تعلیم و تربیت دینی در سیره ائمه اطهار - علیهم السلام - ، به چگونگی استفاده ایشان از این راهکارها پرداختهشود.. ائمه اطهار - ع - براي محقق ساختن تعلیم و تربیت دینی در جامعه اسلامی از راهبردهاي متعددي استفاده نمودهاند. با توجه به شرایط موجود در هر برهه زمانی، فرصتهاي پیش روي ائمه اطهار - علیهم-السلام - ، لزوما براي نشر معارف الهی یکسان نبودهاست. ایشان براي نیل به این اهداف از شیوههاي گوناگونی از جمله ارتباط چهره به چهره، تربیت شاگردان برجسته، املاي مطالب علمی، مناظره و استدلال و ... استفاده میکردند. روش پژوهشی در این مقاله، اسنادي، توصیفی و کتابخانهاي است.
واژههاي کلیدي : راهکارها ، سیره، تعلیم ، تربیت، ائمه اطهار - علیهم السلام - .
مقدمه:
کارهایی که در زمینه تعلیم و تربیت در سیره ائمه - علیهم السلام - صورت گرفتهاست به قرار زیر میباشد:
"-1تعلیم و تربیت در سیره ائمه اطهار - علیهمالسلام - " نوشته محمد جواد یاوري: در این مقاله به بحث تعلیم و تربیت در سیره ائمه معصومین علیهمالسلام به طور کلی پرداخته شدهاست.
"-2تربیت در سیره امام باقر - ع - "نوشته خلیل منصوري: در این مقاله نویسنده تنها به بحث پیرامون تربیت فرزندان با توجه به آموزههاي امام باقر - ع - پرداختهاست.
"-3سیره تربیتی امام باقر - ع - " نوشته حجتاالله یزدانی:" نویسنده تنها شیوه تربیت کودکان و نقش والدین را با توجه به آموزه-هاي امام باقر - ع - مورد بحث قرار دادهاست.
-4مقاله"آموزههاي تربیتی از منظر امام صادق - ع - "نوشته اسماعیل نساجی زواره : در این مقاله تنها آموزههاي تربیتی امام صادق - ع - مد نظر نویسنده بودهاست.
-5مقاله "هدایت و تبلیغ در گفتار و رفتار امام صادق - ع - "نوشته محمد عابدي نیز تنها به روشهاي تبلیغی امام صادق - ع - پرداختهاست.
در خصوص راهکارهاي تعلیم و تربیت دینی در سیره ائمه اطهار - علیهم السلام - تا کنون کار مستقلی انجام نشدهاست. با توجه به اینکه یک اصل اساسی در سیره و رفتار دینی، سیاسی و اجتماعی امامان شیعه علیهمالسلام، توجه آنها به تعلیم و تربیت دینی مردم است، لذا هدف ما از پرداختن به این موضوع، آشنایی با راهکارهاي تعلیم و تربیت دینی از دیدگاه این بزرگواران میباشد و در خلال بحث گریزي به چگونگی استفاده ائمه - ع - از این راهکارها خواهیم داشت تا بتوان از این سیره، الگوي مناسبی براي بالا بردن سطح تربیت دینی و دانش جامعه کنونی گرفت.
بازشناسی مفاهیم مورد بحث:
-1سیره: واژه شناسان معانی متعددي براي کلمه »سیره« ذکر کردهاند؛ مانند: روش، طریقه، سنت - ابن فارس،:1361 ص61 - سبک و نحوه انجام دادن کار، حرکت در روز، حرکت در شب و مطلق حرکت کردن و راه رفتن. سیره را مثل فطره بر وزن فعله گرفتهاند که بر نوع و سبک رفتار دلالت میکند. - معلوف ،:1382 ص - 690 راغب اصفهانی میگوید: سیره به معناي حالتی است که انسان یا غیر او بر آن حالت زندگی میکند؛ چه آن حالت غریزي باشد و چه اکتسابی. - راغب اصفهانی، :1412 ص - 433سیره در اصطلاح به معانی متفاوتی به کار رفته و تعریف واحدي که مورد وفاق همه اندیشمندان باشد، تاکنون درباره آن وجود ندارد. برخی از سیره شناسان آن را به معناي طریقه و حالت دانسته که برگرفته از مفهوم لغوي آن است. - طباطبایی، بیتا:ص - 199 سیره در عرف مسلمانان، در معناي سنت نیز به کار رفته و در مجموع، عبارت است از: مجموعه رفتارها و گفتارهاي پیامبر و اهل بیت - علیهمالسلام - .
-2تعلیم: تعلیم از ریشه علم و مصدر باب تفعیل است. اهل لغت علم را چنین تعریف کردهاند: علم یعنی ادراك حقیقت چیزي - راغب اصفهانی،:1412 ص - 580، دانستن، دانش، اظهار و روشن کردن - قرشی،:1412 ص22و - 23، و نقیض جهل - فراهیدي،:1410 ص. - 152 تعلیم در لغت، به معناي یاد دادن، و در اصطلاح، به معناي ایصال و انتقال معلومات به اذهان شاگردان است. راغب اصفهانی تعلیم را چنین تعریف میکند: تعلیم ناشی از تکرار است، به گونهاي که از آن اثري در ذهن متعلّم بهوجود آید.با توجه به این تعاریف، در مجموع میتوان اینگونه استنباط کرد: تعلیم به معناي انتقال دانایی به دیگران و فراهم نمودن زمینه رشد و شکوفایی انسان است که به طرق گوناگون محقق میشود.
-3تربیت: تربیت مصدر باب تفعیل از ماده ربو و یا ربی است. تربیه به معناي تربیت و تهذیب و پرورش فکري و اخلاقی است. علم التربیه به معناي آموزش و پرورش است. - بهمنیار،:1410 ص. - 419 البته ریشه تربیه را از واژه ربو به معناي زیادت نیز میدانند. ربا الشیء: أي زاد و نما؛ یعنی افزایش یافت و رشد کرد. - ابن منظور،:1414 ص. - 126 راغب اصفهانی نیز مینویسد:
تربیت یعنی ایجاد شیء به تدریج از حالتی به حالت دیگر تا به حدّ تمام برسد. - راغب اصفهانی ،:1412 ص. - 336
