بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بالا رفتن بازدهی طرحهای کنترل، احیاء و بازسازی اراضی تخریب یافته و جلوگیری از اتلاف سرمایه های محدود، همواره در طرح های بیابانزدایی، خلأ روشی که بتواند معیارها و راهکارهای مختلف را در نظر بگیرد و از آن میان بر مبنای ساختاری سیستماتیک و دیدگاه گروهی، راه حلهای بهینه را ارائه دهد، مشهود بوده است. لذا در این پژوهش سعی شد در چارچوب رویکرد MADM، اولویت راهبردهای بیابانزدایی مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین برای تعیین وزن معیارها و راهبردها ترکیبی از روش دلفی و آنتروپی شانون استفاده گردید و برای رتبه بندی نهایی راهبردها نیز از مدل مجموع وزنی - WSM - استفاده شد. این مدل به منظور ارزیابی کارایی در ارائه راهبردهای بهینه، در منطقه خضرآباد یزد مورد استفاده قرار گرفت. بر مبنای نتایج حاصل شده، راهبردهای توسعه و احیاء پوشش گیاهی - ٍَ - A با ضریب اولویت ٌٍُُ/ً، جلوگیری از تبدیل و تغییر نامناسب کاربری اراضی - ٌَ - A با ضریب اولویت ٌٌٍُ/ً و تغییرالگوی آبیاری و اجرای روشهای کم آب خواه - ََ - A با ضریب اولویت ًٌُُ/ً به ترتیب به عنوان مهمترین راهبردهای بیابانزدایی در منطقه تشخیص داده شدند.
واژگان کلیدی : بیابانزدائی، مدلهای تصمیم گیری چند شاخصه - MADM - ، مدل مجموع وزنی - WSM - ،
مناطق تخریب یافته، ضروری به نظر می رسد. تا ضمن جلوگیری از هدر رفتن سرمایه های محدود، بازدهی طرحهای کنترل، احیاء و بازسازی عرصه های طبیعی بالا رود. با مطالعه منابع تحقیقاتی، مشخص شد که تاکنون هیچ گونه سابقه ای در بکارگیری مدلهای نظام مند وجود ندارد. و تنها کوشش در بکارگیری این روشها برای ارائه راهبردهای بهینه در حوزه مسائل بیابانی، به کاربرد روش تحلیلی سلسله مراتبی - - AHP برمی گردد.] َ وُ[ لذا به منظور دستیابی به این هدف، در این پژوهش سعی شد در چارچوب مدلهای تصمیم گیری چند شاخصه - - MADM، از مدل مجموع وزنی - - WSM،که نوعی از روش های تصمیم گیری چند معیاره جبرانی نمره گذاری است، به منظور ارائه راهکارهای بهینه در بیابانزدایی استفاده شود.
به منظور دستیابی به راهبردهای بهینه و حصول نتایج صحیح تر، تحقیقاتی در زمینه کاربرد روش WSM در حوزه های مختلف علوم صورت پذیرفته است. از جمله این پژوهشها می توان به انتخاب سیستمهای نگهداری اصلاحی یا پیشگرانه]ٌٍ[، انتخاب مؤثرترین استراتژی حفاظت قطعات] ٌّ[، انتخاب مقرون به صرفه ترین راهبرد حفاظت با توجه به هزینه ها ]ٌَ[، انتخاب راهبرد بهینه نگهداری و حفاظت در پالایشگاه ]َ[، انجام آنالیز حساسیت به منظور تعیین وزن اصلاح شده معیارها و راهبردها وانتخاب بهترین راهبرد ]ٌْ وٌَ[ اشاره کرد. همچنین در سالهای اخیر، تحقیقاتی در این چارچوب در کشور مورد توجه قرار گرفته که از جمله می توان به، ارزیابی سازمانهای بازرگانی استانها ]ٍ[، رتبه بندی کتابخانه های عمومی ]ّ[، انتخاب پرسنل ]ْ[، آنالیز حساسیت معیارها و راهبردهای تصمیم گیری ] ٌُ[ و کاربرد دلفی فازی و مسائل مربوط به انتخاب راهبردها ] ٌٌ[ اشاره کرد.
در تمامی این مقالات محققین ابتدا درخت سلسله مراتبی تحقیق خود را طراحی کرده و سپس با استفاده از تکنیک های تعیین وزن، همانند بردار ویژه کمترین مجذورات، آنتروپی شانون، AHP و غیره ، معیارها و راهبردها را وزن دهی کرده و در نهایت با استفاده از تکنیک WSM به اولویت بندی گزینه های موجود پرداخته اند. کاربرد مدل WSM در حوزه مسائل مربوط به مدیریت مناطق بیابانی و از جمله انتخاب سیستماتیک راهبردهای بهینه کنترل و کاهش شرایط بیابانی چه در داخل ایران و چه در خارج از ایران مشاهده نشده است. مهمترین مزیت های این روش به طور خلاصه عبارتند از: ٌ- دخالت دادن معیارهای کمی و کیفی به طور همزمان در فرایند تصمیم گیری ٍ- سهولت و سادگی کاربرد َ- در نظر گرفتن تعداد زیادی معیار در فرایند تصمیم گیریُ- امکان تغییر اطلاعات ورودی و ارزیابی پاسخگویی سیستم بر اساس این اطلاعات َ- نتایج حاصله به صورت ضریب اولویت بیان می شود که این کمیات، وزن نهایی راهبردها در اولویت بندی می باشد.
ٍ- مواد وروشها
ٍ-ٌ- منطقه مورد مطالعه
منطقه خضرآباد با وسعتی معادل ًٌََْ هکتار در ًٌ کیلومتری غرب شهر یزد درموقعیت جغرافیایی َِِ،َِْ الی ًٍَ،ُِْ طول شرقی وَ ُِ،ٌَْالی َ ٌِ،ٍَْ عرض شمالی قرار گرفته است. - شکلٌ - و از نظر اقلیمی در شرایط خشک و سرد بیابانی طبقه بندی می شود. ًٌٍَُ هکتار - ِ/ٌّ% - از اراضی منطقه را تپه ها و پهنه های ماسه ای شکل داده که ارگ بزرگ اشکذر با وسعتی معادل ٍََُ هکتار در شمال منطقه با انواع رخساره های تخریبی و فرسایشی به چشم می خورد در عین حال از کل اراضی زراعی منطقه ٌُُِ هکتار - ِ/ٍّ% - را اراضی مخروبه حاصل از عملیات انسانی و فرایند های طبیعی تشکیل داده است، که نشان دهنده وضعیت کاملأ تیپیک از نظرگاه بیابان زائی در منطقه و بیان کننده لزوم پرداختن به راه حلهای بیابانزدائی در این حوزه است.
ٍ-ٍ- روش تحقیق
ٍ-ٍ-ٌ انتخاب معیارها و راهبردها و ترسیم درخت سلسله مراتب تصمیم گیری به منظور شناخت معیارها و راهبردهای مهم و اولویت دار از نظر گروه، ازروش دلفی استفاده شد.] ٌِ[ بدین منظور پرسشنامهای در بین متخصصان آشنا به منطقه مطالعاتی توزیع شد و از متخصصان خواسته شد که اهمیت و اولویت هر معیار یا راهبرد را در مقیاس ٌ الی ُ - بدون اهمیت تا اهمیت در حد عالی - برآورد کنند. در نهایت با بدست آوردن میانگین امتیازات داده شده به هرمعیار یا راهبرد، مواردی که دارای امتیازات کمتراز ْ بودند - ْ < - حذف و معیارها وراهبردهای باقی مانده - ْ ≥ - جهت ترسیم نمودار سلسله مراتبی تصمیم گیری در سه سطح به ترتیب هدف، معیارها و راهبردها، به کاررفت. - شکل ٍ - . ]ٌ[ ٍ-ٍ-ٌ-ٍ- محاسبه وزن نسبی راهبردها وتشکیل ماتریس مقایسات زوجی گروهی در ادامه به منظور دستیابی به وزن نسبی راهبردها، با استفاده از روش دلفی، پرسشنامه دوم تحت عنوان پرسشنامه مقایسات زوجی" شکل گرفت و از متخصصان خواسته شد، که راهبردهای مهم حاصل شده از نتایج پرسشنامه اول را از نظر اولویت نسبت به تک تک معیارها بر مبنای درجه ارجحیت ُ گانه ساعتی - ترجیح یکسان تا بی نهایت مرجح - مورد مقایسات زوجی قرار دهند. بدین ترتیب ماتریس مقایسات زوجی هر متخصص در زمینه اولویت راهبردها
