بخشی از مقاله
چکیده
برخورداری از شبکه حمل و نقل پویا، هماهنگ و سازمان یافته یکی از معیار های اصلی سنجش میزان توسعه یافتگی جوامع جهان امروز محسوب می شود. آدام اسمیت معتقد است که هرچه جا به جاگری بهبود و گسترش یابد، هزینه حمل و نقل کمتر می شود و تقسیم کار جغرافیایی بیشتر می گرد؛ در این تحقیق میزان برخوردای مناطق 22 گانه شهری تهران از شاخص های پایداری حمل و نقل سنجیده می شود و در واقع این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که از لحاظ شاخص های پایداری حمل و نقل کدام یک از مناطق تهران از وضعیت مطلوب تری برخوردار هستند.
روش مورد استفاده در این تحقیق روشی توصیفی- تحلیلی با تکیه بر مطالعات اسنادی میباشد؛ از 19 شاخص جهت سنجش پایداری مناطق استفاده شده است و مدل مورد استفاده جهت وزن دهی شاخص ها مدل آنتروپی بوده و مدل رتبه بندی مناطق نیز ویکور استفاده شده است؛ که در نهایت نتایج تحقیق نشان داده است که مناطق مرکزی تهران از پایداری بالاتری نسبت به دیگر مناطق برخوردارند.
مقدمه
بروز و یا تشدید برخی اثرات منفی و زیانبار حمل و نقل به عنوان یکی از اساسی ترین بخشهای کشور در سالیان اخیر، مورد توجه اکثر کارشناسان و برنامه ریزان قرار گرفته است. به عنوان نمونه، تراکم فراوان وسایل نقلیه در معابر شهری و مصرف باالی سوخت های فسیلی، معضل نزدیک شدن به آستانه اتمام این منابع غیر جایگزین و انتشار آالینده های مخرب محیط زیست ناشی از آنها را گوشتزد می کند - جعفری و رصافی 1391، - 282 افزایش جمعیت در شهرهای بزرگ کشور و گسترش بی رویه شهرها بدون برنامه ریزی صحیح، چیدمان اتفاقی مراکز تولید و جذب سفر و عدم وجود فن آوری ارتباطی جایگزین، سبب ایجاد سفرهای شهری زیاد به ویژه با وسایل نقلیه شخصی شده است.
این مساله اثرات سوئی نظیر آلودگی های محیطی، برهم زدن نظام طبیعی محیط زیست ،اتلاف وقت شهروندان، افزایش تصادفات، استهلاک وسایل نقلیه، مشکلات روانی، هدر رفتن منابع اقتصادی، عدم بهره وری مردم و خسارت های جبران ناپذیری مانند آلودگی محیط زیست و مصرف بی رویه سوخت های فسیلی را به همراه دارد. - کامران نیا، - 1387 بنابراین برخورداری از شبکه حمل و نقل پویا، هماهنگ و سازمان یافته یکی از معیار های اصلی سنجش میزان توسعه یافتگی جوامع جهان امروز محسوب می شود.
آدام اسمیت معتقد است که هرچه جا به جاگری بهبود و گسترش یابد، هزینه حمل و نقل کمتر می شود و تقسیم کار جغرافیایی بیشتر می گردد. به هر اندازه که تقسیم کار جغرافی ایی بیشتر شود بهای کاال و خدمات تمام شده کاهش می یابد، کارایی فرآروی افزون تر و کیفیت کاالها بهتر می گردد - ساسان: 6714 ، - 23 بر همین اساس در این تحقی ق میزان برخوردای مناطق 22 گانه شهری تهران از شاخص های پایداری حمل و نقل سنجیده می شود و در واقع این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که از لحاظ شاخص های پایداری حمل و نقل کدام یک از مناطق تهران از وضعیت مطلوب تری برخوردار هستند.
مبانی نظری حمل و نقل پایدار شهری
اهداف مهمی که تا حد زیادی با مسائل زیست محیطی و کارایی اقتصادی - اجتماعی سیستم حمل و نقل شهری ارتباط دارد به مبحث حمل و نقل شهری پایدار ارتباط می یاید. پایداری حمل و نقل شهری ناشی از برنامه ریزی پایدار حمل و نقل است. از سویی همچنین با مباحث مدیریتی برای اجرا و نظارت بر آن ها در ارتباط است. در این رویکرد قبل از هر چیز می بایست حمل و نقل عمومی در شهرها و کالن شهرها اصلی ترین شیوه جا به جایی در نظر گرفته شود.
این امر بر اساس دیدگاه مدنی و شهروند مداری و اعتقاد به عدالت که مهم ترین اصل توسعه شهری پایدار می باشد قابل تحقیق است. در مفهوم عدالت به رسمیت شناختن حق مسلم عموم مردم برای دسترسی از هر نقطه به نقطه دیگر شهر در صدر امور مطرح می شود. از دیدگاه کاهش آلودگی زیست محیطی که در توسعه پایدار مطرح است، عالوه بر گسترش حمل و نقل همگانی ،کاهش حرکات زائد و اضافی که می توان از طریق ایجاد دسترسی ها ی انرژیایی و الکترونیک - اینترنتی - بین اماکن مختلف ایجاد کرد نیز در بحث مدیریت پایدار ترابری شهری جایگاه ویژه ای دارد.
این بدان معناست که در نگرش پایدار به حمل و نقل شهری، بای د از طریق تصمیم گیری های یکپارچه و جامع نگر نگریست و در زمینه هایی چون ارتباطات و حمل و نقل و ترافیک، حجم عظیمی حرکات فیزیکی را کاهش داد. در نهایت اینکه یک شاخص عمده و مشترک در مفهوم پایداری که در همه عرصه ها قابل ذکر است. کمتر بودن درون داده سیستم نسبت به برون داده یا محصول سیستم است. این امر بدین معناست که اگر بازدهی بیشتر از هزینه ها باشد، سیستم در مسیر پایداری است. این همان اصل صرفه جویی و یا اقتصاد در نظریه عمومی سیستم هاست که مدعی است سیستم ها در شرایط پایداری و تعادل همواره با حداکثر بازدهی و حداقل هزینه عمل می کنند. - شهیدی 1383، - 30
شاخص های حمل ونقل پایدار
در طی دهه گذشته چندین مجموعه مختلف از شاخص ها برای بیان مفهوم حمل ونقل پایدار تعریف شده اند. آکادمی های علمی و مشاوران مرتبط با حمل ونقل از جمله افراد بسیار فعال در این زمینه بوده اند. برای برنامه ریزی پایدار و جامع سیستم حمل ونقل بهتر آن است که مجموعه ای متوازن از شاخص ها که دارای ترکیبی از اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی باشد را در نظر بگیریم - احمدی و محرم نژاد، . - 10 :1387
روش شناسی تحقیق
روش مورد استفاده در این تحقیق روشی توصیفی- تحلیلی با تکیه بر مطالعات اسنادی میباشد. بنابراین ابتدا با به رهگیری از مبانی و پیشینه مطالعاتی، پارامترها و روش مناسب برای ارزیابی پایداری حمل و نقل استخراج شده و در نهایت نیز با استفاده از دادهها و آمارهای موجود در سازمان حمل و نقل و ترافیک اقدام به تجزیه و تحلیل 19 شاخص در سطح مناطق 22 گانه شهری شده است که جهت وزن دهی شاخص ها از مدل Antropy استفاده شده است و از مدل Vikor نیز جهت رتبه بندی پایداری حمل و نقل مناطق استفاده شده است.
