بخشی از مقاله
چکیده
»رزق و روزی« به معنای عطا و بخشش همیشگی است که از آن منتفع می شوند، خواه مادی باشد، خواه معنوی.×رزق از جهتی به دو قسم تقسیم میشود، رزقی که تو آن را می جویی و رزقی که آن تو را می جوید. به رزقی که آن تو را می جوید، رزق طالب گویند؛ که نیاز به تلاش ندارد. به رزقی که تو آن را می جویی، رزق مطلوب گویند؛ که شرط رسیدن به آن تلاش و کوشش است. درنتیجه، اکثر روزی ها با کار و تلاش ارتباط دارند. انسان هر اندازه که تلاش کند به همان اندازه روزی بدست می آورد؛ اما بعضاً مشاهده می شود که افراد تلاش فراوان میکنند ولی رزق کافی بدست نمی اورند و از طرفی افرادی هستند که تلاشی نمیکنند ولی ثروت های هنگفتی بدست می اورند! چگونه میشود که انسان به اندازه تلاشش روزی کسب نمیکند؟ با مرور متون دینی مشخص شد که عواملی وجود دارند که نظم و قاعده در دنیا را برهم میزنند تا نسبت روزی و تلاش با هم برابر نشوند. از جمله این عوامل: تنبلی ها، امتحانات خدا، ظلم ظالمان، اسراف، گناه امت و غیره است. دین اسلام، انسان را به کار و تلاش توصیه کرده است. تلاش شرط لازم برای رسیدن به ارزاق است ولی شرط کافی نیست؛ چرا که، قبض و بسط روزی دست خدا است. کسب روزی، ذهن انسان را به سمت تولید و مصرف میبرد. با مرور زندگی معصومین مشخص شد که شیوه ی فعالیت اقتصادی انها تولید حداکثری و مصرف حداقلی بوده است.
واژگان: رزق، روزی، تلاش، کار، تنبلی، تولید، مصرف
مقدمه و طرح مسئله
یکی از واژه هایی که در زندگی بشر به خصوص مسلمانان کاربرد زیادی دارد واژه »رزق و روزی« است. چیزی که انسان به وسیله آن می تواند توان زندگی می یابد و تلاش می کند تا با به دست آوردن آن زندگی راحت تری را فراهم نماید و آرامش بیشتری داشته باشد.×در این مقاله، با بررسی کلام خداوند و معصومین - ×ع - تلاش می شود که مفهوم رزق از نگاه دین اسلام مورد بررسی قرار گیرد. پرسش های اصلی این مقاله عبارت اند از: مفهوم رزق در ادبیات دینی چیست؟ آیا منظور از رزق فقط رزق مادی است؟ آیا برای به دست آوردن رزق و روزی باید تلاش کرد؟ آیا دین اسلام مشوق انسان در تلاش کردن و به دست آوردن نعمت های مادی است؟ و به طور کلی، آیا رزق و روزی با تلاش انسان رابطه دارد؟
چه عواملی باعث از بین رفتن این رابطه می شود؟ فرضیه ای که دراین مقاله دنبال می شود این است که رزق و روزی باتلاش انسان رابطه مستقیمی دارد و هرچه تلاش انسان بیشتر باشد، رزق و روزی بیشتری خواهد داشت و همین طور نگاه دین اسلام، به تاکید بر تلاش برای کسب و کار و بدست آوردن روزی است تا افراد بتوانند بوسیله آن نیاز های خود را رفع کنند و از تنبلی و بیکاری پرهیز کنند.دراین مقاله، با بهره گیری از آیات قران و روایات اهل بیت - ع - ، ابتدا معنای لغوی رزق مورد بررسی قرار میگیرد و بعد معنای اصطلاحی آن و سپس تقسیمات و اقسام احتمالی رزق مورد بررسی قرار می گیرد.
.1 معنای لغوی رزق
معادل فارسی واژه »رزق« عبارت است از روزی؛ از آنجا که رزق موجودات روز به روز استمرار می یابد، آن را روزی می گویند. »روزی« واژه ای فارسی است که معنی لغوی این واژه در لغتنامه دهخدا به معنای خوراک روزانه، روز به روز به کسی داده می شود و قسمت وی می گردد امده است - دهخدا، . - 1377× فرهنگ بزرگ جامع نوین می نویسد: رزق به معنای روزی و هر آنچه از آن نفع می برند - معلوف، لویس و همکاران، . - 1387 راغب اصفهانی در مفردات می نویسد: "رزق به معنای بخشش و عطای جاری، مستمر و همیشگی است، خواه دنیوی باشد، خواه اخروی؛ و به سهم و نصیب ایشان از چیزی، نیز رزق گفته می شود؛ همچنین به غذایی که وارد شکم انسان می شود رزق گفته می شود"، - راغب اصفهانی، 1404، ص. - 194 درکتاب مقاییس اللغه آمده، رزق در اصل به معنای اعطای وقت است ولی در اعطای غیر وقت هم استعمال می شود. لذا رزق را میتوان به طور کلی به معنای عطای خداوند دانست - مصطفوی، . - 1368
در قاموس قرآن گفته است: رزق، عطایی است که از آن نفع می برند، خواه طعام باشد، خواه علم و یا غیر آن - قرشی بنابی، . - 1371 مرحوم طبرسی در مجمع البیان رزق را مقابل محرومیت معرفی می کند و مینویسد: "رزق، بخشش جاری و نقیض محرومیت است"، - طبرسی، 1372، ج1، ص . - 121 صحاح جوهری و القاموس المحیط، رزق را به معنای "آنچه مورد بهره برداری قرار می گیرد" - ما ینتفع به - معنا کرده اند، - جوهری، 1376، ج4، ص 1481؛ فیروزآبادی، 1415، ج3، ص . - 235از مجموع مطالب فوق روشن می شودکه »رزق و روزی« عطا و بخشش پی در پی و همیشگی است که از آن نفع برده میشود، خواه طعام باشد، خواه غیر آن مثل علم و خواه مادی باشد، خواه معنوی.
.2 استعمال رزق در قرآن
کلمه رزق از جمله لغاتی است×که در قرآن کریم مورد استفاده قرارگرفته است به همین خاطر برای شناسایی معنای آن از آیات قرآن کریم استفاده می شود. در قرآن کریم گذشته از معنای معروف، به موارد دیگری هم رزق اطلاق شده است. به »نبوت« رزق گفته شده است:قَوْمِ»رَأَیْتُمْیاإِنْکُنْتُبَیﱢنَهٍعَلیمِنْرَبﱢیرَزَقَنومِنْهُیرِزْقاًحَسَناً...« گفت: »ای قوم! به من بگویید، هر گاه من دلیل آشکاری از پروردگارم داشته باشم، و رزق - و موهبت - خوبی به من داده باشد، - آیامیتوانم بر خلاف فرمان او رفتار کنم؟! - ...« - هود. - 88 / همچنین به »امنیت« نیز رزق گفته شده است. وَ»قالُوانَتﱠبِعِإِنْالْهُدیمَعَکَتَخَطﱠفْنُمِنْأَرْضِناأَنُولَمَْکﱢنْلَهُمْحَرَماًآمِناًیُجْبیإِلَیْهِثَمَراتکُلﱢشَیْرِزْقاًءٍمِنْلَدُنﱠاأَوَکْثَرَهُمِْنﱠ لا یَعْلَمُون« ؛»آنها گفتند: ما اگر هدایت را همراه تو پذیرا شویم، ما را از سرزمینمان میربایند! آیا ما حرم امنی در اختیار آنها قرار ندادیم که ثمرات هر چیزی - از هر شهر و دیاری - بسوی آن آورده میشود؟!
رزقی است از جانب ما؛ ولی بیشتر آنان نمیدانند!«، - القصص. - 57 / گاهی رزق فقط به »خوراک« اطلاق شده است. ...»×وَعَلَیالْمَوْلُودِرِزْقُهُنﱠلَهُوَکِسْوَتُهُنﱠ...«؛ »بر آن کس که فرزند برای اومتولّد شده - پدر - ، لازم است رزق - خوراک - و پوشاک مادر را به طور شایسته بپردازد«، - بقره - 233 /، که در این آیه کسوت - پوشاک - را از رزق جدا کرده است و به این صورت مشخص کرده که مراد از رزق، خوراک می باشد و همچنین در آیه 5 سوره نساء هم رزق فقط به »خوراک« اطلاق شده است. در قرآن به هُوَ الﱠذی یُریکُمْ»باران«همآیاتِهِرزقگفتهوَشدهیُنَزﱢلُاست.» لَکُمْ مِنَ السﱠماءِ رِزْقاً وَ ما یَتَذَکﱠرُﺇِﻻﱠمَنْ یُنیبُ«؛ » اوست خدایی که به شما آیات - قدرت - خود را - در عالم آفاق و انفس - پدیدار می سازد و از آسمان - به وسیله باران - بر شما روزی می فرستد، و متذکر این معنی نشوند؛ مگر کسانی که دایم رو به درگاه خدا آرند«، - غافر - 13 / و همچنین به »چهارپایان« هم رزق اطلاق شده است، - سوره نحل. - 5 / علامه طباطبایی - ره -
درباره معنای کلمه رزق می فرماید: "معنای اصلی رزق، همان غذا است و از موارد استعمال آن بدست می اید که در معنای این کلمه نوعی بخشش و عطا هم خوابیده است؛ بعدها در معنای آن توسعه دادند وهر غذایی را که به آدمی میرسد، چه دهندهایش معلوم باشد و چه نباشد، رزق خواندند؛ سپس توسعه دیگری در معنای آن داده و آن را شامل هر منفعتی که به انسان رسد نموده اند هرچند که غذا نباشد و به این اعتبار همه مزایای زندگی اعم از مال و جاه و عشیره و یاوران و جمال و علم و غیره را رزق خواندند"، - طباطبایی، 1374، ج3، ص . - 214بنابراین رزق دو کاربرد دارد؛ یک کاربرد خاص دارد که فقط به غذا اطلاق می شود و یک کاربرد عام دارد که به هرچه برای انسان نفعی دارد اطلاق می شود. هر چیزی که بشر از آن سود و نفع میبرد جزو رزق است. وجود، انسان بودن، سلامتی، دین، علم، امنیت، انبیاء و ائمه - ع - ، استعدادها و... همه جزو رزق محسوب می شوند.
.3 استعمال رزق در ادعیه
در دعاهایی که از معصومین - ع - به ما رسیده است مواردی مانند عقل کامل، علم سودمند، مال فراوان و حلال، شخصیت والا، فرزند صالح، ایمان ثابت، خیر دنیا و آخرت، حج خانه ی خدا، زیارت قبور معصومین - ع - ، دفن شدن در کنار مزار ایشان و محشور شدن با آنها را به عنوان رزق از خدا طلب کرده اند. بنابراین در اینجا نیز رزق تنها به مادیات اطلاق نشده است، و طبق مستندات قرآنی و روایی، توفیقات معنوی و عبادی و نفع رساندن به دیگران هم رزق است، که نصیب همه کس نمی شود.
