بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عرصه های مهم پیشرفت و توسعه، پیشرفت اقتصادی است. سیستم کسب رزق حلال نیز یکی از اصلی ترین زیرسیستمهای نظام اقتصادی اسلام است. این موضوع روشنترین جلوه گاه کارآمدی دین در عرصه مدیریت دنیاست. توجه خاص به بخش کسب رزق و مدیریت معاش در حوزه های فردی، خانوادگی و جامعهنویدبخش، تحوّل و پیشرفت در بسیاری از جوانب زندگی است؛ چراکه این موضوع از یکسو دارای وجهه ای مادی و اقتصادی بوده و از سوی دیگر، اتصال به ملکوت و معنویت را در پی خواهد داشت. رزق و روزی در نگرش اسلام، به صورت شبکه ای و زنجیره ای، بر همه ابعاد زندگی انسان تأثیر میگذارد و حتی از همه آنها تأثیر می پذیرد. از همینرو، تلاش برای تطبیق حداکثری سبک زندگی با شاخصها و معیارهای معرفی شده در آموزه های دینی، اصلی ترین راهبرد تحقق درآمدزایی مطلوب و کیفی سازی درآمد است. در این تحقیق با بررسی متون دینی و با روش اجتهادی، به سؤالات مربوط به مدیریت معاش، کسب رزق حلال و سامان دهی وضعیت اقتصادی پاسخ گفته، و تدابیر کسب رزق حلال و درآمدزائی پیشنهاد شده است.
واژگان کلیدی: الگوی پیشرفت، الگوی توسعه، تدابیر کسب روزی، کسب رزق حلال، تدابیر معاش، تدابیر اقتصادی، آینده نگری اقتصادی
.1 مقدمه
-1-1 طرح مسأله یکی از کلان سیستمهای اداره جامعه، سیستم اقتصادی است. حرکت پیشرفت و توسعه در هر جامعه ای گرچه به عوامل متعددی بستگی دارد و تمام زمینه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... را شامل میشود، ولی شاید تأثیرگذارترین آن عوامل که به شکل ملموس در ظاهر زندگانی دنیا خود را نشان می دهد، پیشرفت در زمینه اقتصادی است.
به دیگر سخن، شاید بتوان گفت »سیستم کسب روزی حلال و درآمدزایی دینی«یکی از اصلی ترین زیرسیستمهای نظام اقتصادی اسلام و روشنترین جلوه گاه کارآمدی دین در عرصه مدیریت دنیاست؛ زیرا این موضوع، از یکسو دارای وجهه ای مادی و اقتصادی بوده و از سوی دیگر، به ملکوت متصل است. از همین رو، به خوبی میتوان تعامل دین با مسائل دنیوی را در آن مشاهده کرد. تعاملی که در قالب »مدل درآمدزایی دینی« ظهور یافته است و علاوه بر تقویت عبودیت، به نتیجه شیرین مدیریت مطلوب زندگی دنیوی نیز منتهی میشود.
بخاطر اهمین مسائل اقتصادی، یکی از اهرم های فشار قدرتهای استکباری بر ملل دیگر، حربه اقتصادی است. تحریمها، جنگ نابرابر اقتصادی قدرتهای بین المللی علیه کشورهای اسلامی و تضعیف مدیریت اقتصادی داخلی از عواملی است که باعث تأثیرپذیری کاهنده و احیانا شکننده خواهد گردید.
از طرفی، یکی از مهمترین تدابیر بسط عدالت در دولت اسلامی، توجه خاص به بخش کسب رزق و مدیریت معاش است. و این مهم در سه حوزه فرد، خانواده و کلان جامعه باید صورت گیرد.
و از آنجا که منبع استخراج تدابیر الگو بایستی آموزه های دینی باشد تا عنوان »الگوی اسلامی« شکل واقعی خود را بیابد، در این تحقیق در پی آنیم که با بررسی متون دینی و با روش اجتهادی، به سؤالات مربوط به مدیریت معاش، کسب رزق حلال و وضعیت اقتصادی در دو حوزه فرد و خانواده پاسخ گوئیم، گرچه از راهبردها و راهکارهای تدبیر معاش در این حوزه، میتوان در پیریزی مدل اسلام برای تدبیر وضعیت اقتصادی کلان جامعه نیز استفاده نمود.
سؤالات تحقیق عبارتند از:1
1. تدبیر معاش چیست؟
2. تدبیر معاش چه ضرورتی دارد؟
3. عوامل تدبیر معاش چیست؟
4. تدبیر معاش به چه هدفی صورت میگیرد؟
.1 برخی از کلید واژههای تحقیق نیز از این قرارند: تدبیر معاش، مدیریت معیشت، آرامش، فقر، فاقه، مسکنت، معیشت، تقدیر معیشت، رزق و روزی، اقتصاد، اسره، خانواده، فقرزدائی، جلوگیری از فقر، یزید فی الرزق، ینقص الرزق، قناعت، التعیش، قلع الفقر، الدنیا، معاش، العسر، المضیقه، نجاهالفقراء، حاجت، الاستکانه، الفاقه، الاقتار.
5. آثار فقر در بعد فردی و خانوادگی و اجتماعی چیست؟ - بهبود وضعیت اقتصادی خانواده چه تأثیراتی برای خانواده و جامعه دارد؟ -
6. اصول کلّی تدبیر معاش چیست؟ - راهبردهای کلّی برای جلوگیری از فقیر شدن - و اصلاح امور اقتصادی - کدام است؟ -
7. چگونه میتوان معاش را تدبیر نمود؟ - چه عواملی وضعیت اقتصادی را بهبود میبخشد؟ - - عوامل ارتقاء سیستم اقتصادی خانواده کدام است؟ -
-2-1 ضرورت بحث انسان در زندگی خود، ابتدا به شناخت عمیق دین و استفاده از آن برای اصلاح امور مادی و معنوی خود نیاز دارد و سپس به تدبیر صحیح در امور زندگی و پس از آن به صبر واستقامت در برابر مصائب و مشکلاتی که به ناچار در زندگی با آنها مواجه میگردد؛ چنانچه امام صادق علیهالسلام این سه عامل را سبب صلاح حال انسان مؤمن در لَا یَصْلُحُزندگیالْمُؤْمِنُدانستهاست :إِلالتﱠفَقﱡهِعَلَیفِیثَلَاثِالدﱢینِخ صوَ الٍحُسْنِ: التﱠقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَهِ وَ الصﱠبْرِ عَلَی النﱠائِبَهِ. - ابن شعبه بحرانی،1404، - 358
قرار گرفتن اصل تدبیر و تقدیر در معیشت در کنار دو اصل مهم فهم عمیق در دین و صبر در برابر مشکلات، از اهمیت آن حکایت دارد.
بر اساس آموزه های دینی، مسئله کسب روزی حلال و خودداری از حرام خواری، از مهمترین دستورات و الزامات در حوزه فعالیتهای اقتصادی است. مسئله ای که توجه و اهتمام به آن، زمینه ساز رشد و پیشرفت مادی و معنوی انسانها در جامعه و غفلت از آن، منشأ بروز بحرانهای خطرناکی مانند: انحطاط اخلاقی و معنوی انسانها در بعد فردی و جمعی، فساد نسلها و افت کیفی و کمی نیروی انسانی جامعه اسلامی، وقوع اختلالات مخاطره انگیز در سیستم اقتصادی و مالی، محو برکات و فضائل از جامعه، رشد زشتیها و رذائل در جامعه، تضعیف پیوندهای دینی، فرهنگی و اجتماعی، آسیب پذیری وسیع فردی و جمعی در برابر بحرانها و... است که امروزه با برخی از آنها دست و پنجه نرم میکنیم.
در همین راستا، دین مبین اسلام نیز به مسئله »کسب روزی« و »درآمدزایی« حساس بوده و آموزههای خرد و کلان فراوانی را پیرامون آن به انسانها ارائه کرده است. آموزههایی که با توجه به جامعیت این مکتب در عرصه تصمیمسازی و ظرفیتهای راهبردی موجود در گزاره های دین، نیازمند بازخوانی، شبکهسازی و مدلسازی است. به عبارت دیگر، دین اسلام با توجه به اهمیت مسئله »اقتصاد« و تأثیر مستقیم آن بر »اعتقاد« و همچنین ضرورت تأمین صحیح نیازهای مادی انسان و انجام فعالیتهای اقتصادی سالم در چهارچوب آموزههای دینی، زمینه دستیابی انسانها و جوامع به سعادت و خوشبختی حقیقی را فراهم آورده است. اما مهم آن است که بتوانیم بر
