بخشی از مقاله
چکیده
احسن التواریخ، تالیف سترگ حسن بیگ روملو،شرح حوادث سال های 807ه.ق تا 985 ه.ق را دربرمی گیرد.با این که نویسنده مستقیما به سال ومحل تولد خویش - 937 - اشاره می کند،پایان حیات وی هنوزدرابهام قراردارد..روملو که با سمت قورچی وبامنصب سپاهیگری دررکاب سلاطین صفوی جنگیده،بخش هایی از اثرخود را درخلال همین گیرودارهای میدان رزم نوشته که این امردرفضای عاطفی وشاعرانه اثرش بی تاثیر نبوده است. این تالیف دردوازده مجلد نگاشته می شودکه درروزگارما دوجلد باقی مانده آن به چاپ رسیده است.
در جستارکوتاه پیش رو ،نخست شرح حال مختصر نویسنده همراه با ویژگی های شخصیتی وعلمی وی ارائه می شود که دراین قسمت صداقت نویسنده درتاریخ نگاری نیزقابل تامل وژرف نگری است.سپس دیدگاه صاحب نظران درخصوص اوضاع نثرعصر مولف وتقسیم بندی آثارمنثوراین دوره ارائه می گردد. درادامه احسن التواریخ از زاویه نوع نثر وفراز وفرود آن به اختصار تحلیل خواهد شد. ساختارتاریخ نویسی احسن التواریخ دردوجلد باقی مانده به ترتیب و براساس تشریح حوادث 187سال است که بخشی از این وقایع درزمان حیات نویسنده روی می دهد. درهمین مبحث استقبال،اقتباس و...روملو ازدیگران بعضی از تاریخ شناسان را به تفکرواداشته است.
ازمیان انواع ادبی ماده تاریخ وتذکره گونگی بخش هایی ازاین کتاب اهمیت ادبی وتاریخی دارد. انعکاس اشعارخود نویسنده ودیگر شعرا در سراسراین تالیف مقوله مهمی است.روملو با این که خود نیز اهل ذوق بوده ،دیوان شاعران وخصوصا شعرای بزرگ رااز نظرگذرانده است.کثرت درج این اشعاردراحسن التواریخ گاهی آن را به تاریخ منظوم تبدیل می کند.بعضی ازاین اشعاربه قدری شهره اند که نویسنده نامی از سراینده اش نبرده است. در بخش شاعرانه های روملو ،با تاکید بربعد حماسی این اشعار به بررسی زمینه های آن خواهیم پرداخت.
مقدمه
متون تاریخی و ادبی ایران از ارزشمندترین بخش های میراث مکتوب این سرزمین به شمار می رودکه هم پژوهندگان تاریخ را به عرصه ادبیات آورده وهم مشتاقان ادبیات را به بزم تاریخ دعوت کرده است. این متون ادبی تاریخی از دیرباز تاریخ ادبیات ایران را پربار،پرتپش ،مستند وپژوهش آفرین ساخته است.درتداوم همین مسیر از آغازتاکنون آثار ادبی وتاریخی بسیاری با کلک توانای نویسندگان ایرانی درقرن های نهم ودهم هجری قمری نگاشته شده است که در این میان نام حسن بیگ روملو نیز می درخشد.
امیرحسن بیگ روملو که بنا به گفته خودش درسال 937ه.ق درقم متولدشده است،پس ازنگارش احسن التواریخ آن را به شاه اسماعیل ثانی تقدیم می کند.این مورخ عصر صفوی که دارای رتبه ومقام نظامی بود،اثرخودرا درچندین مجلد می نگارد که فقط دو جلد آن به دست مارسیده است.مجلدات موجود به ترتیب وقایع وحوادث سال های 807تا 985 هجری قمری رامنعکس می سازد که بخش هایی از آن را ،بنا به اقتضای شغل نظامی اش،خود شاهد وناظر بوده است.
احسن التواریخ را نخستین بار،سی.ان .سدون درسال 1931 میلادی درهند به چاپ رسانمیده است.درایران دکتر عبدلحسین نوایی این کتاب را با تصحیح وتحشیه وارائه فهرستها ونمایه های ارزشمندی تجدید چاپ کرده اند. منبع اصلی در این پژوهش کوتاه کتاب احسن التواریخ به تصحیح دکتر نوایی است که درسال 1384به همت انتشارات اساطیر درسه جلد منتشر شده است.با وجود تحقیقاتی که تاکنون درزمینه این اثر تاریخی صورت گرفته،هنوز هم می توان از زوایای جدیدی به تفحص در آن پرداخت.
روملو که البته تاریخ نگارست تا شاعر نثر خود رابا صورخیال، آرایه های ادبی وخصوصا به اشعار خود ودیگران آراسته است ودرمیان سطور احسن التواریخ سلوک ادبی وشاعرانه وی را آشکارا می توان دید. بابررسی اشعار موجود دردومجلد باقیمانده این اثر تاریخی 2026بیت درآن به کاررفته که درمتن اصلی به جزئیات آن خواهیم پرداخت .ازمجموع این ابیات 1266بیت یعنی بیشتر آنها رنگ وبوی حماسی دارندکه قابل تامل وتفحص است.
