بخشی از مقاله
چکیده
نزدیک به دو دهه است که رشد پول و نقدینگی در کشور روند افزایشی و بی ثباتی به خودگرفته است. این در حالی است که ثبات نقدینگی شرط اصلی ثبات اقتصادی و متغیرهای کلیدی انظباط است. انظباط و ثبات نقدینگی شرط اولیه برنامه های تعدیل ساختاری و در این برنامه و به تناوب جایگاه هدف، شاخص ارزیابی و ابزار سیاستی را به خود اختصاص داده است. اما در اقتصاد ایران نقدینگی حالت لجام گسیخته پیدا کرده و تا حد زیادی خود را در تورم های بالا و تا حدی در تورم های نهفته انعکاس داده است، فلذا بررسی و مدیریت نقدینگی امری بسیار ضروری می باشد هدفی که ما در این پژوهش به دنیال بررسی آن خواهیم بود. روش تحقیق به صورت اسنادی و کتابخانه ای می باشد که با بررسی کتابها و مقالات مرتبط با موضوع، مطالب جمع آوری و در پژوهش فوق مورد استفاده قرار گرفته است.
مقدمه
به مجموعهی پول - سپرده های دیداری به غیردولتی نزد بانک ها و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص - و شبه پول - سرمایه گذاری مدت دار، سپرده های قرض الحسنه پس انداز و سپردههای متفرقه - نقدینگی گفته می شود. در یک تعریف ساده، مجموع اسکناس و مسکوک و منابع اعتبارات بانکی، مهمترین اجزای تشکیل دهنده نقدینگی هستند و یا به عبارت بهتر نقدینگی عبارت است مجموع اسکناس و مسکوکات در دست مردم به علاوه سپرده های کوتاه مدت - پول - و سپرده های بلند مدت - شبه پول - . میزان نقدینگی در مقابل مقدار معینی از کالاها و خدمات میباشد و نقدینگی باید با گردشی که در دست افراد جامعه دارد تکافوی جریان کالاها و خدمات را بنماید.
بدین ترتیب قیمت کالاها با میزان نقدینگی و سرعت گردش آن بستگی پیدا میکند. رشد بیرویه نقدینگی، باعث رشد سریع تقاضا برای کالاها و خدمات شده و چون در کوتاه مدت عرضه کالا و خدمات محدود است این امر منجر به ایجاد تورم در اقتصاد میشود. کنترل حجم نقدینگی هدف نهایی کشورها برای رسیدن به اهداف کلان اقتصادی مثل ایجاد رشد در تولیدات، کنترل تورم، ایجاد موازنه در پرداخت های خارجی و ایجاد اشتغال است. در واقع کنترل نقدینگی به عنوان وسیلهای برای رسیدن به اهداف نهایی اقتصاد میباشد - صمیمی و همکاران، . - 1391
در کل سیاستهای پولی و اعتباری بخشی از سیاستهای اقتصادی هر کشور را تشکیل می دهد که از طریق آن مقامات پولی کشور تلاش می کنند در چارچوب هماهنگ با سایر سیاستهای اقتصادی، عرضهی پول را به نحوی کنترل کنند که متناسب با اهداف آن کشور باشد. نقش اصلی سیاست های پولی، تنظیم و کنترل حجم نقدینگی هماهنگ با رشد امکانات تولیدی آن کشور بوده و مقامات پولی هر کشود میتوانند با استفاده از این ابزار، کنترل جریان نقدینگی جامعه را به دست گرفته و با هدایت صحیح آن به سمت سرمایه گذاری در بخش مولد، بر رشد و توسعهی اقتصادی تاثیر بگذارند.
در ادبیات اقتصادی کشورهای پیشرفته نقش سیاست های پولی با ملایم کردن چرخه های اقتصادی همراه بوده و در مقابل، نقش آن در کشورهای در حال توسعه، با گسترش رشد اقتصادی و توسعه پیوند خورده است. علاوه بر این سیاست های پولی و تغییرات نقدینگی، ابزار مهمی در دست سیاستمداران برای بهبود شاخصهای اقصادی است. ولی با این وجود، همانند شوکی است که گاهی به همراه خود مشکلاتی مثل تورم های شدید را به همراه می آورد و در بخش متغیرهای واقعی، مشکلاتی را فراهم می کند فلذا با توجه به مطالب بیان شده بررسی رشد نقدینگی و کنترل اثرات آن بسیار ضروری می باشد. - آل عمران، . - 1390
عوامل موثر بر رشد نقدینگی در ایران
رشد پایه پولی و رشد نقدینگی
»پایه پولی« یکی از مهمترین شاخصهای پولی و مهمترین جزء متغیر نقدینگی به شمار می آید که چون تغییرات آن به صورت چند برابری در میزان نقدینگی منعکس میشود، در مباحث پولی اهمیت بسیار دارد. به سخن دیگر، هر افزایشی در رقم پایه پولی، به اندازه بیشتری که معادل »ضریب فزاینده پولی« است، مایه افزایش چند برابری رقم نقدینگی میشود. اینکه رقم ضریب فزاینده پولی طی ده سال اخیر به طور متوسط حدود 4/2 بوده است، به این معنا است که هر یک ریال افزایش در پایه پولی،تقریباً 4/2 ریال نقدینگی را افزایش می دهد. در جدول شماره یک پایه پولی، ضریب فزاینده پول و نقدینگی طی دوره 1381-1390 ذکر شده است.
اطلاعات جدول شماره یک حاکی از نکات مهمی است. در10 ساله 1390 پایه پولی از 119615/9 میلیارد ریال به 764568/5 میلیارد ریال رسیده است، یعنی دراین مدت کما بیش 6/4 برابر شده است. بیشترین رشد پایه پولی در این مدت در سالهای 1385 تا 1387 رخ داده و علت اصلی آن، افزایش خالص داراییهای خارجی بانک مرکزی بوده است. طی این مدت ضریب فزاینده پول نیز با روندهای افزایشی و کاهشی از 3/491 به 4/606 رسیده و به طور متوسط 4/2 درصد رشد داشته است. جالب آنکه در سالهای 1386 و 1387 که پایه پولی رشدی چشمگیر داشته، رشد ضریب فزاینده، منفی بوده است و چنانچه این رشد منفی نمی بود، رشد نقدینگی در این سالها رقم بسیار بالاتری را نشان میداد. نقدینگی بیشترین رشد را در سال 1385 با رقم 39/4 درصد داشته و در این دوره 10 سالهتقریباً 8/5 برابر شده است.
مأخذ: گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی، گزارش وضع اقتصادی کشور، بانکداری و سیاستهای پولی و اعتباری، سالهای مختلف پایه پولی را می توان براساس»منابع « یا »مصارف« بانک مرکزی تعریف کرد که در تعریف منابع، داراییهای بانک مرکزی و در تعریف مصارف، تعهدات این بانک لحاظ می شود.امّا تعریف رایج تر همان تعریف منابع و محاسبه اجزای »داراییهای بانک مرکزی« است. به طور کلی داراییهای بانک مرکزی به دو گروه گسترده داراییهای خارجی و داراییهای داخلی این بانک تقسیم بندی میشود.
در گروه داراییهای خارجی، داراییهای طلا و ارز بانک مرکزی قرار میگیرد و در گروه داراییهای داخلی، دو مؤلفه مهم »مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی« و »مطالبات بانک مرکزی از بانک ها« قرار می گیرد. همچنین سایر اجزای داراییهای بانک مرکزی از قبیل داراییهای فیزیکی و دیگر موارد نیز، در گروهی به نام »خالص سایر اقلام« جای می گیرد. به این ترتیب در حسابهای کلان، پایه پولی بانک مرکزی مشتمل بر چهار جزء اصلی »خالص داراییهای خارجی«، »خالص مطالبات از بخش دولتی«، »مطالبات از بانکها« و »خالص سایر اقلام« تعریف میشود.
