مقاله رفتار شناسی و دانش تغذیه دانش آموزان ورزشکار دختر در مسابقات قهرمانی کشوری

بخشی از مقاله

چکیده:

تغذیه و تربیت بدنی از دو مقوله هایمهم در ارتقاء سلامتی منظور شده است که در گروه ورزشکاران به ویژه جایگاه و منظر خاصی دارد. در این تحقیق پیمایشی در نمونه 10 درصدي - 392 نفر - از کل دانش آموزان ورزشکار دختر سه مقطع تحصیلی حاضر که به تعداد 4000 نفر که در مسابقات قهرمانی ملی در 11رشته در سال 1395 شرکت کرده بودند، اجرایی شد. با روش پرسشنامه محقق ساخته ضمن بررسی عوامل دموگرافیک آنان به ارزیابی دانش تغذیه و رفتارشناسی عادات غذایی در طول زمان مسابقات و غیرمسابقات و همچنین خودپنداره جسمی و رفتاري این دانش آموزان در زمینه تغذیه و رفتارهاي تغذیه اي پرداخته شد. نتایج نشان داد که در رشته هاي مختلف ورزشی تفاوت معناداري در ارتباط رشته ورزشی با سواد تغذیه و خودپنداره جسمی و رفتاري آنها مشهود نمی باشد. میانگین سواد تغذیه ورزشکاران دختران از نرم پایین تر بود. همچنین خودپنداره رفتار تغذیه اي این دانش آموزان با خودپنداره جسمی آنها هیچ ارتباط معناداري نداشت. همین طور دختران مقاطع متوسطه اول و دوم از نرم BMI بالاتر بودند. یافته ها به ضرورت برنامه ریزي آموزش هاي علمی و کاربردي از سمت مراجع متخصص براي دانش آموزان دختر ورزشکار و تایید اقدامات سبک زندگی در کنترل پدیده چاقی را لازم و ضروري میداند.

واژه هاي کلیدي: دانش تغذیه، ورزشکاران دختر، آموزش و پرورش، مسابقات ورزشی، خودپنداره، رفتار شناسی

مقدمه:

امروزه نقش تغذیه مناسب نه تنها براي افزایش عملکرد و بهبود کیفیت کار ورزشکار ، بلکه براي سلامت ، ایجاد وضعیت جسمی مناسب و جلوگیري از صدمات و بیماري ها کاملا" روشن شده است. تغذیه و رژیم هاي غذایی یکی از مسائل اساسی زندگی در دنیاي امروز است که در زمینه هاي مختلفی چون برخورداري از تناسب اندام ، تامین سوخت و ساز بدن ، افزایش استقامت و قدرت و تعویق زمان خستگی مورد توجه قرار گرفته است. برنامه هاي مسابقات یکی از مهمترین و جذاب ترین و در عین حال پرآسیب ترین فعالیت هایی است که دانش آموزان ورزشکار در برنامه هاي حرفه اي و اوقات فراغت خود به آن می پردازند. ازآنجا که بحث تحرك بدنی بر پایه علم فنی و تغذیه صحیح استوار شده است، توجه و آموزش و در عین حال کاربردي بودن این علم در کنار آموزش هاي ورزش قهرمانی براي دانش آموزان ورزشکار در اولویت هاي برنامه ریزان قرار می گیرد. چنانچه نتایج عملکردي در فنی ترین ورزشکاران با توجه به فاکتور تغذیه بر قدرت استقامت و تمرکز آنها تاثیر بسزایی دارد.

از نظر متخصصان تغذیه دانش تغذیه در عنوانی به نام هرم غذایی براي افراد وجود دارد که با توجه به عوامل متععد به ویژه نوع فعالیت و سن نیاز به توجه و آموزش براي بهره برداري از تمام گروههاي غذایی دارد. در این رابطه دانش و مهندسی رفتارهاي تغذیه براي شناخت ورزشکاران مورد توجه محقیق واقع گردید و با ذکر این نکته که میزان دانش تغذیه اي دانش آموزان ورزشکار در چه سطحی است، مورد مطالعه قرار گرفت . در این تحقیق شناخت و خودکارآمدي رفتار و تصویر ذهنی ورزشکار نیز بررسی گردد لذا در این راستا این پرسشنامه محقق ساخته در دانش آموزان دختر 9 تا 17 سال بررسی گردید که میزان دانش تغذیه آنها و خودکارآمدي رفتار تغذیه اي و خودپنداري جسمی آنها را بررسی نماید . همچنین در این تحقیق منبع کسب آموزش و تاثیرات دموگرافیک و BMI در متغییر هاي تحقیق نیز مطالعه شد.

بیان مسئله و ضرورت ها:

یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده الگوي غذایی جامعه، مجموعه عادات و فرهنگ غذا و تغذیه اي افراد آن جامعه است این عادات از بدو تولد در درون خانواده شکل می گیرد که خود وابسته به بستري است که جامعه فراهم می آورد. اما مجموعه عواملی که این بستر را می سازد از فرهنگ و آداب و سنن هر جامعه گرفته شده است که خود تحت تأثیر وضعیت جغرافیاي، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي و آگاهیهاي تغذیه اي در افراد جامعه است. اطلاعات موجود حاکی از آن است که در حال حاضر در کشور ما روند بیماري هاي مزمن هشدار دهنده است:

-    شناخت ناکافی از وضعیت میزان آگاهی ، نگرش و عملکرد مردم و سیاستگذاران در زمینه موضوعات مختلف تغذیه.

-    نبود راهنماي غذایی در کشور که موجب عدم هماهنگی در برنامه هاي آموزش همگانی تغذیه شده است.

-    ناکافی بودن آگاهی هاي تغذیه اي گروههاي مختلف جامعه.

-    وجود بعضی از عادات و رفتارهاي غذایی غلط در کشور که از یک طرف سوء تغذیه و کمبود ریزمغذیهاوازسوي دیگرروندروبه گسترش بیماریهاي مزمن راسبب شده است.

-    نامتعادل بودن الگوي مصرف گروههاي غذایی.

-    کم توجهی به مسائل زیستی و سلامت غذا و تغذیهاي در بخشی از آموزشها و تبلیغات رسانه اي

-    کم توجهی به سفره ایرانی بعنوان یکی از روشهاي نهادینه شده در بهبود سبک مصرف مواد غذایی.

-    متناسب نبودن آموزشها با نیازهاي جامعه

-    عدم پایش و ارزشیابی برنامه هاي آموزشی غذا و تغذیه - رمضانی، - 1390

براساس تحقیقات بسیاري از مردم ایران از سوء تغذیه پنهان یا آشکار رنج می برند. علت اصلی این سوء تغذیه نوع رژیم غذایی افراد است، چرا که مشغله زیاد، افراد را از رسیدگی به سلامت خود بازمی دارد. تقریبا بیشتر افراد آنگونه که باید به تغذیه خود اهمیت نمی دهند و هر آنچه که مصرف می کنند، ارزش تغذیه بالایی ندارد. متاسفانه امروزه غذاهاي فرآوري شده، فست فودها سریع و بدون محتواي غذایی به آسانی در دسترس افراد قرار می گیرند.

از طرفی مشاهدات علمی نشان داده است مکملهاي رژیمی،1 اثرات بسیار سودمندي بر سلامت فرد دارند، اما به شرط آن که با رعایت ملاحظات خاصی صورت گیرد.کمبود ریز مغذي ها موجب افزایش سوء تغذیه، افزایش مرگ ومیر و ابتلا به بیمار ها به علت ضعف سیستم ایمنی بدن، ناتوانی جسمی، کاهش بهره هوشی، کاهش قدرت یادگیري و افت تحصیلی، تغییرات رفتاري به صورت بی حوصلگی، بی تفاوتی و انزواطلبی می شود. بر این اساس روند توسعه کشور به خطر افتاده و تاجایی پیش می رویم که به عنوان مثال با شیوع 20 درصدي کم خونی فقرآهن در کشور، سالانه حدود 575 میلیون دلار ضرر می کنیم - برخورداري، . - 1390

اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم، به معناي استفاده از رژیم غذایی فقط براي بیماران نیست، بلکه براي افراد سالم و به ویژه ورزشکاران آماتوري و حرفه اي نیز است. محققین اعلام کردند، شیوع اختلالات تغذیهاى در بین زنان ورزشکار 62-15 درصد میباشد. این اختلالات در ورزشهاى وابسته به زیبائی اندام - باله، بدنسازي، شیرجه، پاتیناژ، ژیمناستیک - که شانس موفقیت بیشتر اغلب با داشتن چربی کمتر بدن همراه است بیشتر دیده میشوند. اثر اختلالات رفتاري تغذیهاي بر کارآئی ورزشی اقدامات لازم براي برخورد با اختلالات رفتاري تغذیهاي در ورزشکاران بیاشتهائی مرزي گرسنگی مرضی بیاشتهائی مرزى این اختلال با یک وسواس فکرى مفرط نسبت به اندازه بدن،نگرانی نسبت به رژیم - به شکل پرهیزغذائی - ،لاغرىوامتناع ازخوردن غذاى کافی - جهت حفظ وزن بدن درکمترین حدطبیعی - مشخص میشود.

افرادمبتلاء به این اختلال تصور بدى ازاندام خود دارند وعلیرغم لاغرى وضعف،احساس چاقی میکنند. متعاقباً حس آسیبپذیرى و بیکفایتی شدیدى در فرد ایجاد میشود. بسیارى از مبتلایان به این بیماري، باور ندارند که از گرسنگی رنج میبرند. آنها غذا میخورند، اما غذائی که مصرف میکنند براى حفظ تعادل انرژى کافی نیست. رفتارهاى ورزشی افراطی نیز در ارتباط با بیاشتهائی مرضی نمود مییابند. فرد میکوشد تا آنجا که ممکن است با انجام ورزش شدید، انرژى بیشترى مصرف کند. اگر این بیماران بدون درمان رها شوند، 20-6 درصد آنها دچار مرگ زود هنگام ناشی از خودکشی، بیمارى قلبی یا عفونتها میگردند - شوقیان،. - 1387 اثراختلالات رفتارى تغذیهاى برکارآیی ورزشی ورزشکارى که ازیک اختلال تغذیهاى رنج میبرد با یک تضاد روبرو میشود؛ یعنی کارهائی که جهت رسیدن به وزن مطلوب در یک رشته ورزشی خاص مورد نیازاست - همچون گرسنگی کشیدنی هائی ملایم، استفاده ازداروهاى مسهل و ورزش شدید - داراى تأثیر مخربی بر سلامت، ذخایرانرژى و اعمال فیزیولوژیک بدن میباشند و در نتیجه توانائی شخص را براى تمرین و مسابقه عمیقاً کاهش میدهند. براى افرادى که مبتلاء به اختلالات تغذیهاى هستند، حتی دورههاى کوتاه مدت اختلالات تغذیهاى میتوانند بر عملکرد ورزشکار شدیداً تأثیر بگذارند.

وجود اختلال در دریافت پروتئین و کربوهیدرات مقدمات از دست دادن بافت بدن را فراهم میآورد. بنا بر تحقیقات انجام شده، کاهش دانسیته استخوان دربیاشتهائی مرضی - اگرباکوچکی اسکلت استخوانی همراه باشد - ، فرد را مستعد شکستگیهاى استخوانی ناشی ازپوکی استخوان در سنین پائینترى نسبت به گروه شاهدمیکند. اختلالات تغذیهاى بهطور معمول شامل بیاشتهائی مرضیو2 یا گرسنگی مرضیمی3باشند. اخیراً اختلال دیگرى به نامپرخورى اجبارىنیز4 تعریف شده است. هر سه اختلال فوق بهصورت یک احساس نامعقول و مفرط همراه با تمرکز بیمار گونه بر روى شکل و وزن بدن فرد میباشد. گرسنگی مرضی این بیمارى رایجتر از بیاشتهائی مرضی است و با دورههاى پرخورى مشخص میشود. تقریباً همیشه با مصرف داروهاى مسهل، احساس گناه شدید و خجالت همراه میباشد. در گرسنگی مرضی برخلاف

بیاشتهائی مرضی افراد از خوردن فراوان غذاها رنج میبرند - کاوه، . - 1388 همچنین نیازهاي انرژي در تمرینات بر حسب نوع ، مدت و تکرار جلسات تمرینی متغیر استدر غیراینصورت این رژیمها میتوانند به عملکرد ورزشی و قدرت سازگاري با تمرین و نیز سیستم ایمنی و سلامت استخوانها صدمه بزنند. بر اساس تحقیقات سی ساله اي که روي ورزشکاران انجام شده ، ثابت شده است که رژیم غذایی دقیق و متناسب با نوع ورزش ، در موفقیت هاي ورزشی اثر فوق العاده اي دارد . پیشرفت قهرمانان در رشته هاي گوناگون ورزشی تنها منوط به تمرینهاي دشوار و مداوم نیست ، بلکه کمیت و کیفیت تغذیه قهرمانان است که پیروزي یا عدم پیروزي آنان را در مسابقات مطرح می سازد. بدون تمرینهاي لازم و توجه به سوخت و ساز بدن و ضرورتهاي زیستی متکی به رژیم هاي مناسب ، موفقیت در امر ورزش امکان ندارد ، به بیان دیگر رژیم غذایی را می توان به عنوان عامل مساعد کننده و تمرین هاي ورزشی را به عنوان عامل تسریع کننده به حساب آورد ، مجموع دو عامل اصلی و ضروري به حساب می آیند - همان منبع - .

امروزه آسیب هاي ورزشی، عدم تحمل زمان مسابقات، کاهش و کوتاه بودن زمان استقامت بدنی و ... در مسابقات قهرمانی یکی از علل ناکامی و عدم موفقیت ورزشکاران محسوب میشود. تحلیل و ناتوانی زود رس در مسابقات قهرمانی و کاهش زمان تاب آوري میتواند یکی دلایل روي آوردن افراد به مصرف مکمل هاي غذایی و نیروزا ها محسوب شود. در آسیب شناسی این مسئله کمیت و کیفیت مواد غذایی و تغذیه ورزشکار به عنوان عنصر اصلی در کنار مهارت تکنیک و تاکتیک و بدنسازي جسمی ورزشکاران را رقم می زند. این بحث چون به طور مستقیم بر کلیه سیستم هاي بدن انسان اثرگذار است به مرور ناکافی بودن تغذیه بر جسم بر عواطف و هیجانات و نیروهاي ذهنی نیز اثر اختلالی خود را نشان میدهد. لذا شناخت تغذیه ورزشی در ورزشکاران از اهمیت بسزایی برخوردار است. درسطح کشورسازمانهاي مختلفی در امرفرهنگ وسوادغذا وتغذیه اي جامعه نقش آفرین هستند. به ویژه در سازمانهاي آموزشی و گروههاي خاص مثل ورزشکاران از تمهیدات و آموزشهاي پررنگ تر و تربیتی میتوان نام برد. آموزش وپرورش نیزکه بعنوان یکی ازمهمترین عوامل مؤثردرتوسعه کشورهاشناخته میشود. ازآنجایی که دانش آموزان و اولیاي آنها وکارکنان مدارس،بخش قابل