بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی آموزش بعد مهارتهای اجتماعی طرح کرامت بر افزایش مهارتهای زندگی شهروندی دانش آموزان دختر شهرستان دزفول در سال تحصیلی 93-94 بود. این پژوهش به صورت نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون وپس آزمون با گروه کنترل و آزمون پیگیری انجام شد.نمونه پژوهش شامل 40 دانش آموز پایه سوم دبستان مائده شهر دزفول بود که به صورت غیر تصادفی ودر دسترس به دو گروه کنترل و آزمایش به صورت گمارش تصادفی انتخاب شدند.
برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه تربیت شهروندی تابش - - 1391 استفاده شد. آموزش مهارتهای زندگی در 10 جلسه به مدت دو ماه ارائه گردید. نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری وچند متغیری نشان داد که آموزش بعد مهارتهای اجتماعی طرح کرامت اثر معناداری بر افزایش مهارتهای زندگی شهروندی دانش آموزان در گروه آزمایشی داشته است . - 0 001 - . همچنین نتایج این آموزش نشان داد که آموزش بعد اجتماعی طرح کرامت می تواند اثر معناداری بر مؤلفه های تربیت شهروندی - قانون گرایی، روحیه مشارکت جویی، مسئولیت پذیری و اعتماد به نفس - داشته باشد
مقدمه
طرح مهارتهای زندگی وآداب اجتماعی - طرح کرامت - برنامه ای است که درقالب فعالیتهای مکمل آموزشی وپرورشی به عنوان محتوای باز ساعات کلاسی ودرفرصتهای خالی دروس وبه صورت تلفیقی باسایر دروس درنظر گرفته شده است.
رسالت آموزش وپرورش درهرکشوری تقویت نگرش انسانی به زندگی وارتقای فلسفه ی آن وایجاد توانایی درافراد جامعه برای زندگی سالم وسازنده می باشد.درکشورما که فرهنگ آن برگرفته ازتعالم الهی است این نهاد باید درانجام رسالتش به کرامت ذاتی انسان توجه شایانی رامبذول بنمایدوباید مفاهیم اعتقادی ،اخلاقی واجتماعی درجهت نیل به کرامت انسانی ازهمان کودکی دردانش آموزان پایه گذاری شودتا آنهابتواننددرآینده افرادی معتقدوکریم باشند.
دراین راستا باتوجه به تغییرات فرهنگی واجتماعی وپیشرفت تکنولوژی ،دانش آموزان باید آمادگی لازم را درمواجهه با این تغییرات پیداکنندومهارتهایی را به دست آورند تا بتوانند برای زندگی درجامعه آماده شوند ودرمواجهه با سختیهای زندگی دچارمشکل نشوند.یعنی کودکان درکنار آموزش خواندن ونوشتن به مهارتهایی دست یابند که بتوانند ابتدا به شناخت درستی ازخوددست پیداکنندوسپس به خوبی باافراد ومحیط ارتباط برقرار سازند.
در راستای انجام این هدف پژوهش حاضربه دنبال آن است که به بررسی اثربخشی آموزش بعد مهارتهای اجتماعی طرح مهارتهای زندگی - طرح کرامت - بر افزایش مهارتهای شهروندی درمدارس ابتدایی شهرستان دزفول بپردازد . با توجه به اینکه طرح کرامت در نیمی از مدارس وبه صورت داوطلبانه انجام می شود محقق بر آن شد تا تأثیر این طرح را بر مدارس مجری طرح بررسی کند.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
با وجود تغییرات عمیق و گسترده فرهنگی و تغییر درشیوه ی زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد مهارت هاو توانایی های لازم و اساسی هستند. این امر سبب بروز مسائل و مشکلات متعدد در زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی افراد شده است. در حالیکه متأسفانه عمده تلاش بسیاری ار سیستم های تربیتی در جوامع مختلف برآموزش مهارتهایی نظیر؛ خواندن، نوشتن و حساب کردن متمرکز می باشد و توجه لازم برای آماده سازی فرد برای رویارویی با مسائل و موقعیت های متنوع زندگی صورت نگرفته است.
بنابراین به لحاظ اهمیت موضوع کرامت انسانی و ارزش های مربوط به آن ،باید در سیستم آموزش و پرورش جایگاه ویژه ای را جهت کسب ارزش ها و مهارت ها و ارتقاء توانمندی ها به نحوی که دانش آموزان احساس شایستگی نمایند فراهم نمود. اهداف کلی طرح کرامت -1زمینه سازی برای تقویت بینش و مهارت دانش آموزان جهت رشد و توسعه کرامت خویش و بروز قابلیت های کرامتی. -2 تقویت روحیه ی دانش آموزان مبنی بر تکریم دیگران -3زمینه سازی برای تکریم دانش آموزان در محیط های خانه و مدرسه -4 ارتقاء توانمندی های دانش آموزان برای زندگی فردی و اجتماعی متناسب با ارزش های اسلامی می باشد
لذا با مقدمه و چهارچوبی که بیان شد برآنیم تا به توضیح و تشریح متغیرهای اصلی که در این پژوهش - طرح کرامت - به آنها پرداخته شده است، بپردازیم. این متغیرها شامل تشریح کامل مهارتهای زندگی، ارتباط بین فردی، تربیت شهروندی و فرهنگ شهروندی می باشند
سازمان بهداشت جهانی - به نقل از جونز و لاولی1، - 2009 مهارت های زندگی را توانایی سازگاری و برخورد صحیح با چالش های زندگی تعریف می کند، این توانایی ها می توانند فیزیکی، رفتاری و شناختی باشند - جونز و لاولی، [2]. - 2009 مهارت های زندگی مجموعه ای از توانایی ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورنداین تواناییها فرد را قادر می سازد تا مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیردو بدون لطمه زدن به خود و دیگران، با خواسته ها، نیازها، انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکل موثری روبروشود - طارمیان، [3]. - 1390 رویکرد اصلی برنامه ی درسی آموزش آداب ومهارتهای زندگی ،رویکرد ایجاد شایستگی فردی واجتماعی در فرد و جامعه است .
مقصد اصلی این رویکرد تربیت افرادی مؤدب و ماهر وتوانمند در زندگی است به گونه ای که آن ها در امور فردی ،بین فردی واجتماعی بر اساس آموزه های دینی،فرهنگی ،هنجارهای پذیرفته شده ی اجتماعی ،عقلی ومنطقی عمل کنند تا بتوانند خودرا با ارزش های جامعه اسلامی ایران تطبیق داده واز عهده ی چالش های زندگی روزمره به نحو موفقیت آمیز برآیند.
پایه مطالبی که در آموزش مهارتهای زندگی به کار برده می شود، اطلاعاتی است که از نحوه ی یادگیری کودکان و نوجوانان از طریق مشاهده ی رفتار دیگران و پیامدهای آن به دست آمد و در واقع مبتنی بر نظریه یادگیری اجتماعی بندورا - 1977 - 2 می باشد. در نظریه یادگیری اجتماعی " بندورا" یادگیری فرآیندی فعال و مبتنی برتجربه است. بنابراین در این آموزش از روشهایی که شرکت فعال کودکان و نوجوانان را درامر آموزش تسهیل می بخشد، استفاده می شود. این شیوه ها شامل تشکیل گروههای کوچک یا گروههای دوتایی، بارش فکری، ایفای نقش و بحث و مناظره می باشد
از جمله وظایف و کارکردهای اساسی دستگاه آموزش و پرورش، تربیت شهروندان خوبی است که از بینش، نگرش و مهارت های شهروندی برخوردار باشند تا ضمن احساس دلبستگی به میهن و سرزمین خود و رعایت قانون در همه زمینه های زندگی، نقش شهروندی خود را به درستی ایفا نموده و جامعه پذیر شوند و در نهایت بتوانند مشارکت فعالانه ای در عرصه های متنوع؛ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره داشته باشند.
جامعه پذیر نمودن افراد، مستلزم استفاده از کلیه ی ظرفیت ها وامکانات موجود در سطح جامعه ومدرسه است که در قلب آن برنامه های درسی قرار دارند. از آنجا که فلسفه ی اصلی شکل گیری مدارس وطراحی برنامه های درسی، تربیت شهروندانی مؤثر و فعال برای اجتماع است، تدارک برنامه های درسی مناسب برای آموزش شهروندی از ضرورت های حیاتی است. اهمیت وضرورت پرداختن به تربیت شهروندی سبب شده که هم اکنون در بسیاری از کشورها، دروس مستقلی تحت عنوان تربیت شهروندی، مهارت های زندگی، تربیت مدنی ومانند آن در برنامه های درسی مدارس گنجانده شود ویا از ظرفیت ها وامکانات موجود در سطح مدرسه، جامعه ی محلی و نیز زمینه های موجود در دروس مختلف، برای آموزش شهروندی بهره گرفته شود.
مهرمحمدی - 1377 - عمده ترین مولفه های مطرح در حوزه مفهوم شهروندی را شامل؛ سعه صدر، تحمل اندیشه های مخالف، قانون گرایی، قانون پذیری، احساس خود ارزشمندی، عزت و اعتماد به نفس، تمایل به رقابت سازنده، عدم تمکین به روابط مبتنی بر قدرت مستبدانه، تقویت روحیه پرسش گری و کنجکاوی، تمایل به تفکر خلاق و واگرا در حل مسایل مبتلا به پیرامونی و توانایی در ابراز اندیشه، دانسته است
مفهوم شهروندی در درجه اول، دارای وجوه مشترک با مهارتها ی زندگی در سطح محلی و ملی است و در درجه دوم، با مهارتهای زندگی در جامعه ی جهانی ارتباط دارد. درچنین دیدگاهی است که نه بر اساس رویکرد روان شناسی فردیت و اجتماعی جوامع پیشرفته صنعتی بلکه بر پایه روش زندگی ایرانی، می توان مهمترین مهارتهای مورد نیاز دانش آموزان نوجوان و جوان را برای زندگی سعادتمندانه ای فراهم نمود. مهمترین مهارتهایی را که می توان برای دانش آموزان پیشنهاد داد به شش گروه قابل تقسیم است.
اولین گروه از مهارتها که دانش آموزان باید یاد بگیرند، شناخت زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، ملی و دینی در کشور، است. دومین گروه از مهارتها که دانش آموزان باید یاد بگیرند، این است که دانش آموزان سلامت جسمی، بهداشت فردی و زیست محیطی را حفظ کنند و بهبود بخشند تا زندگی برای آنان و دیگران آسانتر شود. گروه سوم از مهارتها، آن است که نوجوانان و جوانان دانش آموز یاد بگیرند که نظم و قانون مداری و عدالت را در همه حال رعایت کنند و در همه ی اموری که انجام آنها بر عهده ی آنان است، احساس مسئولیت داشته باشند. چهارمین گروه از مهارتها این است که دانش آموزان مناسبات سالم اجتماعی، نظیر هم دلی، هم دردی، کمک رسانی، رشد مهارتهای زبانی توانایی بر قرار کردن ارتباط موثر و ثمر بخش با دیگران، بده بستان برابر و عادلانه، دوست داشتن هم زبانان، همراهان، هموطنان و انواع دیگر ارتباطهای مبتنی بر کرامت انسانی را فرا بگیرند.
گروه پنجم از مهارتها، که اهمیت ویژ ای در هویت و شخصیت و زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان دارد، مهارتهای شغلی است. ما از این بابت در کشور خود مشکلات بی شماری داریم و جا دارد آموزش و پرورش، هم با فراهم کردن زمینه های مهارتهای شغلی در ذهن و روحیه و رفتار تمام دانش آموزان - مانند دقت و نظم و مسئولیت و پی گیری و نو آوری و شکل گیری درست هویت شغلی - و هم در برنامه ریزی های آموزش فنی و حرفه ای سطوح بالاتر تحصیلی از نظر آموختن دانش و مهارتهای تخصصی به نوجوانان و جوانان و ایفای نقش و اعمال فشار بر نهادهای مسئول تأمین فرصتهای شغلی برای جوانان، نقش حیاتی خود را به درستی ایفا کند.
گروه ششم از مهارتها این است که دانش آموزان در هر سنی خود را چنان که هستند و بدان گونه که می توانند باشند، به درستی بشناسند و شیوه ی زندگی خود را بر اساس توانایی ها، استعدادها، هدفهای کوتاه مدت و میان مدت و دراز مدت و در راستای تحقیق باورها و آرزوهایی که دارند، سازماندهی کنند. ویژگیهای شهروندی نیز بخش جدایی ناپذیر از همین مهارتهاست و همان گونه که شاهد هستیم، مهارتهای شماره ی یک تا پنج در زندگی شهروندی، اهمیت بیشتری دارند و مهارت شش زمینه ساز مهارتهای شهروندی است.
شاه طالبی وهمکاران [ 6 ]پژوهشی باعنوان تعیین مؤلفه ها،محتواواثربخشی آموزش های فرهنگ شهروندی دردوره های راهنمایی تحصیلی شهرستان اصفهان درسال 88-89 انجام داده اند ویافته های پژوهش نشان داددرهرپنج بعد - حفظ محیط زیست وتوسعه پایدار،قانون پذیری ،رفتاروروابط انسانی ،هویت ملی ، بهداشت عمومی ،آموزش های فرهنگ شهروندی از اثربخشی برخوردار بوده اند.
جهانپور و فکوری [7] - 1393 - در پژوهشی با عنوان ارزیابی طرح آموزش مهارتهای زندگی - طرح کرامت - - بر بهداشت روانی و اعتماد به نفس دانش آموزان دوره ی اول و دوم ابتدایی شهرستان رشتخوار از دیدگاه مدیران و معاونین آموزشی و معلمان - آموزگاران - ابتدایی در سال تحصیلی 1392-93 انجام داده اند.
نتایج نشان داد: - 1 آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روانی و اعتماد به نفس دانش آموزان ابتدایی شهرستان رشتخوار از دیدگاه مدیران و معاونین آموزشی و معلمان ابتدایی در سطح % 99 تاثیر مثبت و معناداری دارد. -2 بین دیدگاه مدیران و معاونین آموزشی و معلمان ابتدایی زن با مرد به لحاظ سنجش تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روانی واعتماد به نفس دانش آموزان ابتدایی به طور کلی تفاوت معناداری وجود ندارد.
یک مطالعه طولی 6 ساله، در مورد پیامدهای برنامه پیشگیری اولیه و آموزش مهارت های زندگی نشان داد که به دنبال آموزش، رفتارهای مناسب اجتماعی افزایش و رفتارهای منفی و خودتخریبی کاهش می یابد - الیاس3 و همکاران، 1991 به نقل از نوری و محمدخانی، . - 1379 هامبورگ4 به نقل از موت5 و همکاران [8] - 1999 - اشاره کرد که برنامه های آموزش مهارت های زندگیِ موفقیت آمیز، دارای اهمیت زیادی هستند و آموزش مهارت های اجتماعی که زیر مجموعه ای از آموزش مهارت های زندگی هستند، در موارد ذیل تأثیر مثبت دارند:
رفتارهای اجتماعی مثبت در مدارس - تعامل اجتماعی مثبت بین همسالان - -افزایش حمایت همسالان - افزایش توانایی حل مسأله - خودآگاهی -کاهش خشم، اضطراب، افسردگی، کمرویی، رفتارهای بزهکارانه و افزایش عزت نفس -ایجاد منبع کنترل درونی -مقبولیت اجتماعی -مقابله با بحران -رویارویی اجتماعی- افزایش جرأت ورزی -خودپنداره مثبت -مهارت های کلامی و غیرکلامی اجتماعی مثبت و مناسب
روش
پژوهش حاضربراساس روش گردآوری داده ها ازنوع تحقیقات نیمه آزمایشی وبا توجه به هدف تحقیق ازنوع پژوهش های کاربردی است.در این پژوهش از روش نیمه آزمایشی با استفاده از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل با اجرای آزمون پیگیری و انتخاب غیرتصادفی میباشد. که با هدف بررسی میزان اثر بخشی آموزش بعدمهارتهای اجتماعی طرح کرامت بر افزایش مهارتهای زندگی شهروندی دانش آموزان انجام گردیده است.
جامعه، نمونه و روش نمونه گیری:
در این پژوهش جامعه آماری مورد مطالعه برای گردآوری داده های مورد نیاز متشکل از کلیه دانش آموزان پایه سوم مقطع ابتدایی شهرستان دزفول که طرح کرامت در آنها اجرا می شد بود. که تعداد آنها 1462 نفربودند.
در این تحقیق برای انتخاب نمونه، از بین مدارس شهردزفول ، دبستان مائده پادگان به دلیل انسجام نسبی بافت فرهنگی و اقتصادی به صورت غیرتصادفی و در دسترس انتخاب گردید.. پس از آن کلیه دانشآموزان سوم دبستان مذکور به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند که حجم آن 40 نفر بود. در نهایت ازمجموع 40 دانش آموز پایه سوم این آموزشگاه 20 نفر - کلاس - 1 به عنوان گروه آزمایشی و 20 نفر - کلاس - 2 به عنوان گروه کنترل - گواه - به صورت گمارش تصادفی تعیین شدند.همچنین برای همسانی واریانسها گروهها - گروه کنترل وگروه آزمایش - به تعداد برابر 20 - نفر - انتخاب شدند.
ابزار تحقیق در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات عبارت بود از:
الف - پرسشنامه تربیت شهروندی تابش : [9] - 1391 - این پرسشنامه دارای 18 سوال بود و هدف آن بررسی تربیت شهروندی در افراد از ابعاد مختلف - قانون گرایی، روحیه مشارکت جویی، مسئولیت پذیری، اعتماد به نفس - است. طیف پاسخگویی آن از نوع مقیاس 5 ارزشی لیکرت بود. ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی به روش دونیمه کردن این پرسشنامه به ترتیب 0/882 و 0/875 گزارش شده است. و از نظر روائی پرسشنامه مذکور از نظر ویژگیهای روانشناسی به تأیید اساتید دانشگاه رسید.
مراحل مداخله
مراحل مداخله: آموزش بعد اجتماعی طرح کرامت مربوط به پایه سوم بر روی گروه آزمایش اجرا شد محتوای این روش به صورت مختصر در زیر آمده است:
برگزاری جلسه توجیهی: آشنایی ومعرفی افراد، بررسی اهداف طرح کرامت وشیوه تشکیل جلسات آموزشی.
