بخشی از مقاله
چکیده
جو جلگه حاصل دورگ ایجاد شده از تلاقی رقم ماکویی به عنوان پایه مادری و یکی از لاین های خزانه کراسینگ بلوک دریافتی از مرکز بین المللی ایکاردا با شجره Zarjow/80-5151 با عادت زراعی زمستانه به عنوان پایه پدری بدست آمده است. مراحل اولیه گزینش این لاین در نسلهای در حال تفکیک از سال زراعی 1374 تا 1380 طی شش سال و پس از حصول خلوص ژنتیکی این لاین در آزمایش مقایسه عملکرد ارقام و لاین های جو در ایستگاههای کرج، جلگه رخ و میاندوآب مورد کشت و بررسی قرار گرفت و با توجه به صفات مطلوب و میانگین عملکرد 7/361 تن در هکتار رتبه اول عملکرد را به خود اختصاص داد و برتری نسبت به شاهد ها را از خود نشان داد.
در مجموع جو جلگه دارای برتری عملکرد حدود 450 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم بهمن در آزمایشات اجرا شده در استان خراسان رضوی بود. با احتساب اختصاص 20 هزار هکتار از اراضی آبی اقلیم سرد کشور برای لاین جدید و استفاده زارعین، و افزایش سطح زیر کشت تا 50 هزار هکتار از اراضی این اقلیم در یک دوره هفت ساله افزایش منافع ناخالص معرفی رقم جدید نسبت به شاهد بهمن برابر 1695562 میلیون ریال و ارزش حال منافع ناخالص رقم جدید نسبت به رقم شاهد بهمن برابر 909103 میلیون ریال برآورد شده است. جو جلگه دارای ارتفاع بوته آن حدود90 سانتی متر، زودرس، مقاوم نسبت به خوابیدگی، مقاوم به ریزش دانه و دارای سازگاری وسیع در مناطق سرد کشور میباشد.
واکنش این لاین نسبت به بیماریهای زنگ زرد و سفیدک سطحی نیمهمقاوم و نسبت به بیماری های لکه برگی جو نیمهحساس است. واکنش این لاین به سرمای زمستانه متحمل می باشد. از نظر کیفیت، این لاین دارای میانگین پروتئین 12 درصد می باشد که نشان دهنده کیفیت قابل قبول این لاین برای استفاده به عنوان علوفه میباشد. با توجه به پتانسیل عملکرد بالا و سازگاری خوب جو جلگه در اکثر مناطق سرد استان، مقاومت به خسارت سرما، مقاومت به خوابیدگی و ریزش و سایر صفات زراعی مطلوب، این لاین، جهت کشت در اراضی پر پتانسیل اقلیم سرد استان نامگذاری و آزادسازی شد. اراضی واقع در شهرستانهای قوچان، فریمان، تربت حیدریه و سایر مناطق سرد استان از مناطق مستعد برای کشت و توسعه رقم جدید به شمار میآیند.
مقدمه
جو با سطح زیر کشت 1/65 میلیون هکتار و تولید 3/4 میلیون تن، بعد از گندم دومین گیاه مهم زراعی ایران به شمار میرود. جو دارای سازگاری وسیع اکولوژیکی، نیاز آبی کم، و تحمل خشکی، شوری و قلیایی بودن خاک است که این صفات باعث کشت گسترده آن در کشور ما که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است گردیده است. جو به خاطر سازگاری به شرایط محیطی کشور و همچنین استفاده از آن به عنوان علوفه برای تولید و پرورش دام و طیور، از اهمیت ویژهای برخوردار است.یکی از فاکتورهای موثر در افزایش تولید جو، معرفی ارقام پرمحصول نسبت به اراقام رایج می باشد.
در اقلیم سرد تنوع آب و هوائی نسبت به سایر اقلیم ها بیشتربوده ولی عموماً دارای فصل سرمای طولانی و توقف رشد گیاه در زمستان و تابستان های نسبتا ملایم میباشند. طول دوره رشد جو در این اقلیم نسبت به سایر اقلیم ها طولانی تر است. سطح زیر کشت جو آبی در مناطق سرد کشور در سال زراعی1394-95 برابر 280 هزار هکتار با تولید890 هزار تن و میانگین عملکرد 3200 کیلوگرم در هکتار بود.
ارقام جو ماکویی و جو بهمن در حال حاضر تنها ارقام تجارتی موجود جو آبی در مناطق سرد کشور می باشند ونیاز به معرفی ارقام جدید که دارای پتانسیل عملکرد بالاتر از ارقام موجود باشند از ضرورت های برنامه های اصلاح نباتات بوده و لذا دستیابی به ارقامی از جو با عملکرد بالاتر از ارقام موجود که دارای سایر صفات مطلوب زراعی نظیر مقاومت به تنش-های محیطی زنده و غیر زنده خصوصا تحمل به سرما و نیز سازگاری بالا باشند از اصلی ترین اهداف به نژادی جو در منطقه سرد کشور بوده است.
با توجه به سطح بالای زیر کشت جو در اقلیم سرد و در دسترس بودن فقط دو رقم آبی جو می توان به نیاز مبرم کشاورزان این اقلیم به معرفی ارقام جدیدی که دارای سازگاری عمومی در کل مناطق سردسیر کشور و یا سازگاری خصوصی در بعضی مناطق باشند پی برد. برای انتخاب و معرفی ارقام جو پر محصول و سازگار جهت کشت در مناطق سرد کشورهر ساله تلاقی های هدفمندی به منظور تولید نتاجی که دارای صفات مطلوبی نظیر عملکرد بالا، مقاومت به بیماریها، کیفیت بالا و سازگاری با مناطق مختلف اقلیم سرد کشور باشند انجام میگردد.
عمده اهداف به نژادی جو در اقلیم سرد کشور شامل گزینش ارقام سازگار پرپتانسیل جو با تیپ رشد زمستانه و یا بینابین متحمل به سرما، زودرس تا متوسط رس، پر پنجه، پرپتانسیل، کودپذیر - مقاوم به ورس - ، متحمل به خشکی، عدم حساسیت زیاد به تاریخ کاشت، دارای کیفیت دانه بالا و نیز متحمل به بیماری های رایج جو در مناطق مختلف این اقلیم می باشند. با توجه به پتانسیل های موجود اقلیم سرد مانند بارندگی مناسب، تبخیر کم و هوای خنک در طول فصل بهار که مناسب مراحل رویشی، زایشی و پر شدن دانه در جو می باشد، می توان پیش بینی نمود که معرفی ارقام جدید در کنار سایر ارقام موجود در این اقلیم می تواند نقش مهمی در افزایش میزان و پایداری تولید جو در کشور داشته باشد.
هدف از انجام بررسیهایی که منجر به معرفی رقم جدید جلگه به شماره لاین CB-83-17 گردید یافتن رقم جدید جو برای کشت در مزارع آبی اقلیم سرد استان که واجد خصوصیات مورد نیاز و مطلوب خصوصا مقاومت به سرما بوده بطوریکه علاوه بر سازگاری بالا و عملکرد خوب کشت آن از لحاظ اقتصادی با صرفه تر از ارقام ماکویی و بهمن بوده و بتواند بعنوان یک رقم جدید باعث ایجاد تنوع ارقام جو مورد کشت و زرع کشاورزان غله کار در این اقلیم باشد.
بر اساس آمار جدید سطح زیر کشت جو آبی در اقلیم سرد کشور در حدود 270 هزار هکتار است. رقم جو آبی غالب اقلیم سرد در سال های اخیررقم جو بهمن می باشد که سطح زیر کشت آن حدود 220 هزار هکتار بوده و رقم جو قدیمی ماکویی نیز هنوز مورد استقبال کشاورزان بعضی از مناطق بوده و در حدود 50 هزاز هکتار از اراضی این اقلیم کاشته می شود. جو جلگه دارای برتری عملکرد حدود 450 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم بهمن می باشد. با در نظر گرفتن ویژگی ها و خصوصیات خوب این جو می تواند در یک دوره هفت ساله در 50 هزار هکتار از اراضی آبی اقلیم سرد کشور جایگزین ارقام بهمن و ماکویی شود.
مواد و روشها
جو جدید جلگه حاصل تلاقی رقم ماکویی به عنوان پایه مادری و دورگ Zarjow/80-5151 به عنوان پایه پدری بود. رقم ماکویی یک رقم جو شش ردیفه با مقاومت نسبت به اسکالد و تحمل خوب نسبت به سرما با میزان پروتئین بالا - %13/3 - می باشد. لاین Zarjow/80-5151 یک لاین پیشرفته شش ردیفه با منشا ایکاردا با تحمل بالا در برابر سرما، مقاوم به شوری و خوابیدگی و پروتئین بالا - %12/3 - است. مراحل رسیدن به خلوص ژنتیکی در نسل های در حال تفکیک، از نسل F2 شروع شده و تا نسل F6 در مزرعه به نژادی بطول انجامید. بعد از خلوص ژنتیکی، لاین های حاصل از تلاقی فوق برای بررسی های تکمیلی در آزمایشات مقایسه عملکرد انتخاب شد.
در آزمایش مقایسه عملکرد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد و شاهدهای آزمایش شامل ارقام ماکویی و بهمن که هر کرت شامل 6 خط پنج متری با فاصله خطوط 20 سانتیمتر بر روی دو پشته و با عرض کرت 1/2 متر بود و مساحت کاشت هر ژنوتیپ برابر شش متر مربع و میزان بذر بر اساس 400 دانه در هر متر مربع منظور شده بود. پس از برداشت محصول تجزیه واریانس مرکب ژنوتیپ ها انجام گردید و مقایسه میانگین مرکب ژنوتیپ ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن صورت گرفت، و برای تجزیه پایداری ژنوتیپ ها از روش رتبه بندی ژنوتیپ ها با استفاده ار آماره های میانگین رتبه و انحراف استاندارد رتبه استفاده شد، نیز جو جلگه برتری خود را نشان داد.
