بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعییین رابطه شیوههای فرزند پروری و خودکارآمدی با انگیزه پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دختر مقطع متوسطه نمونه شهرستان تربتحیدریه در سال تحصیلی 90-91 انجام گرفته شد. پژوهش توصیفی از نوع همبستگی میباشد. نمونه آماری شامل 303 دانشآموز میباشد. نمونه پژوهش با سه پرسشنامه خودکارآمدی عمومی شرر و همکارانش، انگیزه پیشرفت تحصیلی هرمنس و شیوههای فرزندپروری بامریند - تکمیل شده توسط والدین - آزمون شدند، دادههای پژوهش با استفاده از نرم افزار spss و آزمون رگرسیون و پیرسون و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که سبکهای فرزندپروری سه گانه - مستبدانه، مقتدرانه و سهل گیرانه - و خودکارآمدی عمومی قادر به پیش بینی انگیزه پیشرفت تحصیلی میباشند. >P0/01 - و >P - .0/05 همچنین مشخص شد که سبکهای فرزند پروری هم قادر به پیش بینی خودکارآمدی عمومی و هم قادر به پیش بینی انگیزه پیشرفت تحصیلی میباشند. و نیز رابطه مثبت و معناداری بین انگیزه پیشرفت تحصیلی و خودکارآمدی عمومی یافت شد. >P - .0/01 - در نهایت مشخص شد که خودکارآمدی عمومی میانجی گر قویی برای وجود ارتباط بین سبکهای فرزند پروری و انگیزه پیشرفت تحصیلی نمیباشد.
واژههای کلیدی: شیوههای فرزندپروری، خودکارآمدی، انگیزه پیشرفت تحصیلی
– 1 مقدمه
دوران تحصیل در آموزشگاه سالهای مهم شخصیت سازکودکان و نوجوانان است خوش بینی نسبت به زندگی،هستی، پشتکار، تن آسانی،علاقمندی، بی علاقگی و اعتماد به نفس و بی اعتمادی نسبت به خود به مقدار زیاد ناشی از تجارب موفق و نا موفق دانشآموزان در دوران تحصیل و واکنشهای معلمان و والدین نسبت به آنان است - سیف،. - 1380 امروزه پژوهشهای زیادی در خصوص انگیزه پیشرفت تحصیلی صورت گرفته و مشخص شده که متغیرهای بسیاری بر پیشرفت تحصیلی اثر میگذارد از جمله هوش، هیجان، شادکامی خلاقیت و خودکارآمدی. براساس فلسفههای لاک پستالوزی و روسو کودک به صورت لوح سفیدی است که تحت تأثیر انواع تجارب قرار میگر د ووالدین و جامعه به سرنوشت وی شکل میدهند - آزاد، - 1374
معمولاً این ادعا مطرح بوده است که والدین، اولین معلمان و خانواده اولین آزمایشگاه محسوب میشوند. والدین از طریق عوامل مختلفی بر رشد عقلی و ذهنی فرزندان تأثیر میگذارند و یکی از این عوامل، سبکهای فرزند پروری اعمال شده از سوی آنها است. شیوههای فرزند پروری والدین بیانگر روابط عاطفی و نحوه ٔ ارتباط کلی والدین با فرزندان است و از عوامل تأثیر گذار در پرورش فرزندان است، اولین مطالعه در زمینه سبکهای تربیتی والدین و تأثیر آن بر فرزندان توسط با مریند صورت گرفته است. از بین مسئولیتهای پدر و مادر، وظیفه ای مهمتر از تربیت فرزندان خوب و شایسته نیست. به عنوان پدر و مادراحتمالاً، خواهان داشتن فرزندان باهوش و موفق هستیم. موضوع ارتباط والدین و فرزندان سالها نظر صاحب نظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده است، خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود میآورد. کودک در خانواده پندارههای اولیه در بازبینی جهان و همچنین شیوههای سخن گفتن و هنجارهای اساسی رفتار را فرا گرفته و نگرشها، اخلاق و روحیات خود را شکل میدهد و به عبارتی اجتماعی میشود - هرگنهان، . - 2003
بی شک خانواده اولین پایگذار شخصیت ارزشها و معیارهای فکری است که نقش مهمی در تعین سرنوشت و سبک و خط مش آینده فرد دارد و اخلاق و صحبت و سلامت فرد از نظر روانی تا حدودی زیادی در گرو آن است - احدی 1370، جلد دوم - . هر خانواده شیوهای خاصی را تحت عنوان شیوههای فرزند پروری در تربیت فرزندان خویش به کار گرفته که متاثراز عوامل متفاوتی از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است - هاردی و همکاران،. - 1993 شیو ه های فرزند پروری از این جهت دارای اهمیت است که در جامعه امروزی خانواده دست خوش تغیرات ناهماهنگی شده، به تدریج شکل و هیأت قدیمی خود را از دست میدهد و به گونه جدید تصور مییابد در نتیجه روابط درون خانواده، یعنی روابط میان پدران و مادران با فرزندان از یک سو ء نیز روابط فرزندان از یک سو نیز روابط فرزندان با یگدیگر و با اولیای خود تحت تأثیر شرایط اجتماعی جامعه قرار گرفته ودر آن دگرگونهایی پدید آمده است. همانطور که گفته شد تحقیقات معاصردر مورد شیوهای فرزند پروری از مطالعات بامریند بر روی کودکان و خانواده آنها نشأت گرفته است، بامریند با رویکرد تیپ شناختی بر ترکیب اعمال فرزند پروری متفاوت تاکیدمی کند - مانند گرم بودن، درگیر بودن، درخواستهای، نظارت و سرپرستی تغیرات در چگونگی پاسخهای کودک به تأثیر والدین ایجاد میکند - توزنده جانی و همکاران،. - 1387
شیوههای فرزند پروری را میتوان به سه دسته شیوهای فرزند پروری، سهل گیرانه، شیوه فرزندپروری مستبدانه و شیوههای فرزند پروری اقتدار منطقی تقسیم کرد - دارلینگ، . - 1993 چنین به نظر میرسد که سبکهای فرزندپرور ی با باورهای خودکارآمدی افراد نیز نقش داشته باشدمفهوم خودکارآمدی از نظریه ٔ شناختی- اجتماعی بندورا مشتق شده و به باورها یا قضاوتهای فرد درباره ٔ تواناییهای خوددر انجام وظایف و مسؤولیتهایش اشاره دارد. لازم به ذکر است، در مورد اثرات مستقیم خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی، یافتهها در مجموع از ارتباط مثبت بین خودکارآمدی و موفقیت تحصیلی حمایت میکند - اژه ای و همکارانش، . - 1390
به علاوه پژوهشهای زیادی رابطه الگوهای فرزند پروری با میزان سلامت روان و موفقیت تحصیلی دانشآموزان را بررسی و به این نتیجه دست یافتهاند که رفتار اقتدار طلبانه والدین به طور معنی دار با پیشرفت تحصیلی فرزندان رابطه دارد. همچنین پژوهشها نشان میدهد، که احساس خودکارآمدی با مسئولیت پذیری در مورد انجام تکالیف درسی با لا در امتحانات پایان ترم رضایت شغلی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه مستقیم دارد به علاوه پژوهشهای زیادی رابطه الگوهای فرزند پروری با میزان سلامت روان و موفقیت تحصیلی دانشآموزان را بررسی و به این نتیجه دست یافته اندکه رفتار اقتدار طلبانه والدین به طور معنی دار با پیشرفت تحصیلی فرزندان رابطه دارد و سلامت روانی و موفقیت تحصیلی فرزندانی که با الگوی فرزند پروری مستبدانه مقتدرانه تربیت شدهاند بیش از سلامت روانی و موفقیت تحصیلی فرزندانی است که با الگویی فرزند پروری یا سهل گیرتر تربیت شدهاند - رضایی، . - 1387 همسویی انگیزه پیشرفت و خودکارآمدی در سطح بالا موجب میشود که فرد از حداکثر توان بالقوه یادگیری خود استفاده کند، عکس این موضوع منجر به این بالقوه خود دست میشود که فرد نتواند به توان یابد - سیف، . - 1380
پژوهشهای زیادی در مورد رابطه خودکارآمدی و انگیزه پیشرفت صورت گرفته که مشخص گردید، بین انگیزه پیشرفت و خودکارآمدی رابطه تداخلی و تعاملی وجود دارد. شیوههای فرزندپروری والدین به صورتهای متفاوتی طبقه بندی شده است. به طور کلی، پژوهشگران متعددی چهار شیوه ٔ فرزندپروری اساسی مبتنی بر دو شاخص اصلی یعنی محبت والدین - پاسخ دهی والدین - و کنترل والدین - سخت گیری والدین - را طرح ریزی کردهاند. در فرزندپروری مستبدانه، والدین سطوح بالایی از کنترل و سطح پایینی از پاسخ دهی را اعمال میکنند . آنها از فرزندان خود انتظار اطاعت داشته و اغلب برای پیشگیری از نافرمانی، فرزندان خود را تنبیه میکنند. در فرزندپروری سهل گیرانه والدین برخلاف والدین سخت گیر بسیار پاسخ دهنده بوده و اجازه ٔ خودگردانی زیادی به کودکان میدهند و آنها را ملزم به انجام رفتار رشد یافته میکننددر فرزندپروری غفلت ورزانه والدین در پاسخ دهی و سخت گیری در سطح پایینی قرار داشته و طرد کننده یا مسامحه کنندهاند در شیوه ٔ فرزندپروری مقتدرانه، والدین دارای سطح بالایی ازکنترل و پاسخ دهی بوده و فرزندان آنان اجتماعی و به طور مؤثری با کفایتاند و مشکلات رفتاری اندکی را نشان میدهند شیوههای فرزندپروری والدین بر خودکارآمدی دانشجویان تأثیر معنی داری داشته و در این میان شیوه فرزندپروری مقتدرانه نسبت به شیوه ٔ سهل گیرانه و شیوه ٔ مستبدانه بر افزایش خودکارآمدی تأثیر معنی داری داشته است - توزنده جانی و همکاران،. - 1387
در پژوهش حاضر با توجه به پژوهشهای قبلی که در زمینه سبکهای فرزندپروری و خودکارآمدی و همچنین سبکهای فرزند پروری و انگیزه پیشرفت تحصیلی صورت گرفته است، به دنبال این است که آیا سبکهای فرزندپروی و خودکارآمدی پیش بینی کننده انگیزه پیشرفت تحصیلی میباشند و آیا خودکارآمدی میانجگیر رابطه سبکهای فرزند پروری و انگیزه پیشرفت تحصیلی میباشد؟ این پژوهش به دلیل ضرورت اهمیت و شناخت شیوههای فرزند پروری و خودکارآمدی با عملکرد تحصیلی به عنوان متغییرهای مؤثر در بهبود کیفیت یادگیری دانشآموزان میتواند رهنمودهای اساسی برای دانشآموزان، مشاوران، معلمان و والدین باشد. لذا امید است که نتایج این تحقیق مورد استفاده مسئولین، دست اندرکار، معلمان و مشاوران محترم تعلیم و تربیت قرار گیرد.
