بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله نویسنده بر آن است تا نگرش و تفکر دکتر علی شریعتی را بر مبانی رمز پردازی ، در سه اثر نمادین : کویر ، هبوط و انسان به تماشا بنشاند. نبود آزادی بیان در روزگار شریعتی ، وی را به سوی کاربرد زبان رمز کشاند. در این رهگذر تلاش می شود تا با زیباترین مفاهیم رمزی در این سه اثر آشنا شویم.
واژگان کلیدی : شریعتی ، رمز ، کویر ، هبوط ، انسان
مقدمه
دکترعلی شریعتی از روشنفکران دینی معاصر ایران است که نوشتهها و سخنرانیهایش چه در زمان حیاتش و چه پس از آن تا کنون مورد توجه و استقبال بسیار قرار گرفته است. یکی از عوامل مهم اقبال مردم به آثار شریعتی، زیبایی قلم و گیرایی بیان اوست که مرهون تسلط کامل استاد با ادبیات فارسی و مبانی زیباییشناسی آن است. شریعتی خود آثارش را به سه دستهی اسلامیات، اجتماعیات و کویریات تقسیم کرده است. علاوه بر کویریات شریعتی، یعنی نوشتههای عرفانی او مانند کویر، هبوطو گفتگوهای تنهایی که شاهکارهای ادبی شریعتی هستند، نوشتههایی چون توتم پرستی، حج، نیایش، حسین وارث آدم، ابوذر، فاطمه فاطمه است، حّر، با مخاطبهای آشنا و... نیز از ارزش ادبی زیادی برخوردارند.در مجموع میتوان گفت نثر ادبی شریعتینثری شاعرانه است که بیشتر در قالب مکتب رمانتیسم اجتماعی میگنجد.
نمادپردازی ورمزگرایی
وقتی است که نویسنده یا گوینده،ازموضوعی سخن می گوید،احساسی دردرونش دارد واندیشه ای درمغزش پیدا شده که خود موضوعش برای شنوندهوخواننده اش روشن ومعیّن ومشخص نیست وکلماتی که ما داریم- این کلمات-،همه اسم اشیاء واشخاص وامور وحیوانات ونباتات وحوادث معمولی است که همه می دانیم این لحن سخن،لحن وسبک سخن غیرمستقیم است،سبک سخن رمزی،اشاره ای وکنایه ای وبه معنای اعم سبک سخن سمبلیک. - م .آ76/29 11و - 75 نبودآزادی بیان در روزگار شریعتی، وی را به سوی کاربرد زبان رمز کشاند. او با داشتن آگاهی فراگیر از ارزش درون مایه های نمادین و نگرش جامعه شناختی و زیباشناختی، توانست در در چارچوب مفاهیم نو به آفرینش ژرف ترین و زیباترین نمادها، ماهرانه عمل کند.
هنر بزرگ شریعتی، ارائه دو جنبه اساسی اندیشه هایش با رویکرد فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی وبازگشت به خویشتن،به خوانندگان است. وی دراین زمینه ، از نمادسازی و رمز پردازی به خوبی بهره گرفت؛ به گونه ای که سبک او به الگویی برای بسیاری از نویسندگان تبدیل شد. این نمادها را می توان در هفت دسته جای داد: انسان های متعالی و آرمانی، انسان های منفی و ضد قهرمان، درون-مایه های دینی، عناصر طبیعت، رنگ ها، جانوران و دیگر عناصر. این جستار، به بررسی رمز در سه اثر برجسته وی،کویر، هبوط و انسان، می پردازد.گفتنی است درهمه آثار شریعتی، مفاهیم رمزی ونمادین به گستردگی آشکار است ولی به نظر می رسد که در این سه اثر، نمود بیشتری دارد.
.1مجموعه آثار
بازگشت به خویشتن خویش، جویای حقیقت بودن و جویای معرفت و کمال انسانی بودن، از کارکردهای بنیادین این رمزها ونمادهاست و بسامد بالای این شگرد بیانی ، رمز را به یکی از بارزترین عوامل سبک سازدر نثر شریعتی تبدیل کرده است. - نشریه ادبیات پایداری، - 297 : 1390 تعریف رمز:رمز چیزی است ازجهان شناخته شده وقابل دریافت وتجربه ازطریق حواس که به چیزی ازجهان ناشناخته وغیرمحسوس که به مفهومی،جزمفهوم مستقیم ومتعارف خود اشاره کندبه شرط آن که این اشاره،مبتنی برقرارداد نباشد وآن مفهوم نیزیگانه2 مفهوم مسلّم و قطعی آن تلقی نگردد. - پورنامداریان، - 14 :1367
رمز درسه اثر نمادین شریعتی - کویر -
درفصل کویر،جهان بینی ونگرش شریعتی نسبت به گذشته وامروز بیان شده است.شریعتی دردوره حکومت بیدادگرانه وزورگویانه پهلوی اول ودوم زندگی می کرد،ازاین رو شریعتی درچارچوب زبانی نمادین،خفقان وظلمت حکومت آنها را به تصویر کشیده است.
نماد درداستان کویر
کویر:نماد فرهنگ وتمدّن ایرانی- اسلامی،تجربه مدرنیته ایران - معتمد دزفولی،. - 24:1387مزینان:نماد گذشته ملّت ایران وارزش هایسنّتی که درهجوم مدرنیته،به خراب آباد تبدیل شده است - همان24/و; - 23 خروس:نماد روشنفکر دینی - ساعت کویر،مؤذن مذهب ده،ناقوس دهکده - - فتوحی،253 :1380و - 252، نماینده بشارت دهنده صبح وپیروزی حق وآگاهی وحقیقت دربرابر جهل واستبداد - معتمد دزفولی؛ - 10 :1387؛ شاغلام:کسی کهشریعتی از اوبسیار متنفّر است؛چنان که می نویسد:این چهره فکاهی،دوره شش پادشاه رادیده وباهمه بلاهتیکه دارد،سخت حکیمانه می نمایدودرعین حال،می کوشد لفظ قلم وبا طمطراق و آب و تابکاملاًو جدّی حرف بزند - ر.ک:شریعتی،288 :1387 تا. - 389شاغلام می تواند نماد تاریخ و فرهنگ ماباشد،همانطور که در داستان کویر،خروس ده - روشنفکر مذهبی - ،توسط شاغلام - تاریخ - قربانی شد،در جامعه ما نیز روشنفکر دینی،قربانی تاریخ وفرهنگ خویش اند - معتمد دزفولی،. - 102 :1387
