بخشی از مقاله
چکیده
اقدامات سکولاریستی و غرب گرایانه شاه در میدان سیاسی و نارضایتی نویسندگان و روشنفکران از مدرنیزم مطلقه او، ظهور گفتمان روشنفکران چپ غرب ستیز در دنیا و گسترش و جذابیت دیدگاههای مارکسیستی در ایران، فرآیند غرب ستیزی روشنفکران ایرانی را تسریع ساخت.
"صمد بهرنگی" در آثار خود جنبههای نمادین مبارزه با غرب و جنگ با ستمگران را با زبانی ساده و بی پیرایه بیان میکرد. او به عنوان یکی از برجستهترین نویسندگان عرفیگرا، ضد غرب و نمادساز در ادبیات داستانی ایران، با انتقاد از نظام آموزشی و مدارس کشور، آن را برگرفته از کتابهای آموزشی مربیان آمریکایی و غیرمرتبط با فرهنگ بومی میدانست.
بهرنگی با زبانی نمادین در صدد تجهیز جامعه به الگوی مبارزه با ظلم و استعمار بود. او در داستان ماهی سیاه در دریای تودهها شنا می کند و در پایان فدا می شود. از دیدگاه و نگاه مارکسیستی او زمانی که تاریخ جوامع استبدادی سرشار از ظلم، کینه و زخم انباشته باشد با تکیه بر اقدام سریع و خشن فیزیکی می توان زخمهای بزرگ را التیام بخشید.
این پژوهش به شیوه تحلیلی –توصیفی در پی آن است که جنبههای نمادین مبارزه را در آثار نویسنده به ویژه در داستان "ماهی سیاه" مورد کنکاش قرار دهد.
مقدمه
با توجه به وسعت عقب ماندگی ایران، روشنفکران مشروطه دچار یک نوع سردرگمی بودند تا دریابند چگونه می توانند هم اصطلاحات ساختاری کشور را پیش ببرند، هم از سرکوب شاه و سنت گرایان متعصب در امان باشند. از این رو عده ای در صدد برآمدند از یک سو به شاه امتیازاتی دهند تا حسن نیت خود را به وی ثابت کنند و از طرفی تعالیم اسلامی را یکسان با مدنیت عربی قرض تا این قشر به سمت خود جذب کنند
از منظر "بوردیو" - 2002-1930 - سلطه در عرصههای نمادین به مراتب مهم تر از سلطه در عرصههای عینی است و قدرت نمادین عالی ترین نوع قدرت در جامعه است که با داشتن آن دیگر نیازی به زور فیزیکی نیست و از همه مهم تر آنکه سلطه متکی بر قدرت نمادین به سادگی استمرار می یابد، زیرا با وجود توان بازتولید باورها توسط این قدرت، مشروعیت آن از سوی اکثریت مردم پذیرفته شده است. در نتیجه قدرت نمادین قدرتی معادل و بیشتر از قدرت فیزیکی اهمیت می یابد، زیرا این قدرت در سیستم نمادین نهفته نیست، بلکه در روابط آنهایی که آن را اعمال می کنند و آنهایی که آن را تحمل می کنند قرار دارد.
در شکل گیری فضای نمادین انقلاب روشنفکرانی بودند که با اتکا به سنتهای بومی و دینی به جنگ نمادهای غرب گرایانه و باستان گرایانه پهلوی شتافتند. نبرد نمادین نقطه اوج شکل گیری این دنیای جدید بود که ابعادی نمادین به جنبش بخشید. در جریان پیروزی انقلاب، ما شاهد شکل گیری این نبرد نمادین بودیم؛ نبردی که به همه چیز رنگ و بوی نمادین بخشید. بسیاری از دیوار نوشته ها، شعارها و مضامین تظاهرات مردمی و حتی شخصیت ها نیز ابعادی نمادین یافتند.
با توجه به این گفته ها ما به دنبال آن هستیم که نقش "صمد بهرنگی" این شاعر ارزشمند را در میزان شکل گیری جهان نمادین اسلامی مورد کنکاش قرار دهیم.
پیشینه پژوهش
در مورد صمد بهرنگی، تحقیقات علمی و آکادمی چندانی به انجام نرسیده است و نوشتههای موجود بیشتر بر پایه مقاله است.
نقش روشنفکران ادیب در انقلاب
"ثمره تلاش روشنفکران در ایران با دو رویکرد جدید رویرو شد: نخست در مقابل غرب گرایی فزاینده؛ غرب ستیزی فزاینده شکل گرفت و دوم در مقابل همسوسازی جهان نمادین باستانی و تجدد، همسویی جهان نمادین شیعی و باستانی در قالبی جدید بازتولید شد تا ذهنیت نمادین ایران به حرکت وادار گردد. شاه و حامیانش با اخذ نمادهای تمدن غرب بدون آزادی و دموکراسی از سویی و روشنفکران دینی و عرفی در نقد بی محابای غرب از سوی دیگر سبب غرب گرایی و غرب ستیزی فزاینده شدند و با فاصله گرفتن حکومت پهلوی از روشنفکران منتقد، تولیدات نمادین هیأتهای نمادساز در تقویت جهان نمادین اسلامی –شیعی افزایش یافت و عرصه عمومی را به تسخیر خود درآورد".
استفاده از زبان نمادین و تمثیل در شعرها و ادبیات داستانی در این دوره کاربرد وسیعی دارد. در واقع مدرنیزاسیون شاه سبب شد دلتنگی برای زندگی آرام و بی غل و غش روستا در برابر فریب، دغل کاری و بی عدالتی شهر؛ دست مایه این داستان ها برای فراری از حیرانی زندگی مدرن قرار گیرد.
