بخشی از مقاله
چکیده
داستانها و حکایتهاي پیشین، در گذر زمان روایتهاي متعددي پیدا نموده بر اساس دیدگاه گوینده فرهنگ زمان دچار دگرگونی شدهاند . با بررسی روایات مختلف از یک داستان میتوان از زاویه دید حاکم بر آن و دیدگاه گوینده اطلاع حاصل کرد. مثنوي مولوي از متون تعلیمی است که منشأ حکایات آن به متون پیشین بر میگردد. یکی از متونی که فراوان مورد استفادة مولوي قرار گرفته حدیقهالحقیقه سنایی است. به دلیل اینکه هر دو کتاب عرفانی هستند و هدف از طرح حکایات، تعلیم است.
در این پژوهش سه داستان مشترك از این دو اثر برگزیده و بر اساس نظریه روایتشناسی و بینامتنیت ژنت مقایسه شدهاند. در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که درونمایه حکایات مورد بحث در هر دو کتاب یکسان است و موارد اختلاف در نحوة داستانپردازي و استفاده از عناصر داستان میباشد. در روایت مولوي، افزایش و کاهش نسبت به روایت سنایی وجود دارد و بیشتر بر عنصر تعلیق و گفتوگو تکیه دارد. سرعت روایت در حکایات سنایی، به دلیل توصیف کند شده و کمتر از کنش شخصیتها براي نقل داستان استفاده شده است. بنابراین سرعت روایت درحکایات مولوي شتاب بیشتري دارد.
.1مقدمه
در آثار تعلیمی فارسی، قصههاي فراوانی وجود دارد که داراي منشأ کهن بوده و در گذر زمان، دچار دگرگونیهایی گشته و هر گویندهاي از منظر خود آنرا پرورده و شاخ و برگ داده است؛ به همین دلیل این قصهها با روایتهاي گوناگون در آثار دیده می شوند . مولوي از جمله شاعرانی است که از گویندگان پیش از خود بهره بردهاست، بطوریکه بسیاري از حکایتهاي نقل شده در مثنوي را در آثار پیش از این می بینیم. یکی از کتابهایی که میتوان به عنوان زیرمتن مثنوي مولوي معرفی کرد، حدیقه سنایی است. روایتهاي مولوي از حکایات موجود در حدیقه تا حدي متفاوت است، ولی در کلیت اثر و درونمایه تفاوتی دیده نمیشود. در این پژوهش سه حکایت مشترك از این دو گوینده انتخاب شده و از منظر روایت شناسی و بینامتنی مورد بحث قرار میگیرد.
پرسشهاي پژوهش
پرسش اصلی
چه تفاوت هایی در این دو روایت وجود دارد و روایت مولوي از نظر داستان پردازي چه برتريها و یا کاستیهایی نسبت به روایت حدیقه دارد.
پرسش فرعی
چه عواملی در روایات دو گوینده بر سرعت روایت تاثیرگذار است؟
پیشینه پژوهش
پورنامداریان و بامشکی - - 1388در مقالهاي با عنوان»مقایسه داستانهاي مشترك مثنوي و منطقالطّیر با رویکرد روایتشناسی ساختارگرا« با نشاندادن شباهتها و تفاوتهاي این دو اثر، به این نتیجه رسیدهاند که مولوي بیش از عطار به شگردهاي داستان پردازي توجه داشتهاست و پیرنگ قويتر است. جلیل شاکري - - 1386 در مقاله»مولوي و هنر داستانپردازي در مثنوي« به بررسی عناصر داستان به ویژه شخصیت پردازي در برخی داستان هاي مثنوي پرداخته و به این نتیجه رسیده است که جذابیت این داستانها به علت انتخاب شخصیت هایی از متن جامعه و تقابل و کشمکش است.
داستانهایش عبدالمجید یوسفی نیکو و حسن حیدري - - 1394در مقاله »بررسی عناصر داستان اعرابی و سبوي آب در مصیبت نامه و دفتر هفتم مثنوي« قدرت خلاقیت و داستان پردازي مولوي و عطار و سراینده اي گمنام را مقایسه نموده به این نتیجه رسیده اند که در مثنوي مولوي شروع داستان به علت اینکه از زندگی روزمره مردم بهره گرفته، طبیعی و جذاب است و به دلیل شخصیت پردازي مناسب، و کانونی نمودن شخصیتها به طرح دیدگاههاي گوناگون پرداخته است.
روش پژوهش
این پژوهش به صورت توصیفی– تحلیلی و مقایسهاي انجام گرفته و با انتخاب سه حکایت مشترك از حدیقه سنایی و مثنوي مولوي صورت میگیرد. عناصر روایت در حکایات در جداولی مقایسهاي قرارداده شده و بر اساس تفاوتها و تشابهات، مورد بررسی قرارمی گیرند و در انتها نتیجه بیانمیگردد. تحلیلها بر اساس نظریه بینامتنیت و روایتشناسی ژرار ژنت انجام میشود.
.2بحث و بررسی
بحث در نظریه ها
این مقاله بر اساس دو نظریه روایت شناسی و بینامتنیت انجام میگیرد، به همین جهت ابتدا باید با مفاهیم نظریات آشنا شویم.
روایت شناسی
قصههاي کهن در طول زمان داراي روایتهاي مختلفی شدهاند که در اثر دیدگاه گویندگان و فرهنگ غالب، تفاوتهایی در آنها پیدا شدهاست. بنابراین باید گفت روایت راهکاري براي برقراري ارتباط آگاهانه است. »تمهیدهاي بازنمایی که آگاهانه شکلمی گیرند و نیتهاي ارتباطی سازندگانشان را نشانمیدهند - «کوري، :1391 . - 17 به این ترتیب، اختلاف روایات را باید در فرهنگ و اوضاع اجتماعی زمانه و تأثیر آن بر گویندگان جست و جو کرد .
نکته مهم در روایت، توجه به کانون تمرکز است. »کانون تمرکز آن نقطهاي است که رویداد اصلی و تعیینکنندهتر در همانجا روي می دهد و بیشتر ارتباط عاطفی خواننده هم در همین نقاط پدیدمیآید - «بی نیاز، . - 119 :1388 هر متن داراي ویژگی هایی است که آنرا از متن دیگر در سطوح مختلف جدا می کند. ژنت در نظریه روایتشناسی خود، با تقسیم روایت به سه سطح: نقل، داستان و روایت، وجه تمایز قصه و طرح را از دیدگاه فرمالیستهاي روس مطرح میکند »منظور از نقل، ترتیب واقعی رویدادها در متن است.
