بخشی از مقاله
چکیده
در معماری سنتی ایران طی ادوار مختلف هماهنگی میان شهر و اجزاء آن- ساختمان ها، مسیر ها و منظر- از اصول خاصی پیروی می نمود و مناظر شهری و نماهای ساختمانی برخواسته از اصول ویژه و قواعدی بود که موجب توازن در فرم های ساختمانی و دورنماهای شهری می گشت؛ با ورود مظاهر معماری غرب به ایران و تغییر در شیوه های سنتی ساخت، شهرهای ایرانی هویت تاریخی خود را از دست دادند.
در تحقیق حاضر جنبه های مختلف معماری و شهرسازی زمینه گرا مورد بحث قرار گرفته و دست آوردهای تحقیق در مورد بافت سنتی شهر کاشان، به عنوان نمونه ای از شهرهای سنتی ایرانی، مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور ابعاد مختلف معماری زمینهگرا در کالبد نمای شهری ساختمانها، مورد بررسی قرار گرفته است که ساختمانهایی با کاربریهای مختلف را پوشش می دهد. در نهایت ابعاد مختلف زمینه گرایی به صورت جداولی که می توانند به عنوان الگوهایی برای تحقیق های مشابه مورد استفاده قرار گیرند، آورده شده است. تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش تحقیق به صورت تحلیل محتوا با رویکرد کیفی می باشد.
-1 مقدمه
شهر به صورت یک کلیت مادی ادراک می شود و برای درک آن، وجود انتظام فضایی در این کلیت ضروری است. منظور از انتظام فضایی، وجود تصویر خوانا، الگوهای قابل تشخیص از بلوک ها و فضاهای شهری و قابلیت تصویربرداری ذهنی از آن هاست. چرا که خوانایی یک فضا بر مطلوبیت آن بسیار تاثیرگذار است. برای ایجاد خوانایی تنها عملکرد و عناصر دخیل نیستند، بلکه باید به فرم و محتوای آن نیز توجه نمود. - Ray,1980:45 -
هر نسلی باید نمادهای قدیمی را که از نسل های قبلی به او رسیده است را حفظ کرده و مجدداً تعریف کند، به این منظور باید از مفاهیم عصر خود بهره گیرد و مفاهیم قدیمی را در چارچوب نظام فکری عصر خویش تبیین کند، چرا که معماری بیان فضاست که در آن ناظر، تجربه ویژه ای از حضور در گذشته و آینده را به دست می آورد. - جابری مقدم، - 79:1374 معماری زمینه گرا به عنوان پاسخی برای مشکلی که سال های مدیدی است دچار آنیم می تواند بررسی گردد: سیمای شهرهایمان که از هویت تاریخی خود جدا گشته اند و ساختمان های مستقل بدون هیچ توجهی به یکدیگر در حال ساختند و قوانین شهرداری نیز توفیقی در این زمینه نداشته و گاه حتی به وخیم تر شدن اوضاع کمک نیز کرده است.
اما مساله هویت شهری و تاریخی موضوعی است که تنها به قوانین باز نمی گردد و برای جلوگیری از ادامه وضعیت نابسامان چهره شهرهایمان، نیاز به معماران و شهرسازان آموزش یافته ای وجود دارد که در فرآیند طراحی خود به زمینه گرایی به عنوان اصلی در میان سایر عوامل کلیدی شکل دهنده معماری توجه نمایند. مساله آموزش در زمینه معماری زمینه گرا ، خود موضوعی مستقل است که نیاز به بحثی مفصل دارد.
در زمینه آموزش معماری در کشورهای علی الخصوص اروپایی همواره شاهد این نکته بوده ایم که در دروس طراحی آنان تا چه اندازه توجه به زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است؛ نکته ای که کمتردر کشورمان به این موضوع پرداخته می شود. سازگاری معماری جدید با قدیم، عمده ترین موضوعی است که معماری زمینه گرا بدان می پردازد؛ موضوعی که از قرن ها پیش آموزش آن در دانشکده ها و مدارس معماری اغلب کشورهای اروپایی جزئی اساسی در برنامه درسی می باشد. معماری خیابانی بر خلاف کشورهای اروپای غربی، در کشورمان از پیشینه چندانی برخوردار نیست.
در مقاله پیش رو، ضمن معرفی راهکارهای کلی در مورد انواع گوناگون و جنبه های مختلف زمینه گرایی، به تحلیل نمونه های موردی نیز پرداخته می شود. این مقاله همچنین مشکلات بصری در طراحی هایی را که معماران در آن ها سعی داشته اند تا به سازگاری و همگونی با محیط اطراف در بافت سنتی کاشان دست یابند، را نیز به عنوان نمونه ای از تلاش های معماران ایرانی در بافت سنتی مورد بررسی قرار داده و زمینه های مثبت و منفی آن ها را توضیح می دهد. در نهایت این مقاله تلاش دارد به این نکته نیز اشاره نماید که همه ساختمان ها لزوماً نباید به صورت همگون با بافت و زمینه خود طراحی شوند، چه بسا نمونه های ارزنده ای که در تضاد با بافت سنتی بوده، اما به رویکردی نمادین یا زیبایی شناسانه اشاره دارد که مطلوب و پسندیده است.
-2 معماری زمینه گرا
هدف معماری زمینه گرا توجه به محیط کالبدی پیرامون اثر معماری است، از این رو معماری زمینه گرا نه طراح را به تقلید سوق می دهد و نه مانع ابتکار و نوآوری می گردد و نشان می دهد که بدین طریق می تواند به عنوان فعالیتی تلقی گردد که هم برای خود اثر معماری و هم برای زمینهی آن اثر، مثبت و تقویت کننده باشد. معماری زمینه گرا به سبک های معماری و چگونگی ایجاد هماهنگی میان ساختمان های مجاور می پردازد؛ البته باید توجه نمود که زمینه گرایی به مقیاسی فراتر از معماری توجه دارد و تلاش دارد تا با استفاده از رویکردهای آن به محیط مطلوب بصری در فضای شهری دست یافت. ادموند بیکن در کتاب طراحی شهرها بر این مضمون تحت عنوان اصل دوم شخص، تاکید دارد و از آن به عنوان اصلی نام می برد که در معماری رنسانس رعایت شده و موجب موفقیت نماها و فضاهای شهری آن شده است. - همان -
-3 ابعاد مختلف زمینه گرایی
زمینه گرایی یکی از دیدگاه های کل گرا در معماری است و می توان آن را از ابعاد مختلف بررسی کرد. از جمله مهمترین ابعاد زمینه گرایی که مورد توجه نظریه پردازان شهری و معماری بوده است می توان به مواردی همچون زمینه گرایی کالبدی، زمینه گرایی تاریخی، زمینه گرایی فرهنگی، اجتماعی و همینطور زمینه گرایی انسانگرایانه اشاره نمود. از نقطه نظر کالبدی، یک اثر معماری در ارتباط با یک نظام بزرگ تر شهری و در سلسله مراتبی از مجموعه ها قرار دارد. - Warren,1998:32 -
