بخشی از مقاله
چکیده
دین اسلام به عنوان کاملترین دین، در مورد جنبههای زندگی انسانی دارای هدایتها و آموزههای ویژه است و برای پیشرفت جامعه از جمله نیز پیشرفت اقتصادی، توجه خاصی مبذول داشته است. آنچه در این مقاله بررسی شده آموزههای اولیای دین، در ارتباط با کار، و رویکرد حاکم بر آن است و اینکه این رویکرد چه نقشی در پیشرفت اقتصادی جامعه دارد. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است. با جمعآوری دادهها از آیات و روایات مربوط به کار، آنها به صورت کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مهمترین یافتههای این تحقیق عبارتند از:.١رویکرد اولیای دین به کار و تولید، رویکرد تربیتی است؛ ٢. شواهدی که در آموزههای دینی، حاکی ازاینرویکرد تربیتی است در پنج محور شناخت و باور، انگیزش، وظائف، مهارتها و پیامدها تبیین شده است؛ ٣. رویکرد تربیتی به کار موجب پیشرفت اقتصادی مورد نظر اولیای دین در جامعه میشود.
واﮊگانکلیدی: کار، رویکرد تربیتی، پیشرفت جامعه، رشد اقتصادی، آموزههای دینی.
مقدمه
انسانها در تمام اعصار برای رسیدن به خوشبختی همراه با آسایش و رفاه در زندگی در تکاپو و تلاش بودهاند و کار بر اساس رویکرد تربیتی فرهنگی، در این خصوص نقش بهسزایی داشته است. این رویکرد در متون حدیثی مورد تأکید قرار گرفته است، زیرا از مهمترین اهداف آموزههای تربیتی و هدایتهای اولیای دین در قلمرو کار و فعالیتهای افراد در جامعه، پیشرفت اقتصادی ١ است. از اینرو است که در دیدگاه معصومان^ از یکسو، کار و توسعه اقتصادی، زمینه نیرومندی و بقای فرد و جامعه را در زندگی دنیوی فراهم میسازد و مایه نیل به حیات سعادتمندانه آخرتی میشود.٢ و از سوی دیگر، منشأ انجام فعالیتهای اقتصادی و اصلاح و توسعه مالی و مدیریت مطلوب اقتصادی،٣ ایمان،٤ و باور به مسئولیت داشتن نسبت به خود و دیگران است. ٥ و از پیامدهای تربیتی آن، بینیازی از لئیمان، حفظ آبرو، ادا دیون و توفیق در صله ارحام،٦کمک به دینداری،٧ رشد تقوا٨ و انجام فرائض پروردگار است؛٩بنابراین، رویکرد معصومان^ در آموزههای اسلامی این است که
١» .مرمّهَ للمعاش«؛ وسائل الشیعه، ج١٦، ص٤٠،ح١.
٢» .اسئلک من المعیشه ما ابقیتنی، معیشه اقوی بها فی جمیع حالاتی و اتوصل بها فی الحیاه الدنیا الی آخرتی«؛ بحارالانوار، ج٨٧، ص٩٠.
٣» .لایصلح المرء المسلم الا... حسن التقدیر فی المعیشه«؛ وسائل الشیعه، ج١٦، ص٤٠، ح١.
٤» .اصلاح المال من الایمان«؛ همان، ج١٢، ص١٩، ح٤.
٥» .علیک باصلاح المال فانّ فیه منبهه للکریم و استغناء عن اللّئیم«؛ همان، ج١٦، ص٤٠، ح٣.
»لا خیر فیمن لا یحب جمع المال من حلال، یکفّ به وجهه و یقضی به دینه و یصل به رحمه«؛اصول کافی، ج٥، ص٧٢.
٧» .لاتدع طلب الرزق من حلّه فانه عون لک علی دینک«؛ وسائل الشیعه، ج١٢، ص٢٠، ح٥.
٨» .نعم العون علی تقوی االله الغنی«؛ اصول کافی، ج٥، ص٧١.
٩» .فلولا الخبز...لا ادّینا فرائض ربّنا«؛ وسائل الشیعه، ج١٦، ص٣٠، ح٣.
افراد بهگونهای پرورش یابند که بتوانند در راستای تأمین نیازهای خود، خانواده و جامعه، به کار و فعالیت اقتصادی مفید و حلال بپردازند و از کار و تلاش اقتصادی، برای رسیدن به اهداف بلند تربیتی وگره زدن آن با تربیت معنوی استفاده کنند.١دین اسلام، از آن جهت که رویکردش به کار و فعالیتهای اقتصادی، تربیتی است، میتواند نقش تعیینکننده و حیات بخشی را در توسعه آفرینی و تمدنسازی ایفا کند.٢ نگاهی گذرا به آموزههای اسلامی، نشانگر پیوند عمیق و تأثیر دو سویه عمق دینداری افراد و پیشرفت اقتصادی جامعه، بر یکدیگر است. قرآن کریم، اصلاح امور اقتصادی جامعه را در کنار دعوت به توحید، از مهمترین رسالتهای پیامبران معرفی میکند، چنان که تلاش حضرت شعیب× را برای اصلاح امور اقتصادی یاد میآورد که به قومش میفرمود: »ای قوم من، خدا را بپرستید، برای شما جز او معبودی نیست، و پیمانه و ترازو را کم مکنید.«٣
قرآن کریم دخالت مستقیم برخی پیامبران در برنامهریزی و اصلاح امور اقتصادی جامعه را بیان داشته ٤ و در خود، آیات فراوانی را گنجانده که درباره اهمیت و اصلاح امور اقتصادی نازل شده و گاه جزئیات آن را به تفصیل یاد کرده است.٥در اسلام، از یک سو کار و تلاشهای اقتصادی مشروع، به عنوان عبادت معرفی شده است.٦ و از سوی دیگر انجام وظایف دینی و عبادات بهطور مستقیم - مانند خمس و زکات - یا غیرمستقیم - تاثیر نان در نماز خواندن و روزه گرفتن - وابسته به امور اقتصادی بوده و گاه آمیختگی و پیوند معناداری با فعالیتهای اقتصادی دارد٧ ،١
