بخشی از مقاله
چکیده
سرمایه اجتماعی در جامعه اسلامی به عنوان ثروت اجتماعی منجربه آمادگی روحی و روانی مومنان خواهد شد. دین به صورت بالقوه و بالفعل از طریق آموزه ها و اصول - معرفتی، اعتقادي، عاطفی و مناسکی - در قالب تحقق فرایندهاي جمعی چون - وفاق، انسجام اجتماعی، اعتماد، صداقت، مشارکت، تعاون، احترام متقابل، رعایت ارزش ها، استمرار هنجارها، بازیابی اصول اخلاقی، و... - به تکوین سرمایه اجتماعی نظام اسلامی کمک می کند؛بنابراین مذهب در قالب شکل ناب و پویاي آن نیز به عنوان نیرویی مثبت در جهت تکوین و توسعه سرمایه اجتماعی در نظر گرفته می شود.
به عبارت دیگر می توان این این اصل را تدوین و تحقق بخشید که هرچه افراد مذهبی تر باشند به همان نسبت سرمایه اجتماعی آنان نیز افزایش خواهد یافت. باتوجه به نقش دین در ایجاد سرمایه اجتماعی به مثابه ملات ساختمان جامعه نوین می توان اثرات،راهکارها و راهبردهاي عملی این پدیده را در جامعه اسلامی ایران از طریق همگرایی اجتماعی و فرهنگی افزایش داد، در این مقاله سعی شده با توجه به پیوند سرمایه اجتماعی با دین با تاکید بر تحقیقات انجام یافته به صورت اسنادي و مروري بر یافته هاي بدست آمده وضعیت پیوند جامعه شناختی دین اسلام و سرمایه اجتماعی را در جامعه اسلامی تشریح و تبیین نمود.
مقدمه
تکوین سرمایه اجتماعی در عصر حاضر یکی از بنیان هاي اساسی و با ثبات در حوزه برنامه ریزي ملت ها از دهه 90 قرن بیستم به این سمت بوده است. این پدیده با ابعاد - اقتصادي، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی - تغییرات مستقیم و غیر مستقیمی را بر ساختار جوامع بوجود می آورد. ارزیابی ها و پژوهش هاي مستمري که در این حوزه انجام شده بیانگر این است که یکی از پیش شرط هاي اساسی توسعه سرمایه اجتماعی در هر جامعه اي وجود اهتمام به دین بوده،که می تواند منجربه کاهش نابرابري هاي اجتماعی، اقتصادي،فرهنگی، تغییر طرز تلقی ها و نگرش هاي عامه مردم، تحول نهادهاي مدنی و ملی، و.... گردد.
ضرورت جامعه شناختی اهتمام به دین در پیوند با تکوین سرمایه اجتماعی موجب ایجاد ارتباط پایدار، مشارکت بهینه، اعتماد مستمر، و تقویت شبکه هاي هنجاري می گردد؛ و در نهایت منافع متقابل افراد و جامعه را تامین خواهد کرد. بر این اساس دین و آموزه هاي آن به عنوان یکی از شاخص هاي تاثیرگذار بر تکوین سرمایه اجتماعی جامعه در راستاي اجراي ارزش هاي متعالی با کارکردهایی چون انضباط بخشی،حیات بخشی، انسجام بخشی و... می تواند سازوکارهایی را در راستاي پیشرفت پایدار جامعه در هر سطحی - محلی، ملی، منطقه اي و بین المللی - بوجود آورد. بنابراین دین به عنوان عامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی با توجه به صبغه آن نقش بارزي بر فرآیند توسعه همه جانبه در جامعه ایران دارد، که در شرایط فعلی ایران حائز اهمیت است و براي روشن شدن آن شایان بررسی و تحلیل است.
هدف این مقاله براساس شیوه اسنادي، و مروري بر یافته هاي بدست آمده از پژوهش هاي انجام شده در دهه هاي اخیر در جامعه ارائه رهیافتی است که از یکسو دین را به عنوان نظامی کثیر الاجزاء از طریق ابعاد متعدد خود چون - مناسکی، اعتقادي، عاطفی،شناختی و پیامدي - باید دانست که منجربه تحقق سرمایه اجتماعی می شود و از سوي دیگر سرمایه اجتماعی به عنوان پدیده اي موثر بر سطوح ماهوي و صوري زمینه ایجاد توسعه همه جانبه و پایدار را فراهم می کند. با توجه به چنین هدف و ضرورتی می توان یکسري از راهبردها و راهکارهاي جامعه شناختی براي پیوند مستمر این پدیده هاي مطرح شده در مقاله براي جامعه ایران ذکر کرد،که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
بیان مساله
تغییرات سریع و همه جانبه جهانی باعث شکاف میان ملت هایی پیشرفته و جوامع در حال توسعه گردیده است. براین اساس پدیده اجتماعی توسعه به عنوان واقعیت و هدف غایی و مدلی تعالی بخش براي جوامع توسعه نیافته و یا در حال توسعه خواسته اي مورد مطالبه بوده است.بنابراین دستیابی به توسعه نیازمندبررسی راهکارهاي اساسی در راستاي نیل به آن سوق یافته است. وجود منابع مختلف در جوامع توسعه نیافته یا در حال توسعه از زمینه هاي اساسی و ضروري براي توسعه همه جانبه و پایدار محسوب می گردد. سرمایه اجتماعی و دین در کنار سایر پدیده هاي بشري به مثابه تغییري مؤثر در روند توسعه یافتگی جوامع شناخته شده است.» چنین سرمایه اي طبق نظر بسیاري از اندیشمندان به پیوندها و ارتباطات میان اعضاي یک شبکه به عنوان منبعی با ارزش اشاره تلقی شده و از طریق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضاء می گردد.
پیوند سرمایه اجتماعی و دین به عنوان منابعی که ممکن است افراد، گروه ها و جوامع براي نیل به نتایج مطلوب آن را بکارگیرند، قلمداد می شود؛ و آن مفهومی است که براي بسیاري از تحلیلگران اجتماعی براي توصیف طیف وسیعی از فرآیندهاي اجتماعی به کاربرده می شود و کمک می کند تا به درك این پرسش چرا برخی از افراد گروه ها و طبقات مردم به نتایج سیاسی، اقتصادي، و یا اجتماعی مثبت تري نسبت به دیگران نایل می شوند، بی پرده شود.
در زمینه توسعه جوامع، تکوین و تکامل سرمایه اجتماعی از جمله پیوند سرمایه اجتماعی با مسئله دین نقش بسیار بارزتري در این حوزه خواهد داشت؛» دین به عنوان نظام ماورایی و برون زاد می تواند به عنوان یکی از اساسی ترین عوامل در شکل گیري سرمایه هاي اجتماعی در کشورهایی مانند ایران که چشم انداز دینی توسعه اي دارند، در نظر گرفته شود. در واقع دین و آموزه هاي آن به مثابه یکی از مهم ترین عوامل موجد سرمایه اجتماعی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد
