بخشی از مقاله
چکیده
از اهداف مهم آموزههای رسول اکرم - ص - و ا مه هدی - ع - احیای فرهنگ دینی و ساخت تمدن اساالمی اسات. در این میان، آموزه های آن بزرگان که در مهدویت، زمیناه انتظاار ظهاور منجای و تشاکیل حکومات جهاانی اسات؛ ازاهمیت خاصی برخوردار است. این مقاله درصدد آن است که نگاه معصومان - ع - در این آموزهها و تأثیر آنهاا را در احیای فرهنگ و تمدن نوین اسالمی بررسی نماید. روش انجام پاژوهش توصایفی- تحلیلای باوده و باه منظور گرد آوری دادههای الزم جهت دست یابی به اهداف پژوهش، متون حدیثی موجود و مارتبط باا موضاوع پژوهش با استفاده از فرمهای فیش برداری از منابع، گردآوری و با شیوه کیفی مورد تحلیل قرار گرفتاه اسات. نتایج پژوهش بیانگر آن است که عواملی چون رشد عقلی، پیشرفت علمی، تعالی اخالقی، تدابیر بهینه سیاسای، توسعه اقتصادی، برقراری عدالت و فراهم سازی زمینههای امنیت از ویژگیهای جامعه متمدن اسالمی است کاه در آموزههای مهدوی مطرح شده اند.
کلید واژهها: آموزههای مهدوی، احیای فرهنگ دینی، شاخصههای تمدن نوین اسالمی.
مقدمه
در اندیشه اسلامی، تمدن سازی با فعلیت یافتن توانمندیهای اصیل و تحقق اهداف متعالی انسان است و به تعبیر شهید صدر پیشرفت و تمدن انسان در عرصههای فردی و اجتماعی، عینیت یافتن ظرفیتها، استعدادها و ویژگیهایی است که جوهر و غایت اصیل انسانی را تعیّن میبخشند - ثابت و همکاران، - 205 : 1393 و خلافت عمومی انسان از خدا تحقق مییابد و آدمیان تجلی اسماء و صفات الهی گردند و تمام نیروهای ظاهر و پنهان بالقوه را به فعلیت درآورده و ارزشهای متعالی چون پیشرفت علمی، ارتقای توانمندیها، عدالت و مانند آن، مسیر پیشرفت و تعالی خویش به سوی بی نهایت کمال هموار میسازد - صدر،1424ق: . - 127
عرصههای تمدن نوین اسلامی در آموزههای مهدوی بر اساس روابط چهارگانه انسان با خدا، خود، دیگر انسانها و طبیعت شکل گرفته است. تعالی بخشی به معرفت و ایمان به خداوند و باور به نقش فاعلی و تأثیر وی بر روند روابط شخص با خود، دیگر انسانها و طبیعت و تخلق به اخلاق خداوند مانند علم، قدرت، عدالت، رحمت و... رهایی از بتهای درونی و بیرونی زمینه ساز تمدن بشری بر پایه رویکرد اسلامی است - صدر، . - 204 :1381
در این بستر، شناخت قوانین هستی و ارتقای توانمندی انسانها در برآوردن نیازها با استفاده از طبیعت و پیشرفت در عرصه مناسبات اجتماعی و حاکمیت بخشی به ارزش-های اخلاقی در روابط انسانها با یکدیگر نقش مهمی را ایفا میکند - صدر، 1403ق: . - 707با توجه به مطالب فوق، در پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر، علاوه بر مفهوم شناسی درباره آموزههای مهدوی، فرهنگ، تمدن و تمدن نوین اسلامی، درصدد پاسخگویی به این سؤال هستیم که با توجه به رویکرد کلی آموزههای مهدوی در احیای فرهنگ اسلامی، شاخصههای جامعه متمدن نوین اسلامی چیست؟
مفهوم شناسی
الف - آموزههای مهدوی
منظور از آموزههای مهدوی، مجموعه آموزشهای اولیای معصوم - ع - است که در حوزه مهدویت، در روایات، توقیعات و ادعیه به صورت موردی، جزئی و گزارهای مطرح شده اند، و از معارفی منسجم و نظام مند و رویکرد مهدوی اولیای دین و اصول راهبردی تمدن مهدوی، به خوبی، حکایت میدارند - پورسیدآقایی، . - 6 :1386
ب - فرهنگ
فرهنگ که در زبان انگلیسی culture و در عربی ثقافه نامیده میشود - جمعی از مؤلفان، - 190 : 1373، در سدههای گذشته به معنای آموزش و پرورش و یا آموختن ادب و علم بوده است، ولی در دورههای اخیر به سبب تحول مفهوم آن در زبانهای بیگانه، معنا و مفهوم وسیعتری یافته است و به مجموعه آداب و رسوم، باورهای دینی، علم، هنر و اخلاقیات اطلاق شده است - آشوری، 8 :1375؛ محمدی، 1373، ج. - 46 :1 رولف لنتون مفهوم فرهنگ را مسائل بنیادی میداند که ویژگی روشنی به افراد یک جامعه میدهند و آنها را به صورت یک گروه متمایز با زبان، آداب و رسوم و دین خاص در می آورد - مؤلفان، :1373 - 190
و یا پدیده کلی پیچیده ای که از رسوم، اندیشه، هنر و شیوه زندگی، در طی تجربه تاریخی اقوام، شکل میگیرد و قابل انتقال به نسلهای بعدی است - انوری، - 869 : 1383 استاد محمد تقی جعفری مینویسد: فرهنگ شیوهی انتخاب شده برای کیفیت زندگی است که با گذشت زمان و مساعدت عوامل محیط طبیعی و پدیدههای روانی و رویدادهای نافذ در حیات یک جامعه به وجود میآید - جعفری، 1375، ج - 223 :16 و به تعبیر استاد شهید فرهنگ مجموعهی اندوختههای معنوی، فکری، روحی، عقلی، اخلاقی و اجتماعی یک قوم است - مطهری، 1381، ج. - 405 :6
وی معتقد است که اسلام خود سازندهی فرهنگ است؛ یعنی اسلام خود یک سلسله اندوختههای معنوی آورد که همانا فرهنگ اسلامی است. فرهنگ اسلامی فرهنگ فطری و بشری است. در عین این که از جنبه ی فاعلی وابسته به قومی خاص است، ولی از جنبهی کیفی رنگ قوم خاصی ندارد فرهنگ اسلامی خود روح خاص و مشخصات خاصی دارد، مستقل است و استمرار فرهنگهای پیشین نیست. اقامهی دین همان احیای فرهنگ اسلامی استأَنْ - همان:أَقِیمُوا - 406کهالدﱢینَدرآیه» وَ لا تَتَفَرﱠقُوا فِیهِ« - شوری: - 13 به آن امر شده است.
ج - تمدن
تمدن به معنای شهرنشینی - دهخدا، 1379، ج - 6109 :4، وجود قوانین مکتوب و سنتهای نوشته شده و مدیریت شهری، مجموعهای پیچیده از پدیدههای اجتماعی قابل انتقال، شامل جهات دینی و مذهبی، اخلاقی، زیباشناختی، فنی یا علمی مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع و یا چندین جامعه مرتبط با یکدیگر - باتومور؛ آوتوبت، بی تا: - 47، وجود آثار هنری و باستانی، برقراری روابط خارجی و حسن جریان امور داخلی کشور - محمدی، - 47 :1373 حالت ترقی و علوم و فنون ملتها - حجازی، بی تا، ص - 19 مطرح شده است.همچنین تمدن نظمی اجتماعی دانسته شده که درنتیجه وجود آن، خلاقیت فرهنگی امکان پذیر میشود و جریان پیدا میکند - دورانت، بی تا، ج - 5 :1
و یا بر »مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در یک منطقه، کشور یاعصر معین، یا حالات پیشرفته و سازمان یافته فکری و فرهنگی هر جامعه که نشان آن، پیشرفت در علم و هنر و ظهور نهادهای اجتماعی و سیاسی است« - انوری، - 337 : 1383 اطلاق شده است. تمدن دراجتماعی شدن انسان معنی پیدا می-کند - دورانت، بی تا، ج - 5 :1و بالاترین گروه بندی فرهنگ و گستردهترین سطح هویت فرهنگی به شمار میآید - هانتینگتون، . - 47 :1374از ویژگیهای جامعه متمدن ازدیاد صنایع، کارخانجات سنگین و مرتب بودن وضع کارگران و استقلال فکری و آزادی خواهی کامل - زمانی، - 1348 خوشبختی در زندگی - زیدان، 1386، ج - 8 :2، تشکل هماهنگ انسانها در حیات معقول با روابط عادلانه و اشتراک همهی افراد و گروههای جامعه در پیشبرد اهداف مادی و معنوی انسانها در همه ی ابعاد مثبت - جعفری، 1375، ج - 161 :5 است.
د - تمدن اسلامی
تمدن اسلامی به تمدن ملتهای اسلامی گفته شده است که شامل تمدنهای ملتهای عرب، ایرانیان، ترکها و دیگران است - مؤلفان، - 191 : 1373 و به وسیله دین اسلام و زبان علمی و ادبی عربی با یکدیگر متحد شدند - تولد، . - 7 :1337 هنرهای
