بخشی از مقاله
خلاصه
تعریف جامعه شناسی بحران مبین این حقیقت است که تصور منطقه بحران زده به مثابه یک صفحه سفید که امکان هر نوع طراحی برروی آن وجود دارد اشتباه است ، زیر ا جامعه بحران زده به سرعت کارکردهای خود را باز می یابد .ویژگی بحران و مدیریت بحران با 35 mm شرایط یک منطقه سانحه دیده و مدیریت سوانح انطباق دارد . شدت محدوده جغرافیایی بحران تابعی از شدت و بزرگی سانحه است . مرورتجارب موفق در زمینه مدیریت بحران مناطق زلزله زده نشان می دهد که برای کنترل بحران و رفع آن نیاز به آمادگی از پیش و الگوی تجربه شده جهت برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی، تصمیم گیری و گردش اطلاعات بازسازی دارد . نداشتن این الگو می تواند موجب تعمیق وگسترش بحران شود و مشکلات پیچیده تری را ایجاد نمایند.
این مقاله درصدد است تا با بررسی مهمترین خصوصیات مثبت ومنفی مدیریت بحران صورت گرفته در برخی نمونه های ایرانی وخارجی، طیف گسترده عوامل مؤثر و متأثر در لایه های اجتماعی مدیریت بحران موردبررسی قرار گیرد. روش تحقیق مقاله حاضر را رویکرد توصیفی تحلیلی تشکیل می دهد که از تجارب جهانی و مطالعات اسنادی بهره برده است. نتایج پژوهش حاضر نشان از آن دارد که نهادها وگروههای دخیل در امر بازسازی می توانند با توجه و تعمیق در آموزه های استخراجی، راهکارهایی نوین در امر مدیریت بحران در مناطق زلزله زده ایران اتخاذ نمایند.
کلمات کلیدی: مدیریت بحران، زلزله، اسکان موقت،برنامه ریزی پیش از بحران
.1 مقدمه :
هر چند کشور ما سوانح بزرگی را در گذشته خود تجربه کرده است ، لیکن در دستگاه های اجرایی برنامه های مدون و مصوبی در این رابطه وجود ندارد. به دلیل عدم وجود برنامه های جامع و مدون ، مسئولین سیاسی و مقامات ذی ربط پس از بحران اقدام به اتخاذ تصمیم می نمایند وتلاش می کنند تا کار اسکان و حل بحران را بین چند دستگاه اجرایی و گروه های خیریه تقسیم نمایند ، حال آنکه از عواقب ثانویه و ماندگاری اخذ تصمیمات غلط آگاه نمی باشند. برنامه ریزی پس از بحران به سه دوره امداد فوری ، سر و ساماندهی و بازسازی تقسیم می شود که در هریک از این دور هها آنچه باید برای کمک به آسیب دیدگان زلزله و با مشارکت خود آ ن ها انجام شود متفاوت است .
دراین راستا اتخاذ رویکردها و رو ای مشابه در برخورد با حوادث وسوانح متفاوت صحیح نمی باشد بلکه در نظر داشتن اصولی که حاصل مطالعه و تجربه است می تواند موجب اتخاذ تصمیمات و اقدامات بهتری براساس شرایط محلی گردد. امروزه به تجربه ثابت شده است که پدید ه هایی مانند زلزله فقط زائیده " مشیت الهی " نیستند، اشتباهات انسان، عدم دوراندیشی و برنامه ریزی سبب تشدید بحران هایی می شوند که پیش بینی زمان و مکان وقوع آ ن ها دشوار است . در چنین شرایطی دوراندیشی و گروهی عمل کردن انسان ها - Team Work - در " کشورهای توسعه یافته " موجب کاهش خسارات این گونه بحران ها شده است ، به طوری که خسارات انسانی زلز له ای با 7/1 ریشتر در کشور آمریکا 62 کشته بر جا گذاشته است و زلز له ای باشدت 6/8 ریشتر در الجزایر بیش از 48 هزار نفر کشته بر جای گذاشت.
.2 روش تحقیق:
روش تحقیق پژوهش حاضر را رویکرد توصیفی- تحلیلی تشکیل می دهد که در بستر ابزار گردآوری اطلاعات : مطالعات کتابخانه ای و اسنادی تلاش دارد تا در طی یک بررسی تطبیقی و تحلیلی به ارائه راهکارهای مرتبط با موضوع بپردازد. از آنجا که بدون شناخت چالش های فرا راه تجربیات موجود و فراخوانی فرصت هایی که از دل تهدیدهای موجود در ساختار پدید می آید نمی توان به مداخلات مستمر و مفید اقدام کرد این پژوهش به تجارب موجود در مدیریت بحران مناطق زلزله زده تأکید داشته است.
.3 ادبیات تحقیق: مدیریت بحران
بدیهی است که مدیریت بحران در برگیرنده یک سری عملیات و اقدامات پیوسته و پویا است که به طور کلی براساس اصول کلاسیک مدیریت شامل برنامه ریزی، سازماندهی، تشکیلات رهبری و کنترل است . "مدیریت بحران مجموعه مفاهیم نظری و تدابیر عملی در ابعاد برنامه ریزی جهت مقابله با سوانح هنگام، قبل و بعداز سانحه است .این اصطلاح به نحوه مدیریت های سانحه و عواقبشان نیز می پردازد". در واقع در مدیریت بحران مهمولا چندین سازمان و ارگان مختلف، در گیر انجام وظایفی می شوند که باید با هماهنگی کامل نسبت به پیشگیری از بحران، کاهش اثرات آن و آمادگی لازم جهت رویارویی با آن، اقدام نمایند. با توجه به ماهیت سوانح و بحران ها اهداف اصلی مدیریت بحران و سوانح عبارتند از:
الف: نجات جان انسان ها
ب: کاهش تعداد آسیب دیدگان
ج: کاهش خسارت به اموال، دارایی ها و محیط زیست در راستای تحقق این اهداف لازم است در چارچوب یک برنامه و طرح مدون خطرات ممکن و رو ش های پیشگیری از آ ن ها شناسایی وبرنامه های اجرایی برای کاهش اثرات سوانح و بحرانهای آتی تهییه گردد . علاوه بر این لازم است طرحهایی به منظور آمادگی شهروندان برای مقابله با سوانح و بحران ها ی احتمالی تهییه شود تا در صورت بروز آن ها تلفات و خسارات احتمالی کاهش یابد.برنامه جامع و یکپارچه مدیریت بحران دارای اجزا و مراحلی است، که هر یک از مر احل آن باید در زمان خاص خود - قبل از بحران، درحین بحران و یا بعد از بحران - انجام شود، تا موفقیت برنامه در مقابله با بحران را تضمین نماید .
در تقسیم بندی و تبیین مراحل و اجزا چرخه مدیریت بحران - بازه زمانی مابین وقوع دو بحران- اختلافاتی در بین صاحبنظران به چشم می خورد، به گونه که یک تقسیم بندی کلی در این زمینه وجود ندارد . اما نکته قابل توجه در این امر این است که تمامی تقسیم بندیهای به ظاهر متفاوت دارای محتوای یکسان می باشند و تفاوت تنها در صورت ظاهری و تقسیم بندیها است. در زیر نمونه هایی از چرخه مدیریت بحران آورده شده است.هرچند تصویر شماره دو نموداری تقریبا کامل را از چرخه مدیریت بحران ترسیم نموده است، لیکن بسیاری از مراحل آن دارای کارکردهای یکسان می باشند .یکی از معروفترین تقسیم بندی های مراحل مدریرت بحران که به لحاظ محتوایی مورد قبول بسیاری ازکارشناسان می باشد در تصویر شماره سه مطرح گردیده است، این نمودار شامل کلیه فعالی ت های نمودار فوق می باشد. در این تقسیم بندی چرخه مدیریت یکپارچه بحران به چهار مرحله کلی تقسیم گردیده است که عبارتند از:
- 1 پیشگیری و کاهش اثرات
- 2 آمادگی
- 3 پاسخ و واکنش در برابر بحران
- 4 بازگشت به وضعیت قبل از سانحه
برنامه پیشگیری و کاهش اثرات
مرحله پیشگیری و کاهش اثرات بحران شامل برنامه های بلند مدت و یا میان مدت قبل از وقوع بحران است . فعالیت های صورت پذیرفته در این مرحله از چرخه مدیریت بحران عبارتند از:
1 -فعالیت های لازم به منظور تحلیل و بررسی احتمال وقوع یک حادثه، نتایج احتمالی و اثرات آن بر زندگی، دارایی ها و اموال ومحیط زیست، مانند تهییه نقشه های پهنه بندی خطر و ارزیابی مخاطرات.
2 -فعالیت هایی که احتمال وقوع یک بحران را کاهش می دهن و یا از بین می برند، مانند قانونگذاری صحیح و سختگیرانه ساختمان
