بخشی از مقاله
چکیده
تابآوری مفهوم نوین، درعینحال چندبعدیاست که عمدتاً در رویارویی با مفاهیم عدم قطعیت مورداستفاده قرار میگیرد. تابآوری نشاندهنده شرایط رفاه مردمی است که در شرایط حتی نامطلوب،توانایی دسترسی به خدمات و قابلیت حفظ معیشت خود را دارند. در تابآوری تنشها و بحرانها، نهتنها محدودیت برای توسعه ایجاد نمیکند؛ بلکه فرصتی برای تغییر و انطباق نیز محسوب میگردد. این مقاله به شناسایی چالشهایی در آینده با تأکید بر رویکرد سیستمی؛ نسبت به »تغییرات آب و هوا« و هماهنگی »شبکه های اجتماعی -تکنیکی« شامل سه مورد »زیرساختها«، »نهادها«، »دانش«؛ و ارتباط آنها با موارد »رفاه« و »اکوسیستم«؛ در شهرهاخصوصاً »جوامع فقیر شهری« میپردازد. جوامع فقیر هنگام رویارویی با شرایط بحرانی تواناییهای خود برای دستیابی به »رفاه« را به کار میگیرند. در »تغییرات آب و هوایی« میتوان گفت وجه تمایزی میان سه تقسیمبندی »اثرات مستقیم«، »غیرمستقیم« و »آسیبپذیری از پیش موجود«، مشهود است. انجام اقدامات برای کاهش قرارگیری در معرض بحران، بهبود ظرفیت انطباقی جوامع شهری؛ میتواند بهطور همزمان منجر به کاهش خطرپذیری بلایا، کاهش فقر شهری؛ در راستای افزایش تابآوری شهری باشد چراکه توانایی شهر برای حفظ عملکرد آن شهر برای حمایت از رفاه شهروندانش ارتقاء میدهد.
واژههای کلیدی: تابآوری شهری، فقر، تغییرات آبوهوایی، رویکرد سیستمی، شهرنشینی
مقدمه
در حال حاضر شهرهای جهان میزبان بیش از نیمی از جمعیت جهان-3.5 میلیارد نفر- است. تعداد جمعیت در سال 2050 تا %70 6.4 - میلیارد نفر - افزایش خواهد یافت. در مواجهه با چنین افزایش رشد شهرنشینی بسیاری از شهرها فاقد منابع مالی، سازماندهی منابع برای اطمینان بخشیدن به امور اجتماعی-اقتصادی جهت رفاه ساکنان شهری می باشند؛ به همین دلیل زندگی در اسکان های غیررسمی بسیار شدت یافته است که در شرایط بسیار نابسامان عدم دسترسی به آب، کیفیت بسیار ضعیف سرپناه و ... روبرو هستند - N نقش شهرها در کمک به کاهش تغییرات آب وهوایی، به خوبی در پژوهش های آکادمیکی، عرصه سیاسی و ... جنبه معنی داری پیداکرده است، اما در راستای شناسایی و اجرای اقدامات سازگاری که بتواند شهرهای تابآور را برای مقابله با افزایش تأثیر تغییرات آبوهوایی فراهم کند؛ تلاش کمتری شده است -
به دلیل عدم قطعیت که از شرایط ذاتی آب وهوایی است؛ تغییر پیش بینیها، فقدان شواهد کافی؛ همگینقش کاملاً مستقیمی در تأکید بر ایجاد تاب آوری شهرها در مقابل این گونه فعل وانفعالات پیچیده دارند. لذا امروزه فرآیندهای برنامه ریزی یکپارچه و سیاستهای کاری در مقیاسهای متعدد بهشدت احساس میشود . - McEvoy et al. 2006; Hardoy and Pandiella 2009 - بنابراین ایجاد تعادل بین »تلاش برای اطمینان از شواهد« و »نیاز به تصمیم گیری و اقدام« موردنیاز است. فقدان اطمینان و اتخاذ تصمیمی که قادر به مقابله در برابر تغییرات آبوهوایی باشد؛ یکی از جنبههای کلیدی در تصمیمگیری است
این مقاله استدلال بر این واقعیت دارد که ارزیابی بحران ها، به شیوه سنتی - قدیمی - در تجزیه-تحلیل آبوهوا با توجه به پیچیدگیهایی که به مرور افزایش مییابد و عدم اطمینان از تغییرات شرایط آبوهوایی، پاسخگو نمیباشد. تابآوری ویژگیای مطلوب و قابل درک سیستم شهری است که تعمق در آن میتواند راهنمایی برای پاسخگویی به برخی از سؤالات باشد. یک شهر چگونه مرزها و حوزه نفوذ خود را کنترل میکند؟ شهر چگونه میتواند در مواجهه با طیف گستردهای از بحرانها همچنان به حفظ عملکرد خود ادامه دهد؟ و ... . - Godschalk 2003 - میزان تاب آوری در مقیاس شهری نمی تواند بهصورت مستقیم قابلاندازهگیری باشد. تغییر عملکرد سیستم شهری در پاسخگویی آن به تنش های وارده؛ هماهنگی شبکه های اجتماعی-تکنیکی - زیرساخت ها، نهادها، اکوسیستم، دانش - ؛ می تواند از ویژگی های کلیدی یک شهر تاب آور باشد.
مبانی نظری :
چگونه تغییرات آبوهوا بر شهرها تأثیر میگذارد؟ همچنان که شهرها نقش کلیدی در تولید »ثروت اقتصادی« دارند، در ایجاد »رفاه شهروندان« نیز نقش بااهمیتی دارند که درجه اهمیت »نقش رفاهی« شهرها نه تنها برابر بلکه حتی فراتر از درجه اهمیت »نقش اقتصادیشان« است. اثرات مستقیم تغییرات آبوهوایی به صورت تنش های غیرمنتظره ای چون »طوفان، گردباد، موج گرما و «... است که به تدریج در طول زمان خود را به شکل »بالا آمدن سطح دریا«، »افزایش درجه حرارت« و »تغییرات در الگوهای بارش« نشان میدهد. چنین رویدادهایی بهنوبه خود، اثرات غیرمستقیمی از قبیل »ایجاد آبشار«، »فرسایش ظرفیت شهری« ایجاد می کنند که خود نتیجه ای از همبستگی شبکههای اجتماعی-تکنیکی است - شکل . - 1
مأخذ: نگارنده
مفهوم »انطباق« در برابر تغییرات آبوهوایی اشاره به ابتکارات و اقدامات لازم برای کاهش آسیبپذیری سیستمها - چه با منشأ »طبیعی« و چه »انسانی - « در برابر اثرات تغییرات آبوهوایی است - Intergovernmental Panel on Climate Change .2007 - »شکل«2 بهبود ظرفیت انطباقی »جمعیت آسیبپذیر شهری« را نمایش میدهد که با تمرکز بر »کاهش بحران فاجعه آور« و »کاهش فقر شهری«ٌ امری لازم است، اما کافی نیست. برای ارتقاء توانایی شهرها جهت حفظ عملکردهای ضروری خود اقدام دیگری تأثیرگذار است که تأمینکننده رفاه شهروندان و پایداری اقتصاد شهری است. این اقدام نیازمند توجه به اثرات تغییرات آب وهوایی در خصوص نحوه کارکرد شهرها »سیستم شهریٍ« دارد. اقدام ضروری دیگر این است که چه کسانی توانایی پاسخگویی به بحرانهای ایجادشده را دارند »گروههای آسیبپذیرَ.«
