بخشی از مقاله
چکیده
امروزه پدافند غیرعامل در برنامهریزي مدیریت بحران رویکردي نوین به شمار میرود که ماهیت وجودي آن بر کاهش آثار بحران با استفاده از روشهاي غیر نظامی استوار است. منظور از پدافند غیرعامل با توجه به اصول حاکم در مدیریت بحران عبارت است از مجموعه تمهیدات، اقدامات و طرحهایی که با استفاده از ابزار و شرایط، حتی المقدور بدون نیاز به نیروي انسانی و به صورت خوداتکا، از یک سو توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوي دیگر پیامدهاي بحران را کاهش و امکان بازسازي مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم سازد.
در حقیقت طرحهاي پدافند غیرعامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیع و اجرا میگردند و با توجه به فرصتی که جهت تهیه چنین طرحهایی در زمان صلح فراهم میگردد این فبیل تمهیدات و ملاحظات پدافند غیرعامل علاوه بر کاهش شدید هزینهها، کارایی دفاعی طرحها، اهداف و پروژهها را در زمان تهاجم دشمن بسیار افزایش خواهد داد.
در واقع هدف اصلی دفاع غیرعامل، مقاوم نمودن تجهیزات و تاسیسات در برابر انواع آفتهاي عمدي و غیرعمدي، کاهش آسیبپذیري و افزایش احتمال بازپروري و بازسازي به منظور بالارفتن قابلیت اعتماد سیستم در شرایط عملیاتی و کاهش حفرههاي ایمنی عملیات است. به این ترتیب میتوان اذعان داشت که مهمترین هدف دفاع غیرعامل جلوگیري از ایجاد بحران و دوري از شرایط بحرانزا بوده و در صورت بروز بحران در صدد ایجاد شرایطی براي کنترل سریع اوضاع و بازگرداندن شرایط به حالت قبل از بحران میباشد. به این ترتیب مشخص میشود با رعایت اصول دفاع غیرعامل میزان آسیبپذیري و وقوع بحرانها به شدت کاهش خواهد یافت.
١- مقدمه
منظور نمودن تدابیر پدافند غیرعامل، قبل از آغاز هر پروژه نظامی و یا غیر نظامی به عنوان اقداماتی پایدار و اساسی، میتواند علاوه بر کاهش چشمگیر اثرات و آسیبهاي جانی و مالی ناشی از حملات هوایی و موشکی دشمن - در زمان تهدید - ، سبب ایجاد امنیت، انسجام عمومی و افزایش اعتماد تودههاي مردم نیز شود.
در مرحله پیش از وقوع بحران - پیشبینی و آمادگی - باید تمامی اطلاعات و شرایط بحرانزا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و راهکارهاي مناسب حذف عوامل بحرانزا مورد مطالعه قرار گیرد و این همان مسئلهاي است که در دفاع غیرعامل نیز داراي اهمیت بسیاري است.
در کنار این توجهات، بررسی عوامل مولد بحران، شرایط بحرانزا و روشهاي جلوگیري از ایجاد بحران نیز باید مورد توجه قرار گیرد. فرماندهان، مسئولین و مدیران سطوح عالی، میانی، ستادي و اجرایی مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی در جهت حفظ تاسیسات، تجهیزات و نیروي انسانی حوزه سازمانی خود، با هدف استمرار عملیات و خدمات رسانی و ارتقاء آستانه مقاومت در برابر تهدیدات و حملات دشمن باید در زمان صلح و جنگ شرایط بحرانزا و سوالات مربوط به آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و با یافتن راهکارها، روشها و طرحریزيهاي جامع، میزان خسارات و تلفات احتمالی را به حداقل ممکن کاهش دهند.
آمادگی در برابر حوادث - حتی به صورت نسبی - میتواند در صورت بروز فاجعه، شرایط متفاوتی ایجاد کند. مرحله پیش از وقوع حادثه را در مدیریت بحران مرحله صفر مینامند که به عنوان مرحله پیشگیري و پیشبینی حادثه مورد توجه قرار میگیرد. در این دوره میتوان با اجراي دستورالعملهاي ساده و با کمترین هزینه از خسارات جانی و مالی جلوگیري کرد و این همان مرحله مهمی است که درکنار پدافند غیرعامل قرار گرفته و اهمیت مدیریت بحران و ارتباط تنگاتنگ آن با پدافند غیرعامل را به وضوح نشان میدهد.
٢- شناخت ادبیات موضوع
-1-2 تهدید شناسی
در لغت، واژه تهدید1 به معناي ترساندن، بیم دادن و خطر میباشد. در اصطلاح به هرگونه نیت، قصد و اقدامی که ثبات و امنیت یک سازمان یا کشور را به خطر اندازد گفته میشود. در علوم سیاسی و روابط بین الملل، "تهدید" و "امنیت" به وسیله یکدیگر تعریف میشوند. امنیت در واقع، نبود تهدید و با وجود تهدید، امنیت مخدوش و کاهش مییابد. تهدید ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با مفهوم امنیت و اهداف ملی یک کشور دارد.
تهدید یعنی هر آنچه که با تاثیر خود بر یک سیستم متعادل یا یک شهر زنده و پویا موجب برهم خوردن تعادل و نظم اجتماعی و نحوه سکونت و زندگی افراد گردد. تهدیدات عواملی هستند که موجب ایجاد بینظمی در یک جامعه و بهم خوردن نظم جمعیتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي میشوند.
در تقسیمبندي کلی تهدیدات و مخاطرات عبارتند از تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی که منجر به ایجاد بحران میگردند.
نمودار -1 انواع بحران هاي ناشی از عوامل طبیعی و غیرطبیعی- منبع: نگارنده
-2-2 مدیریت بحران
بحران تغییري ناگهانی و یا تکاملی تدریجی است که منجر به مسئلهاي جدي شده که نیازمند اقدامی عاجل است و می تواند به شکل هاي مختلفی از جمله کشف عیوبی مخاطره آمیز براي جان انسانها در یک محصول، یا اختلال تمام سیستمهاي رایانهاي به دلیل نفوذ هکرها، یخبندان شدید و فلج شدن زندگی اجتماعی در یک منطقه، حمله تروریستی، از دست دادن مدیر یا مدیران کلیدي در سازمان، بروز بلایاي طبیعی2 ، بروز ناآرامیهاي اجتماعی و اغتشاشات خیابانی و ...
بروز نماید. بحرانها معمولاً به طور غیرمنتظره ظاهر میشوند و مجموعهاي از تبعات پنهان و آشکار را به دنبال دارند. بروز هر بحران جدید ممکن است به طور کامل کنترل امور را از دست مدیران خارج سازد. حوادث از پی یکدیگر ظاهر میشوند و سیستم را به هر سو که مایل باشند سوق میدهند. چه بسا که به سرعت آن را به سوي اضمحال و نابودي رهنمون گردند. بنابراین مدیران بحران باید همچون مرزبانان و دیده بانان عرصه نبرد آماده دریافت علایم و هشدارها باشند و خود را مهیا سازند تا با همه توان خود سیستم را از فروپاشی و شکست در بحران رهایی بخشند.
-3-2 اهداف و اهمیت مدیریت بحران
بر اساس تعریف برنامه عمرانی سازمان ملل متحد، اهداف مدیریت بحران عبارتست از سیاستگذاري، اخذ تصمیمات مدیریتی و انجام اقدامات اجرایی به منظور آمادگی، کاهش اثرات مخرب، پاسخگویی، بازسازي و ترمیم آثار ناشی از بلایاي طبیعی یا انسان ساخت
به عبارت دیگر هدف مدیریت بحران پیش بینی خطرات و فاکتورهاي منجر به بحران، برنامه ریزي و آمادگی براي مقابله با بحرانهاي احتمالی، مقابله با بحرانها و ارائه راهکارهاي مناسب براي رفع شرایط بحرانزا و در نهایت ایجاد شرایط مناسب زیست.
