بخشی از مقاله
چکیده
پدافند غیر عامل بخشی از مدیریت استراتژیک است و البته نیازمند یک رویکرد نظام مند متکی بر برنامه ریزی دقیق، حساسیت مدیریتی و آمادگی سازمانی است که در حوزه ی حمل و نقل شهری از موثرترین راهکارهای مدیریت ترافیک مبتنی بر فن آوری اطلاعات استفاده می نماید.در مطالعات مدیریت شبکه حمل ونقل شهری برای شرایط اضطراری، پس از مطالعه وضع موجود و بحران های محتمل، مجموعه فعالیتها و تدابیر لازم برای مدیریت حمل و نقل انتخاب و اولویت بندی می گردد.
این اولویت بندی بر پایه تخصیص وزن مشخصی به هر فعالیت و زیرمجموعه ی آن با توجه به جمعیت مناطق انجام می گردد.بمنظور انتخاب مهمترین مسیرها در شبکه، اولویت بندی بر اساس طبقه بندی شبکه معابر موجود وتحلیل شبکه و نحوه ی کنترل تقاطع ها و میزان دسترسی به آنها صورت می پذیرد.پس از این مرحله، بمنظور دستیابی به کارایی بهینه ، برخی مسیرها اصلاح می گردند.مطالعه فوق الاشاره به عنوان نمونه برای شبکه معابر اصلی شهر تبریز صورت پذیرفته است.
-1 مقدمه
پدافند غیرعامل به عنوان یکی از موثرترین وپایدارترین روش های دفاع درمقابل تهدیدات، بعنوان یکی از رویکردهای مهم و موثر، در سالهای اخیر مورد توجه بوده است.با در نظر گرفتن تدابیر پدافند غیر عامل در مناطق شهری می توان اهداف و آثاری را محقق نمود همچون :
· کاهش قابل توجه آسیب پذیری
· ایجاد وضعیت دفاعی و عملکردی مناسب
· ایجاد وقفه و موانع در تهدیدات امنیتی
· صرفه جویی قابل ملاحظه و حفظ سرمایه های ملی
بررسی و لحاظ نمودن تدابیر و اصول پدافند غیر عامل در حوزه حمل و نقل شهری، اثرات بسیار قابل توجهی در فرآیند مدیریت در شرایط بحرانی دارد؛ بویژه در کلانشهر ها با وسعت بالای فضای شهری و حجم تردد بالای روزانه در شبکه معابر، مطالعه روند مدیریت حمل و نقل در شرایط اضطراری از اهمیت خاصی برخوردار است. باید در نظر داشت طراحی و برنامه ریزی بهینه و رعایت اصول عملکردی در حوزه حمل و نقل شهری، نقش بسزایی در کاهش آسیب پذیری و همچنین افزایش آمادگی در برابر تهدیدات ایفا می نماید.
برنامه ریزی و مدیریت باید به گونه ای باشد که بتواند همواره نیازهای شهروندان و کاربران را بویژه در شرایط بحرانی بخوبی تامین نماید و فرآیند توزیع ترافیک و جابجایی را در سطوح مختلف برآورده نموده و به روند خدمات رسانی روان و مناسب کمک کند.همچنین از آنجایی که برخی کاربری های شهری ممکن است بعنوان اهداف مهم استراتژیک، اقتصادی،سیاسی و جمعیتی، مورد تهدید قرار گیرند، باید فرآیند دسترسی به این کاربریهای مهم از طریق شریانهای حیاتی و معابر شهری در تمامی شرایط امکانپذیر باشد.
در شهرهای جدید که تقدم شهرسازی بر شهرنشینی در آنها حاکم است،درمطالعات، تاسیسات زیربنایی و کاربری های مهم،برنامه ریزی و جانمایی می گردد.اما در شهرهای موجود که توسعه کاربریها تدریجی است، جانمایی و برنامه ریزی کاربریها تدریجی است.لازم به توضیح است که جانمایی کاربری های امدادی، حیاتی و خدماتی نیز باید بر اساس طبقه بندی و سلسله مراتب ساختار فضایی شهر توزیع و استقرار یابند. - سهامی - 1386
-2 تعاریف
می توان برای آشنایی بیشتر با برخی از اصطلاحات، به تعاریف زیر اشاره نمود:
-1-2 آسیب پذیری:1
آمادگی یک جامعه یا بخشی از آن برای تحمل خطر یا خسارت، وقتی که در معرض رویدادهای فیزیکی بوجود آمده اجتماعی یا طبیعی قرار می گیرد و با سختی هایی در بازسازی این خسارت ها روبرو می شود، آسیب پذیری نامیده می شود. - موحدی نیا - 1386
-2-2 بحران:2
وقوع تغییر ناگهانی واختلالی جدی در عملکرد جامعه و محیط زیست است بگونه ای که جامعه و محیط تحت تاثیر ناشی از این اختلال قرار گرفته و در شرایط عادی توانایی مقابله با خسارتهای گسترده انسانی،اقتصادی و یا محیطی را نداشته باشد.در واقع بحران باعث عدم انطباق بین نیازها و منابع می گردد.به این معنی که در شرایط عادی، توازن بین نیازهای عادی و توانمندی ها و منابع موجود برقرار است؛ با بروز شرایط بحرانی بدلیل شرایط خاصی که بر جامعه تحمیل می شود و همچنین به سبب آسیب دیدگی زیرساخت ها، توازن موجود به هم می خورد. - موحدی نیا - 1386
-3-2 پدافند غیرعامل:3
فرآیند احتیاطی و پیشگیرانه ای است که در شرایط عادی شروع شده و تا پایان وقوع بحران ادامه یابد تا مدیریت پیشگیرانه بجای دیدگاهی انفعالی بر بحران فایق آید. هدف اصلی پدافند غیرعامل، انجام مجموعه اقداماتی است تا در صورت بروز جنگ و حوادث، خسارات احتمالی به حداقل برسد؛ بکارگیری این تمهیدات و ملاحظات علاوه بر کاهش شدید هزینه ها،کارایی دفاعی طرح ها را بسیار افزایش خواهد داد. به بیان دیگرکاهش آسیب پذیری در نیروی انسانی، ابنیه، تجهیزات و شریانهای منطقه ای و شهری در مقابل عملیات مخرب و یا حوادث طبیعی مورد انتظار خواهد بود. - موحدی نیا
-3 اصول و تدابیر پدافند غیرعامل در حمل و نقل شهری
بطور کلی در مجموعه های شهری، دفاع غیرعامل شامل مراحل پیشگیری، امداد، سازماندهی و بازسازی می باشد که با اجرای درست آن، تداوم زندگی، صرفه جویی اقتصادی و حفظ مراکز اقتصادی و اجتماعی فراهم می گردد که جهت تامین آن لازمست ابتدا اقدامات احتیاطی تعیین و تبیین گردد.اقدامات احتیاطی لازم را میتوان بصورت خلاصه بیان نمود:
· تهیه فهرست اقدامات احتیاطی دفاع غیر عامل
· بررسی ساختار و پراکندگی جغرافیایی ارکان اجرایی و جمعیتی و شبکه ارتباطی
· شناخت وظایف بخش های مختلف در بخشهای امنیتی و امدادی و خدماتی
· شناخت قوانین و فرآیندهای موجود و مرتبط
· انجام مطالعات تحلیلی و تبیین سناریوهای محتمل - صراف - 1386
در مواجهه با شرایط اضطراری، بحران های سیستم حمل و نقل را می توان بدین صورت درنظر گرفت: کاهش عرضه: زمانی رخ می دهد که بعلت آسیب، ظرفیت عادی شبکه به صورت ناگهانی کاهش یابد. تغییر ناگهانی تقاضا: افزایش شدید تقاضا برای تخلیه یک منطقه بعلت کاهش اثرات احتمالی بروز یک بحران محتمل، می تواند زمینه ساز یک بحران گردد. آسیب ساختار مدیریت و کنترل شبکه حمل و نقل: فقدان یا آسیب مدیریت و کنترل شبکه می تواند باعث بروز بحران شود. بعنوان مثال عدم وجود برنامه ی تعمیر و نگهداری پلها می تواند در دراز مدت باعث وقوع بحران گردد.
همچنین در تحلیل شبکه و برآورد عرضه و تقاضا در تمام مراحل،مطالعه رفتار کاربران امری ضروریست.برای تحلیل می توان شهروندان را به چند گروه تقسیم نمود: گروه اول شامل وسایل نقلیه موجود در معابر و درواقع بار ترافیکی موجود در سطح شبکه است که با تغییر شرایط می تواند موجب انسداد مسیرها گردد.گروه دوم شهروندانی هستند که پس از وقوع شرایط غیرعادی، از شبکه، با یا بدون وسیله نقلیه برای مقاصدی همچون تخلیه منطقه و یا کمک رسانی استفاده می کنند.
گروه سوم نیروهای امدادی هستند که برای انجام ماموریت از شبکه استفاده می نمایند.گروه چهارم نیروهای امنیتی هستند که باید ترافیک شبکه را پس از بحران کنترل نموده و باز نمودن مسیر و اختصاص آن به نیروهای امدادی را بعهده دارند.در تحلیل رفتار کاربران در مواقع غیرعادی،برخی پارامترها مانند شدت، زمان وقوع ، سطح پایبندی به مقررات و میزان اعمال آن تاثیر گذارند. در واقع هرچه آسیب ها بیشتر و گسترده تر باشد،وضعیت بحرانی تری در پیش خواهد بود.همچنین زمان وقوع نیز اگر مصادف با ساعات اوج ترافیک گردد که معابر با حداکثرظرفیت سرویس دهی می نمایند، باعث بغرنج شدن مساله می گردد. - صراف - 1386
تحلیل صحیح اطلاعات ابزار مناسبی را جهت تصمیم گیری ارایه می نماید.در جمع آوری و سازماندهی اطلاعات باید مدنظر داشت که شبکه شریان های حیاتی حین بحران از یکدیگر تاثیر پذیرند و نمی توان تنها عکس العمل جداگانه آنها را ملاک قرار داد و سیستم حمل و نقل شهری بصورت مجموعه مورد بررسی قرار می گیرد. مدیریت بحران بنحو چشمگیری متاثر از مدیریت اطلاعات است. بنابراین باید پایگاه های اطلاعاتی دقیق و بهنگامی در دسترس باشد. درواقع درحوزه مدیریت اطلاعات، کیفیت، صحت و بهنگامی آن بسیار مهم است.
-4 روند مطالعه مدیریت شبکه حمل و نقل شهری در شرایط خاص
برای مطالعه شبکه حمل و نقل در شرایط اضطراری، در گام اول شبکه مسیرهای اولیه را انتخاب می کنیم. شبکه بصورت پیوند ها1 و گره ها1 در منطقه بندی های مطالعاتی مشخص می گردد. سپس اطلاعات مراکز مهم خدماتی مانند مراکز امداد
