بخشی از مقاله
چکیده:
منطقه خلیج فارس به عنوان یکی از راهبردی ترین مناطق مهم راهبردی و ژئوپلتیکی در سطح جهان محسوب می گردد که همواره امنیت آن مورد توجه قدرت های بزرگ بین المللی و منطقه ای بوده است. شکل گیری تحولات بیداری اسلامی که به عنوان شروع یک دوره جدید در تحولات امنیتی خاورمیانه محسوب می گردد بر معادلات امنیتی این منطقه نیز اثر گذار بوده است. ایران و عربستان سعودی که به عنوان دو بازیگر اصلی در معادلات امنیتی این منطقه استراتژیک محسوب می شوند همواره نگاه متعارضی نسبت به امنیت این منطقه دارند.
نگاه تاریخی به نقش ایران در تامین امنیت خلیج فارس نشان می دهد که این نقش تا اندازه ای تابع نقش متغییر قدرت ها ی بزرگ جهان در ساختار امنیت منطقه است . عربستان سعودی به بهانه بی اعتمادی نسبت به همسایگان خود به دنبال حضور یکی از قدرت های بزرگ برای تامین امنیت در منطقه خلیج فارس می باشد. پرسش اصلی این است که نگاه دو کشور ایران و عربستان سعودی به امنیت منطقه خلیج فارس بعد از بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه چگونه بوده است ؟
اما فرضیه ما :نگاه دو کشور ایران و عربستان سعودی به امنیت خلیج فارس در طی بحران خاورمیانه و شمال افریقا را متقابل ارزیابی میکند،که این رفتار متقابل و نبودن نگاه مشترک نسبت به امنیت منطقه باعث بحران هر چه بیشتر در خاورمیانه - حضور تروریست.حضورکشور های غربی به نام ائتلاف نبودن امنیت داخلی در برخی کشور ها - شده است. در جمع آوری تحقیق موردنظر از روش توصیفی –کتابخانه ای استفاده شده است.
-1 مقدمه
خلیج فارس ، این منطقه ژئوپلتیکی ایرانی – عربی ، به دلیل حساسیت جغرافیایی و در بر داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز ، همواره توجه کشور های مجاور و همچنین جهان را به خود معطوف داشته است. منطقه خلیج فارس به دلیل موقعیت ژئوپولتیک و ژئو استراتژیک خود یکی از مناطق بسیار مهم و حساس جهان از قرن گذشته محسوب می شود. امنیت یکی از موضوعات کلیدی و استراتژیک در این منطقه می باشد. تا پیش از جنگ جهانی دوم ، استعمار انگلیس سلطه نسبتا تمام عیاری در سراسر منطقه خلیج فارس داشت و امنیت نیز توسط این دولت اعمال می شد.
عربستان سعودی و ایران از زمان خروج انگلستان از خلیج فارس در دهه 1970، دو ستون امنیتی منطقه ای در خلیج فارس و خاورمیانه بوده اند که بعد از انقلاب اسلامی، ایران در منطقه خلیج فارس در تقابل با آمریکا قرار گرفت و عربستان سعودی همچنان در پی کسب امنیت خلیج فارس به وسیله قدرت های فرا منطقه ای بوده است و در مقابل ایران قرار گرفت . و دو کشور روابط پر فرازو نشیبی را در منطقه خلیج فارس داشته اند .
با ورود بیداری اسلامی به کشور های منطقه خاورمیانه دو کشور ایران و عربستان سعودی که در پی برتری خود در منطقه خاورمیانه هستند اولویت سیاست خارجی خود را امنیت خلیج فارس قرار دادند تحقیقات مختلفی در این راستا انجام شده است به طور مثال - الگوی امنیت منطقه ای در خلیج فارس ،دکتر سید حسین موسوی ؛امنیت خلیج فارس و جایگاه ایران، علیرحیم پور - روشی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است روش تحلیلی توصیفی می باشد.
-2 چارچوب نظری:
-1-2مجموعه امنیتی بری بوزان
نظریه مجموعه ای امنیتی منطقه ای که توسط باری بوزان ارائه شد،از جمله چارچوبهای نظری مهمی است که در بررسی و تبیین مسائل امنیتی مناطق مختلف جهان به کار گرفته می شود.بوزان،جهان را به هفت منطقه جداگانه تقسیم کرده و تصریح می نماید که هر منطقه ای فرمول امنیتی ویژه خود را دارد و شیو ه حل منازعه بین مناطق،از یکی به دیگری قابل تعمیم نیست . از این رو ،خاورمیانه مانند منطقه آمریکا ، اروپا ، آسیای شرقی، آفریقا، آمریکای جنوبی و... فرمول ویژه امنیتی دارد.
او مشابهت های درون منطقه ای را بسیار پر رنگ می بیند و معتقد است که مقولاتی چون تداخل جریان های قومی، ملی، دینی، مذهبی و بین المللی، با سرعت و به سهولت، خاورمیانه را نظاره گر نزاع های خونین ساخته است. بوزان مجموعه امنیتی منطقه ای را این گونه تعریف می کند :"یک دسته از کشور ها با شبکه ای از روابط امنیتی متمایز و مهم –که تضمین می کند اعضاء دارای سطح بالایی از وابستگی متقابل امنیتی هستند-توصیف می کند ؛ یک گروه از کشور ها که نگرانی های اولیه و اصلی آنها به اندازه ای به هم وابسته است که در واقع تصور امنیت ملی آنها به صورت متمایز از یکدیگر ممکن نیست. [4]
-3خلیج فارس و مجموعه امنیتی:
برای بررسی مسائل امنیتی خلیج فارس می توان به سطح و شیوه های مختلفی متوسل شد یکی از شیوه ها توسل به سطح واحدها و بررسی سیاست خارجی بازیگران اصلی منطقه مانند عربستان سعودی و عراق است.شیوه دیگر توجه به سطح نظام بین الملل و ساختار و تحولات بین المللی است.به نظر می رسد سطح اول به دلیل توجه به نگرانی ها و دغدغه های یک بازیگر خاص و سطح بین المللیبه دلیل تمرکز بر سطح سیستمی و نادیده گرفتن مؤلفه های منطقه ای نمی تواند تبیین جامع و قابل قبولی از شرایط امنیتی خلیج فارس ارائه نماید.
اولین و مهمترین ویژگی برای شناخت یک مجموعه منطقه ای، وجود - و ابستگی متقابل - یا آن گونه که خود بوزان اضهار می دارد وجود احساس تهدید یا ترس متقابل میان دو یا چند دولت مقتدر است.این مساله را می توان در وجود نگرانی های عمده امنیتی کشور های همجوار خلیج فارس جستجو نمود.با این حال وجود این نگرانی ها همچنین از جمله عوامل اصلی ایجاد وابستگی متقابل میان اعضای یک مجموعه امنیتی منطقه ای است.
امنیت در خلیج فارس از پیوستگی بالایی نسبت به سایر مناطق جهان برخوردار است.به گونه ای که هر گونه مسئله ای که مانند برنامه هسته ای ایران یا احتمال یا احتمال در گیری نظامی بین ایران و امریکا با حساسیت بالایی از سوی کشور های عضو شورای همکاری خلیج فارس دنبال می شود.از سوی دیگر حضور نظامی آمریکا در کشور های حاشیه جنوبی خلیج فارس همواره با اظهار نگرانی مقامات ایرانی همراه بوده است.
دومین ویزگی یک مجموعه امنیتی منطقه ای ، وجود الگو های دوستی و دشمنی است. اما شاید بهتر باشد در جهت تطبیق این ویژگی با منطقه مورد بحث یعنی خلیج فارس،از واژه تعدیل یافته دوستی و سوءتفاهم به جای دشمنی میان کشور های این منطقه استفاده نماییم. این ویژگی عمدتا ناظر بر وجود اختلافات میان کشور های عضو یک مجموعه امنیتی منطقه ای می باشد برخی از این اختلافات در حال حاضر شامل اختلافات ارضی و مرزی است و مسابقه تسلیحاتی بین کشور های منطقه را نیز می توان در جرگه عناصر الگو های دوستی و دشمنی تعریف کرد ،مجموعه مؤلفه هایی که خود از موازنه ایجاد امنیت پایدار ×در خلیج فارس محسوب می شوند اما سومین ویژگی مجموعه امنیتی منطقه ای یعنی مجاورت جغرافیایی محل اختلاف می باشدهر چند این ویژگی یک عامل لازم در تشکیل یک مجموعه امنیتی منطقه به حساب می آید.اما همان گونه که - لیک و مورگان - استدلال می کنند دارای ×اشکال می باشد..[9]
بر این اساس ایالات متحده در حال حاضر به عنوان یک قدرت خارجی اما تاثیر گذار بر مجموعه امنیتی منطقه ای در خلیج فارس عملی می نماید در حالی که از لحاظ جغرافیایی جز این مجموعه محسوب نمی گردد .دیگر ویژگی مهم یک مجموعه امنیتی منطقه ای وجود حداقل دو بازیگر موثر در آن است .ایران ،عربستان ،عراق از دیر باز بازیگران مهم تاثیر گذار در منطقه خلیج فارس بوده اند و مجموعه امنیتی خلیج فارس را می توان با سه بازیگر اصلی بر شمرد .
