بخشی از مقاله
چکیده:
فهم اشارات و تلمیحات بخصوص اصطلاحات علمی،عقلی و عرفانی منجر به دریافت ظرایف د دقایق متون ادبی و در نتیجه التذاذ ادبی می شود.بخصوص در آثار عطار که یکی از شاعران طراز اول و بلند آوازه ی زبان فارسی و آگاه از علوم و فنون مختلف ادبی،حکمت،کلام،نجوم است و همچنین احاطه او بر علوم دینی به ویژه تفسیر و روایت احادیث وقفه و اطلاع او از مبادی طب و ...
سبب شده که آثارش مخصوصا دیوان سرشار از تلمیحات و اشارات متنوع باشد.
محمدرضا شفیعی کدکنی می نویسد:»در میان بزرگان شعر عرفانی فارسی،زندگی هیچ شاعری به اندازه زندگی عطار در ابر ابهام نهفته نمانده است.اطلاعات ما درباب مولانا صد برابر چیزی است که در باب عطار میدانیم.حتی آگاهی ما درباره سنایی،که یک قرن قبل از عطار میزیسته،بسی بیشتر از آن چیزی است که در باب عطار می دانیم.نه سال تولد او به درستی روشن است و نه حتی سال وفات او. این قدر می دانیم که او در نیمه دوم قرن ششم و ربع اول قرن هفتم می زیسته،اهل نیشابور بوده است و چند کتاب منظوم و یک کتاب به نثر از وی باقی است.نه استادان او،نه معاصرانش و سلسله ی مشایخ او در تصوف،هیچ کدام به قطع روشن نیست.
از سفرهای احتمالی او هیچ آگاهی نداریم و از زندگی شخصی و فردی و زن و فرزند و پدر و مادر و خویشان او هم اطلاع قطعی وجود ندارد.ر این باب هرچه گفته شده است غالباً احتمالات و افسانه ها بوده است و شاید همین پوشیده ماندن در ابر ابهام خود یکی از دلایل تبلور شخصیت او باشد که مثل دیگر قدّیسان عالم در فاصله ی حقیقت و رؤیا و افسانه و واقعیت در نوسان باشد.« در این مقاله به اشاره ها و تلمیحات آیات قرآن کریم در دیوان عطار نیشابوری پرداخته شده است.
مقدمه
فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری مختلص به عطار با سنائی غزنوی و مولوی رومی بزرگترین شعرای عرفانی ایرانند و عطّار واسطه بین سنائی و مولوی محسوب می شود و مولوی که زماناً آخرین ایشان است خود را صریحاً پیرو سنائی و عطّار می داند. این شاعر بزرگ در نیشابور در اواسط قرن ششم هجری تولد یافته و قسمتی از را در مشهد توس گذرانده و مدتی نیز در بلاد مختلفه عراق و هند و ترکستان و شام و مصر و در مکه به سیاحت و سیر سر کرده و بالاخره در نیشابور مقیم شده و در آنجا به جمع آوری اشعار عرفانی و ساختن شعر به سبک پرداخته ولی هیچگاه گرد مداحی نگردیده استعطّار. با عرفای بزرگ زمان خود مثل شیخ نجم الدّین کبری و شیخ مجد الدین بغدادی معاصر و مربوط بوده و به قول مشهور در سال 627 در نیشابور به دست مغول شهید شده است.
شیخ فرید الدین عطار در مواضیع عرفانی به نظم و نثر آثار بسیار داشته و بعضی عدد مؤلفات و منظومات او را 114 نوشته اند و عدد ابیات او را بر یک کرور بالغ دانسته اگرهم این بیانات اغراق باشد باز مقدار اشعار شیخ عطار بسیار زیاد است و نام قریب سی منظومه از او باقی است که یک قسمت از آنها در دست است. مشهورترین مؤلفات شیخ عطار به نثر کتاب تذکره الاولیاء است در شرح حال و بیانات عرفا و متصوفه و این کتاب که از نمونه های خوب نثر فارسی است،بیشتر شامل کلمات و اشعار و کرامات عرفاست و کمتر شرح حال ایشان را به دست می دهد. از منظومات عطار مشهورترین آنها به شرح ذیل است:منطق الطیر،الهی نامه،اسرار نامه،مصیبت نامه،پند نامه،مظهر العجایب و غیره که موضوع همه مطالب عرفانی است.
»زبان و ادبیات:نور وحی در کلام عطار نیشابوری«
آیات قرآن
انسان دررنج و سختی :
تو طفل این جهانی و نادیده آن جهان گهواره ی تو گورو تو در رنج و در عنا
- دیوان: - 709
بیت اشاره دارد به آیه ی 4 سوره ی البلدلَقَد - »: - 90خلقنا الانسانَ فی کَبَد»:«بیافریدیم مردم را در رنج و سختی بر کار ایستاده.« »لقد خلقنا الانسان فی کبد«جواب قسم است و بر قول مجاهد و عکرمه و ضحاک معنی کبد استوا و استقامت استربّ. العالمین منّت مینهد بر آدمی که :ترا قد و بالای راست دادم و خلقت وصورت نیکو دادم و باعضای ظاهر و صفات باطن بیاراستم.بنگر که نطفه مهین در آن قرار مکین بچه رساندیم؟بقلم قدرت چون نگاشتم؟هر عضوی را خلعتی و رفعتی دادم؛بینائی بچشم،گفتار بزبان،سماع بگوش،گرفتن بدست،خدمت بپای:
چون صورت توبت ننگارند بکشمر چون قامت تو سرو نکارند بکشور!
