بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از تحقیق حاظر شناخت زلزله خیزی ایران و مطالعه و بررسی ویژه نمونه ای از مناطق زلزله خیز کشورمان با توجه به کاربرد GIs درشناخت، بررسی، مطالعه و کنترل مدیریت بحران زلزله در این مناطق می باشد. بر این اساس، تحقیق حاظر با بررسی های اسنادی و میدانی و نیز، روش شناسی توصیفی تحلیلی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیطی مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است که از طریق بررسی منابع مکتوب و جستجوی رایانه ای، مقالات علمی، در پیشینه نگاشته های مرتبط با موضوع تهیه و تنظیم گردیده است. زلزله، سالانه خسارت های زیادی در کشورهای مختلف به بار می آورد وگروه های انسانی را از جنبه های مختلف مادی و معنوی در معرض آسیب قرارمیدهد. ایران از نظر میانگین سالانه بیشترین تعداد مطلق جمعیت در معرض خطر زلزله، در جایگاه هفتم آسیا و سیزدهم جهان قرار دارد.با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمر بند زلزله خیز جهان و وجود گسل های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است . ایران جزء ده کشور بلاخیز است که زلزله مسبب بیشترین تلفات انسانی در آن می با شد و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است. توانایی سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - در الگو سازی و کمک به مکان یابی مکان ها ی اسکان موقت و مدیریت، کنترل و کاهش و جلوگیری از مخاطرات زلزله بسیار مهم و قابل اهتمام است، وجود گسل ها و زلزله های متعدد در ایران نشان می دهد: چون ایران بر روی کمر بند زلزله واقع شده وگسل های فراوانی در آن وجود دارد، داده ها و اطلاعات صحیح و درست و جامع از وضع موجود سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS می توانند مبنای تصمیم گیری و تصمیم سازی به دور از سلیقه ها و گرایش های افراد باشند، زمینه را برای مکان یابی علمی تر مکان اسکان موقت که از معضلات مهم کلانشهرهای ما هستند فراهم آورند.
کلمات کلیدی: زلزله خیزی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، کمربند زلزله، گسل، مدیریت بحران.
-1-1مقدمه:
ساختمان زمین شناسی فلات ایران و حواشی آن به سیستم کمربند چین خورده دوران سوم زمین شناسی ارتباط دارد که از نظر ذخائر معدنی و اقتصادی یک عامل بالقوه و مثبت و از نظر تکان های لرزه خیزی یک عامل منفی می باشد - رمضانی گورابی 1373 ،ص . - 107 کشور ما در قسمت میانی کمربند کوهزایی آلپی می باشد و این حرکات هنوز به اتمام نرسیده و تعادل نهایی بر قرار نشده است؛ لذا با توجه به موقعیت ایران و واقع شدن در بین دو قاره قدیمی و مقاوم یعنی اوراسیا در شمال، و آفریقا - عربستان در جنوب، پلاتفرمیتُرد و شکننده است و گسل های فعال و فراوان و زلزله های متعدد دلیل این مدعا است. به طور کلی سه منطقه زلزله خیز در ایر ان وجود دارد که از آن جمله می توان به زاگرس ، البرز و ایران مرکزی اشاره نمود . صفحه عربستان از جنوب غربی و هندوستان از شرق و جنوب شرقی و سیبری از شمال شرقی به ایران فشار وارد می کنند و مقاومت ایران در مقابل فشار های وارده منجر به بروز گسل ها و شکستگی های متعددی شده است و فعالیت این گسل ها باعث گردیده که ایران از مناطق مهم زلزله خیز دنیا محسوب شود .
انرژی ناشی از فشار ها در مناطق گسلی ذخیره و پس از رها شدن به صورت امواج مخرب زلزله موجبات نابودی و تخریب شهرها را فراهم می سازد زلزله های ایران بیشتر به خاطر فعالیت همین گسل ها است. نتیجه نهایی آنکه چون ناهمواری های ایران جوان هستند و در قلب آثار آخرین کمربند کوهزایی سیاره زمین - آلپی - واقع شده و در بین پلیت های تکتونیکی قرار گرفته است ، بنا بر این از نظر زمین ساختی و در نتیجه حرکات لرزه ای آرام نگرفته و برای نیل به تعادل ایزوستازی خود هنوز فعال است - زمردیان1381 ، ص . - 121 گسل های ایران برخی فعال وبعضی هم غیر فعال اند، ولی احتمال فعال شدن مجدداین گسل ها نیز وجود دارد. بدیهی است که حرکت این گسل ها در آینده هم ادامه خواهد داشت. بنابراین لازم است تا ایجاد شهر ها وآبادی ها . - در مسیر حاشیه گسل های اصلی وفعال ممنوع شود - خسروتهرانی ودرویش زاده 1363 ، ص . - 201
به نظر می رسد که زلزله حلقه ای است که عواقب ناشی از آن به شیوه عملکرد سه گروه بستگی دارد . بنا براین اگر این سه گروه هماهنگ و خوب عمل کنند و وظیفه خود را به نحو احسن و مطابق با مجریان معیار های علمی انجام دهند ، خطر زلزله بسیار کاهش پیدا می کند ؛ در غیر این صورت زلزله در کشور ما خسارت بار و 8 ریشتری و فاجعه آمیز خواهد بود . نتیجه این هماهنگی در مقایسه زیر به خوبی نمایان است مثلاً. بر اثر زلزله 8 ساعت 5 صبح روز جمعه چهارم مهر ماه سال 1382 در شرق جزیره هوکایدو در شمال ژاپن اتفاق افتاد و معادل 512 بمب اتمی قدرت تخریب داشت ، تنها یک نفر کشته، دو نفر مفقود و 600 نفر زخمی شدند ؛ ولی چرا زلزله های 5 تا 7 درجه ریشتری در کشور ما بین 20 تا 30 هزارکشته بر جای می گذارند ؟ - کیهان 1382 ، ص . - 5 براساس آمار های موجود می توان ابراز نمود که 80 درصد از زلزله های ایران در عمق صفر تا 50 کیلومتری و 2/12 درصددر عمق بیش از 50 کیلومتری اتفاق افتاده اندوعمق 7/8 درصد نیز محاسبه نشده است - درویش زاده 1370 ،ص . - 807 بنابراین زمین لرزه هایی که در پهنه ایران زمین رخ می دهند،معمولاً از نوع سطحی و یا با عمق نرمال - حدود 32 کیلومتر - بوده و به ندرت زلزله ای باعمق بیش از 50 کیلومتردرکشورما حادث شده است.
امروزه دستیابی به توسعه در مسائل شهری و روستایی بدون استفاده از فن آوری های جدید ممکن نیست. با پیچید ه تر شدن و گسترش بحرا ن ها در سطح جهان، لزوم استفاده از فن آوری های جدید از جمله سیستم اطلاعات جغرافیایی بارزتر شده است. از آنجایی که نقطه پیوند دهنده جغرافیا و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مکان می باشد، بکارگیری و استفاده از این فنآوری در جهت کاهش بحرا نها و در ارتباطی مستقیم با مدیریت انسانی میتواند راه گشای بسیاری از مشکلات باشد. سیستم اطلاعات جغرافیایی در مکان گزینی نقاط برای ایجاد پایگاه در مناطق روستایی برای کمک به مدیریت بحران زلزله نقش مؤثری در کاهش پیامدها و خسار تهای ناشی از زلزله دارد. سیستم اطلاعات جغرافیایی برای جمع آوری، ذخیره کردن و تجزیه و تحلیل داده هایی استفاده می شود که موقعیت جغرافیایی در آنها یک مشخصه اصلی و مهم به حساب می آید.
-2-1پیشینه تحقیق:
مطالعه پژوهش های قبلی صورت گرفته در هر زمینه تحقیقی می تواند برای محقق جهت شناخت موضوع و تطبیق اهداف مطالعه موثر واقع شود . در این بخش به طور خلاصه بخشی از آثار داخلی و خارجی که نشان دهنده نقش GIS در مسائل مربوط به زلزله می باشد اشاره می کنیم: امیدوار و همکاران - 1389 - ، در مقاله ای تحت عنوان "مکان یابی اسکان موقت با استفاده از "GIS به مسئله تعیین معیارهای مناسب برای مکان یابی اسکان موقت سانحه دیدگان زلزله پرداخته اند. ایشان برای دستیابی به این هدف و همچنین مشخص کردن مکان ها ی بهینه جهت اسکان موقت منطقه یک شهرداری تهران را مورد مطالعه قرار داده اند و در نهایت، سیزده معیار اصلی و تعدادی معیار فرعی تدوین شده که درمجموع بیست و چهار معیار را شامل می شود، معرفی کرده و بر اساس محاسبات چهارده مکان را ،Arc GIS صورت گرفته درنرم افزار به عنوان مکان ها ی ایده آل اسکان موقت سانحه دیدگان در منطقه یک شهرداری تهران معرفی می نمایند.
اشراقی و ایرانمنش - 1385 - ، در مقاله ای با عنوان "مکان یابی اماکن اسکان موقت جمعیت ها ی آسیب دیده از زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی نمونه موردی: منطقه 2 شهرداری تهران" با استفاده از و با بهره گیری از - GIS - سامانه اطلاعات جغرافیایی معیارهای متعدد از قبیل شرایط طبیعی و اجتماعی گستره مورد مطالعه، لرزه خیزی منطقه، وضعیت جمعیتی، وضعیت ساختمانی محدوده، سیستم ها ی توزیع برق، شبکه گاز رسانی، ایستگاه آتش نشانی، و مراکز بهداشتی و درمانی، اقدام به مکان یابی مراکز اسکان موقت سانحه دیدگان در این منطقه شهری کرده اند و در نهایت، بهترین مکا ن ها برای اجرای عملیات اسکان موقت را فضاهای باز منطقه به ویژه برخی پارکهای این منطقه شهری دانسته اند.
نیرآبادی و کوهبنانی - 1389 - ، در مقاله ای با عنوان "مکا ن یابی اردوگاه های اسکان موقت بازماندگان زلزله با استفادهGIS و نرم افزار در امر مکان یابی اسکان موقت سانحه دیدگان زلزله در شهر نیشابور، بهره گرفته است. ایشان با استفاده از سه شاخص کلان: کاربری، فضاهای باز شهری و شبکه ارتباطی که هر یک در بردارنده زیرشاخص هایی است، اقدام به مشخص کردن مکان های مناسب جهت اسکان موقت - پانزده مکان - نموده اند، که اکثر این مکان ها دارای مساحت قابل قبول برای این منظور و کاربری فضای باز از قبیل پارک ها هستند. اسدی نظری - 1383 - ، در پایان نامه ای با عنوان "برنامه ریزی و مکان یابی اردوگاه های اسکان موقت - بازماندگان زلزله نمونه موردی منطقه یک - ناحیه - 6 با استفاده از نرم افزار Arc GIS ،برای مشخص کردن مکان های بهینه برای موضوع مورد پژوهش اقدام کرده اند. در زمینه کاربرد GIS در مدیریت بحران زلزله مناطق روستایی سابقه مطالعاتی اندکی موجود می باشد.
سال ها به دلیل توجه یکجانبه به شهرها در ایران، مسائل و مشکلات روستاها از دید برنامه ریزان پنهان نگه داشته شده و در پی آن خسارت های گسترده به روستاها در هنگام زلزله، روند توسعه در کشور با مشکل مواجه شده است. در همین راستا مقالات و منابعی چند به رشته تحریر درآمده که از آن جمله : » مقاله مدل GIS برای مکان گزینی مناسب در جهت کاهش بلایای ناگهانی در بولو ترکیه E.Alparslan. 2008 - - ، »آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی از فعالیت گسل و ضرورت جابه جایی آنها « - مختاری، - 1384، تحلیلی بر آسیب پذیری سکونتگا ه های روستایی در برابر زلزله - بهرامی، . - 1387 کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت روستایی - قهرودی، 1384 - ، زمین لرزه و مدیریت بحران - نامی و دیگران، . - 1389 مدیریت بحران مجله شهرداری ها و دهیاری ها، 1387 ، مدیریت بحران زمین لرزه در ایران - ناطقی الهی، - 1378، مدیریت بحران در روستا با محوریت دهیاری - ملایی کندلوسی، - 1388، مدیریت بحران کارآمد نیازمند تشکیلات و قانون منسجم - عبدالهی، . - 1381
