بخشی از مقاله
چکیده:
گسترش شهر و شهر نشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها ، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاریها ی محیطی و اقتصادی بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقشها و عملکردهای متعدد شده است و از آنجا که سوانح و حوادث طبیعی سالانه سبب خسارتهای بسیار قابل توجه جانی و مالی در کشورمی شود .با توجه به موقعیت کشور و نحوه قرارگیری شهرها در نقاط آسیب پذیر از لحاظ زلزله، ضرورت پرداختن به این مساله امری بدیهی است .یکی از ضروریترین اقدامات و مسائل، به کار گیری اصول مدیریت بحران به منظور کاهش مخاطرات، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی است . بنابراین مدیریت بحران فرایندی پویا در قالب اقداماتی سنجیده می باشد که پیش از وقوع بحران، در زمان وقوع بحران و بعد از وقوع بحران انجام می شود. باتوجه به موقعیت آسیب پذیر کشور ایران در خصوص رخدادهای طبیعی - بویژه زلزله - وهمچنین آسیب پذیری شهری کشور در برابر این رخدادها، هدف این پژوهش شناسائی روش های کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با استفاده از برنامه ریزی شهری با رویکرد مدیریت شهری در شهر شیراز می باشد.
کلمات کلیدی: سوانح،زلزله، مدیریت بحران،شهر شیراز
مقدمه:
شواهد زمین شناسی نشان می دهند که از میلیون ها سال پیش از شروع حیات موجودات زنده بر روی کره زمین این سیاره با پدیده ویرانگری به نام زمین لرزه مواجه بوده است و بارها آنرا تجربه کرده است. انسان نیز در طول شناخته شده حیاتش همواره توسط نیروهای خصمانه طبیعت که شاید زلزله مخرب ترین آنها باشد به گونه ای شدید وبی رحمانه مورد تهدید بوده است . زلزله یکی از مشخصات سیاره ماست که به تنهایی در سراسر جهان هزاران زندگی را قربانی وخسارات مالی فراوانی وارد کرده است و به دلیل گستردگی قلمرو و نیز وسعت و شدت خساراتی که وارد می سازد یکی ازشناخته شده ترین بلایای طبعی جهان است . زلزله از جمله عواملی است که می تواند به بروز بحران منجر شود . با نظر به قرار گیری کشور ایران در منطقه لرزه خیز دنیا و غیر قابل پیش بینی بودن مکان و زمان زلزله وجود طرح جامع مدیریت بحران برای کاهش خطرات وضایعات نا شی از بروز آن بسیا ر مهم وحیاتی است .یکی از مهمترین فاکتور هایی که درافزایش ویا کاهش میزان خسارتها و تلفات انسانی در زمان بروز بلایای طبیعی تاثیر فراوانی دارد وجود ویا فقدان سیستم مدیریت بحران کارا می باشد .
ساماندهی و یا تدوین ساختاری مناسب برای مدیریت زمین لرزه - مدیریت بحران - به منظوراجرای فرآیند منتج به مقابله با بحران زمین لرزه در کشور به ویژه در شهرهای مهم وبزرگ در ابعاد پیشگیری ،کاهش خطر، پاسخگویی، امداد ونجات، خدمات پشتیبانی، بهبود و بازسازی است.شهر ها نیز به عنوان یک مکان تجمع برای جمعیت انسانی از وقوع این بلایای طبیعی مستثنی نمی باشند و لازم است چاره اندیشی های جدی جهت کاهش آسیب پذیری این سکونتگاهها در برابر بلایای طبیعی صورت پذیرد .امروزه نیازهای شهری و تقاضای مسکن و مهاجرت روستائیان به شهرها باعث رشد و توسعه بیش از حد شهرها بخصوص شهرهای بزرگ گردیده است .عدم توجه به مکان یابی صحیح شهرها ، رشد و توسعه شهرها، همچنین عدم برنامه ریزی لازم جهت جلوگیری از رشد لجام گسیخته شهرها، مسائل و مشکلات فراوانی از جهت مصونیت شهرها به بار آورده است .این روند باعث شده است، شهرها روی مسیل های اصلی گسلها و یا در حریم رودخانه ها و مسیل ها گسترش یابند.این امر خود می تواند موجب تشدید آسیب پذیری و افزایش زیان های مالی و جانی ناشی از این وقایع باشد .حقیقت اینست که بازتابهای سکونتگاههای انسانی در مقابل این سوانح طبیعی است که فاجعه می آفریند.
پیشینه پژوهش:
پژوهش هایی در زمینه نقش مدیریت بحران شهری در کاهش اثرات زلزله شامل: دکتر عزت االله قنواتی، شبنم قلمی، اصغر عبدلی - تابستان 1388 - توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی زلزله شهر خرم اباد به این نتیجه رسیدند که کاهش اثرات و صدمات ناشی از حوادث طبیعی به طور اخص با کاربرد مدیریت صحیح اشاره نمود. دکتر امین فرجی ، مهدی قرخلو - سال - 1388 زلزله و مدیریت بحران شهری مطالعه موردی شهر بابل به این نتیجه رسیدند که شناسایی روش های کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با استفاده از فنون جغرافیا و برنامه ریزی شهری با رویکرد مدیریت شهری می باشد.
علیرضا عرفانی, حجت اله مرادی - سال - 91 بررسی عملکرد شورای هماهنگی مدیریت بحران در زلزله استان آذربایجان شرقی به این نتیجه رسیده است که تمامی شاخصه های عوامل ایجاد و شکل گیری بحران های ناشی ازحادثه مورد تأیید قرار گرفت، همچنین بررسی عملکرد سیستم مدیریت بحران منطقه نشان داد که تمامی نقاط ضعف و قوت مطرح شورای هماهنگی مدیریت بحران مورد تأیید قرار گرفتند؟ وحید ریاحی، لقمان زمانی - سال 91 - مدیریت بحران زلزله در سکونتگاه های روستایی شهرستان سرو آباد به نتیجه رسیدند که استقرار جمعیت روستایی شهرستان سروآباد با بهینه های مستعد خطر زلزله رابطه معناداری را داراست.
چارچوب نظری
بحران معادله واژه Disaster و حادثه ای است که به طور طبیعی و یا بوسیله انسانها بطور ناگهانی به و جود می آید و سختی و مشقتی را به جامعه انسانی تحمیل میکند و جهت برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری و فوق العاده است. - حسنی - 30:1387 بلایای طبیعی همواره به عنوان پدیده ای طبیعی در طول حیات کره زمین وجود داشته و خواهند داشت .وقوع بلایای طبیعی نظیر سیل ، زلزله ، طوفان و ... در اغلب موارد تاثیرات مخربی بر سکونتگاههای انسانی باقی گذارده است و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها وارد ساخته است .ساختمانها و زیرساختهای این گونه مناطق را نابود ساخته و عوارض اقتصادی و اجتماعی پردامنه ای بر جوامع بشری و کشورهای جهان تحمیل کرده است.شهر اثر ماندگار تاریخی و در عین حال واحد جغرافیایی و اجتماعی تکامل پذیر است - رهنمائی، - 82:1367، که با گسترش بعد کالبدی و مساله شهرنشینی و همچنین افزایش تدریجی تعداد شهرها در جهان و تداوم بارگذاری های محیطی و اقتصادی بر بستر آنها لزوم توجه بیشتر به آنها را ضروری ساخته است .
در واقع شهر به عنوان یک" منبع توسعه " نیازمند مدیریتی پویا در تمامی ابعاد آن می باشد. - شیعه . - 72:1382 یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای جهان با آن دست به گریبانند موضوع سوانح طبیعی است. سانحه یا بحران ، رویداد یا واقعه ای ناگهانی است که با آسیب های انسانی و مادی گسترده و یا زمینه بروز این گونه آسیب ها همراه بوده و نیازمندانجام اقدامات فوری است. از جمله مهمترین وظایف مدیریت بحران انجام اقداماتی- در چهارچوب مدیریت شهری- برای رهایی از مشکلات ناشی از بروز حوادث طبیعی، کاهش آثار سوء آن - پیش گیری - و آمادگی برای امدادرسانی و بهبود اوضاع می باشد. بنابراین مدیریت بحران فرایندی پویا در قالب اقداماتی سنجیده می باشد که پیش از وقوع بحران - برنامه ریزی و آماده سازی - ، در زمان وقوع بحران - کمک به آسیب دیدگان و امداد رسانی - و بعد از وقوع بحران - بازسازی و ترمیم - ،انجام می شود.
این در حالی است که در کشور ایران در دید کلان، به مدیریت بحران به صورت مجزا و نه یک فرایند پویا نگریسته میشود و در غالب موارد مدیریت بحران را در مرحله بعد وقوع بحران خلاصه می کنند . و تنها بعد از وقوع بحران به تشکیل ستاد بحران میپردازند. شواهد عینی این مدعا برگزاری اولین و دومین همایش مقابله با سوانح طبیعی در کشور در دانشگاه تهران در تاریخ 4 و 5 دی ماه 1385و 1386 در سالروز زلزله بم، میباشد. بنابراین آمادگی و شناخت بحران یکی از وظایف مدیریت است اما از آن مهمتر، پیش بینی بحران می باشد، چرا که بدون پیش بینی و قدرت نگاه به آینده آن، این بحران خواهد بود که چون طوفانی ما را به هر سو که خواهد می کشاند. - رودینی ،. - 66:1383 مدیریت بحران "هماهنگ سازی آگاهانه مجموعه تلاش ها و کوشش ها همراه با استفاده بهینه از طرفیت های انسانی ،فنی ، مالی و غیر مالی با×رویکرد×
