بخشی از مقاله
چکیده :
مطالعه پگماتیتها دارای اهمیت ویژهای در پژوهشهای زمینشناسی، کانیشناسی و زمینشناسی اقتصادی هستند. کانیشناسی پگماتیتهای جنوب مشهد ساده بوده وعمدتاً از کانیهای اصلی کوارتز، فلدسپار، مسکوویت و در مواردی بیوتیت و کانیهای فرعی گوناگونی مانند بریل، تورمالین و کمی آپاتیت، گارنت - اسپسارتین - آلماندین - ، لپیدولیت و کلمبیت تشکیل شدهاند. این پگماتیتها با سن مزوزوییک، دارای ترکیب مشابه گرانیتوییدهای تیپ S و پر آلومین وابسته به ناحیه برخورد قارهای هستند.
از نظر طبقهبندی انواع پگماتیتها بر اساس عمق تشکیل، پگماتیتهای جنوب مشهد از نوع پگماتیتهای با عمق زیاد هستند. همچنین، از نظر ساختاری این پگماتیتها از نوع ساده بوده و تنها در منطقه خواجه مراد از نوع پگماتیتهای پیچیده هستند. از نظر زمینشناسی اقتصادی عناصر کمیابی مانند لیتیم، سزیم و تانتالیم در این پگماتیتها وجود دارد. رگههای پگماتیتی در چند مرحله تشکیل شدهاند. پگماتیتها از نظر ساختاری ابعاد مختلفی داشته و اغلب کم ضخامت و با شیب زیاد بوده و قابلیت معدنکاری بهصورت استخراج رگهای را ندارند.
مقدمه :
پگماتیتها جایگاه ویژهای در تولید مواد معدنی دارند. پگماتیتها با داشتن کانیهای صنعتی همانند فلدسپاتها، کوارتز و میکاها و همچنین کانیهای گرانبها و قیمتی مانند بریل و تورمالین، عناصر کمیاب و ارزشمند مانند اورانیم، زیرکانیم و غیره از اهمیت خاصی در تهیه مواد اولیه صنایع کانی غیرفلزی برخوردار هستند. ذخایر معدنی بر اساس شکل به انواع گوناگونی تقسیم میشوند. ذخایر پگماتیتی با توجه به شیوه پدیدآوریشان به شکل رگهای هستند. ذخایر رگهایمعمولاً در یک بعد گسترش کم - ضخامت - و در دو بعد دیگر گسترش بیشتری دارند و اغلب دارای امتداد متغیری هستند. فاکتور برجسته در تعیین روش استخراج آنها، میزان ضخامت و میزان شیب رگههای معدنی است.
در جنوب و جنوبغربی مشهد تا شمال دشت تربتجام، برونزدهای ناپیوستهای از تودههای گرانیتوییدی با گسترش 260 کیلومترمربع و بهصورت باریکه طویلی به طول 40 کیلومتر و به عرض 10 کیلومتر گسترش یافته است که چنانچه با سایر تودههای نفوذی جنوبغربی مشهد - وکیلآباد، بند گلستان، طرقبه - بهصورت مشترک مورد توجه قرار گیرند، طول آنها به 70 کیلومتر میرسد ، در این نوشتار پگماتیتهای جنوب مشهد واقع در طول جغرافیایی 59 32' تا 59 46' شرقی و عرض جغرافیایی 63' 36 تا 36 13' شمالی و به گستره حدود 40 کیلومتر مربع بهطور تخصصی مورد مطالعه قرار گرفتند. پگماتیتها بهصورت دایکهایی با پهنایی در حدود چند سانتیمتر تا بیشتر از 10 متر رخنمون دارند و منطقهبندی کانیشناسی و بافتی در آنها دیده میشود . شکل - 1 - موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
بحث و روش تحقیق:
با انجام پیمایشهای متعدد و سامانمند با توجه به ماهیت توده آذرین، تعداد 40 نمونه سنگی از توده پگماتیتی بر پایه اهداف تحقیق برداشت شد.از نمونههای برداشت شده تعداد 35 عدد تیغه نازک تهیه و با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان، مطالعات سنگنگاری و کانیشناسی بر روی آنها بهدقت انجام شد. بر پایه نتایج مطالعات میکروسکوپی و تلفیق آن با دادههای صحرایی، تعداد 30 نمونه برای سنگ کل آنالیز شدند. از روش XRF برای مطالعه ترکیب سنگ کل نمونهها استفاده شد؛افزون بر مطالعات سنگنگاری و تعیین نوع سنگ و کانیها، بافت و ساخت موجود در کانیها و سنگها، نتایج و دادههای ژئوشیمیایی توسط روشهای ویژه خود مورد تحلیل و پردازش قرار گرفتند. شیب و امتداد رگه های پگماتیتی بوسیله کمپاس اندازه گیری گردید.
زمین شناسی و کانیشناسی:
بر اساس مقدار مودال کانیها و ترکیب نورماتیو، میرنژاد و همکاران - 2013 - و صمدی و همکاران - 2014 - آپلیتها و پگماتیتهای منطقه بهطور غالب در بخش مرکزی ژرفاسنگ نفوذ کرده و مونزوگرانیت و گرانودیوریتها را قطع کرده است . آپلیتها عمدتاً در حاشیه گرانیتها یافت میشوند. سن نسبی و ترکیب شیمیایی آپلیتها نمایانگر دو مرحله آپلیتزایی است. فاز نهایی شامل دایکهای پگماتیتی با ترکیب گرانیتی و بلورهای درشت شامل کوارتز، فلدسپاتهای آلکالن و کمی تورمالین بوده و از نظر عناصر فرعی و کمیاب غنی هستند.
