بخشی از مقاله
چکیده
وقوع روزافزون پدیده زمین لغزش در چند دهه گذشته و تشکیل بانک اطلاعاتی زمینلغزشهاي کشور در سال 1373، آمار خسارتبار این پدیده را بهجامعه علمی و اجرایی کشور هرچه بیشتر نشان داد و موجب گردید که در اجراي مرحله دوم، پرسشنامهي بمنظور جمعآوري اطلاعاتی با اطمینان وصحت قابل قبول از روي عکسهاي هوایی، طراحی و تکمیل بانک اطلاعات از سال 1379 شروع شود. عکس هوایی یا تصویر ماهوارهي یک سندپایدار و ثبتی ماندگار است که وضعیت محل عکسبرداري را در زمان عکسبرداري نشان میدهد و این عکسها با قدرت تفکیک مکانی و صحتهندسی مناسب به کمک روشهاي سنجش زمینی آمدهاند و با تهیه نقشههاي پراکنش زمینلغزش بر اساس تفسیر عکس هوایی میتوان نسبت درصدسطحی زمینلغزشهاي هر نقشه، بویژه در مناطق صعبالعبور را بدست آورد و به شاخصی جهت کنترل و واسنجی نقشههاي پهنهبندي خطر زمین-لغزش تبدیل نمود. در این مقاله با اشاره به پدیده زمینلغزش، نحوه تشخیص و برداشت اطلاعات 28443 زمینلغزش تا شهریورماه 1386 از عکس-هاي هوایی کشور و تحلیل نتایج حاصل از آن پرداخته خواهد شد.
واژگان کلیدي: عکس هوایی، زمین لغزش، بانک اطلاعاتی، ایران.
مقدمه
با افزایش وقوع زمینلغزش در ایران و اهمیت توجه به این پدیده، ایجاد بانک اطلاعات زمینلغزشهاي کشور با حمایت و هدایت کمیته فرعی مقابله با خطرات ناشی از زلزله و لغزش لایههاي زمین در گروه مطالعه امور زمینلغزشها - معاونت آبخیزداري وزارت جهاد سازندگی سابق - آغاز گردید. بانک اطلاعاتی با پرسشنامهي چهار صفحهي حاوي اطلاعات زمینلغزشها، راهنماي تکمیل پرسشنامه و نرمافزار رایانهي طراحی شد و از اواخر سال 1374 پس از آموزش به کارشناسان مدیریتهاي آبخیزداري استانها جهت بازدید از مناطق لغزشی و تکمیل پرسشنامه اطلاعاتی زمین-لغزشها آغاز گردید - میرصانعی و کاردان،. - 1378 بر اساس آخرین آمار خسارتهاي 4486زمینلغزش موجود در بانک اطلاعاتی پرسشنامههاي چهارصفحهي تا شهریورماه 1386، 187 کشته وبالغ بر126893میلیارد ریال خسارت به بار آوردهاند.
برخی از خسارتهاي این تعداد زمینلغزش شامل 2134 باب منزل مسکونی، 1991 راس احشام ، 5974 هکتار اراضی زراعی، 6941 هکتار جنگل، 18886 هکتار مرتع، 720 هکتار باغ و 254 کیلومتر راه ارتباطی میباشد. حجم این زمینلغزشها 56160 میلیون مترمکعب و مساحت محدوده هاي لغزشی92900 هکتار است. پدیده زمینلغزش از جمله فرایندهاي طبیعی است که تحت تأثیر عوامل گوناگون طبیعی و انسانی ایجاد میگردد. گرچه رانشزمین در مقایسه با بلایایی چون زلزله، سیل، آتشفشان و.… کمتر به صورت یک فاجعه جلوه میکند، اما خسارتهاي ناشی از این پدیده در مقایسه با خسارتهاي سایر بلایا و نقش اقدامات بشر در تحریک و تشدید این پدیده در مناطق مستعد وقوع زمینلغزش حائز اهمیت است، وجود چنین ویژگی سبب گردیدهاست تا زمینلغزشها نسبت به برخی از بلایاي طبیعی مدیریتپذیرتر باشند - کاردان و همکاران،. - 1383
محدویتهاي بودجه، کمبود نیروي کارشناسی، وسعت زیاد کشور، مشکل تردد به مناطق صعبالعبور و... موجب شد که در سالهاي اول تشکیل بانک اطلاعاتی زمینلغزشها، پیشرفت طرح بانک اطلاعات زمینلغزشهاي کشور نسبت به حجم پیشبینی شده کم باشد. جهت تسریع در انجام طرح و برداشت اطلاعات زمینلغزشهاي رخداد شده در سطح کشور، در سال 1378 ضمن بازبینی پرسشنامه چهارصفحهي بانک و انجام اصلاحات بر روي آن، مرحله دیگري براساس تفسیر عکس هوایی و برداشت اطلاعات زمینلغزشها از آنها مدنظر قرار گرفت. با وجود آنکه در چندین سال اخیر استفاده از فن-آوري سنجش از دور و دادههاي تصاویر ماهوارهي با قدرت تفکیک مکانی یک و دو متري با کیفیت بسیار مناسب رایج گردیده است ولی بدلایل مختلفی همچون نداشتن پوشش کامل کشور در بدو اجراي این مرحله از بانک اطلاعات، هزینه زیاد تهیه دادههاي ماهوارهي، زمان تهیه تصاویر ماهوارهي با عکسهاي هوایی و ... باعث گردید که در این مرحله، از عکسهاي هوایی استفاده گردد و بطور قطع مرحله بعدي طرح با تصاویر ماهوارهي پیگیري خواهد شد.
تاریخچه تحقیق
بطور کلی تفسیر عکس هوایی از زمان عکسبرداري هوایی با استفاده از هواپیماهاي جاسوسی آغاز گردیده است. از عکس-هاي فوق جهت ارزیابی وضعیت استحکامات و نیروي دشمن استفاده میشد. بعد از جنگ جهانی دوم کشورهایی که داراي تجهیزات مدرن عکسبرداري با هواپیما بودند جهت عملیات گوناگون علمی، اجتماعی و نظامی از عکسهاي هوایی استفاده نمودند.در ایران نیز توسط مستشاران آمریکایی و نیروي هوایی ارتش در سال 1334 براي سطح کل کشور عکسبرداريهوایی انجام شد - به مقیاس - 1:55000 و عکسهاي هوایی موجود جهت اهداف مختلف مورد استفاده قرار گرفت. در دهه 40شمسی نیز با کمک مستشاران آمریکایی و ارتش مجدداً عکسبرداري کل کشور در مقیاس1:20000 انجام شد. از تفسیر عکس-هاي هوایی جهت تهیه نقشههاي پایه استفاده میشود.
یکی از موارد استفادة این عکسها تشخیص زمینلغزش و تهیه نقشه پراکنش زمینلغزشها است. در مراجع علمی که در دست است در ارتباط با این موضوع بحث دقیق و کافی انجام نشده است، به همین خاطر تفاسیر انجام گرفته در کشور تجربی بوده و بیشتر نظر کارشناسی اعمال شده است. در گذشته تفسیر عکس هوایی جهت تشخیص زمینلغزش فقط در چهار چوب نقشههاي زمینشناسی با مقیاس 1:100000 و 1:250000 و با استفاده از عکسهاي هوایی 1:55000 انجام شده است. با توجه به تشکیل بانک اطلاعات زمینلغزشهاي کشور و علل مختلفی از جمله قابلیت تعیین دقیق محدودة زمینلغزش، امکان دستیابی به اطلاعات زمینلغزشهاي رخ داده در مناطق صعبالعبور و تسریع در انجام کار مقرر شد زمینلغزشها از طریق تفسیر عکس هوایی تشخیص داده شود و اطلاعات آنها در پرسشنامههاي تکصفحهي وارد گردد.
مواد و روشها
به منظور تفسیر عکسهاي هوایی و شناسائی زمینلغزشهاي یک منطقه، عواملی همچون محدوده یا مسیر عکسبرداري، مقیاس عکس یا نقشه مورد تقاضا، مقدار پوشش طولی و عرضی هنگام تنظیم زاویه عدسی دوربین، نوع فیلم و تاریخ، فصل و یا ساعت عکسبرداري مورد توجه قرار دارد. با وجود انواع عکسهاي هوایی رنگی و مادونقرمز، در این پروژة ملی از عکسهاي هوایی سیاه و سفید استفاده گردیده است زیرا که پوشش کل آنها با مقیاس مناسب در سطح کشور وجود دارد و از عناصر پایهي عکسهاي هوایی همچون تُن - - Tone، بافت - - Texture، الگو - - Pattern ،سایه - - Shadow و... جهت شناسائی و تشخیص زمینلغزش استفاده میگردد. جفت عکسهاي هوایی برجسته نمایی - Stereo pair - با همپوشانی 60 درصد هر عکس با عکس جلویی خود و 30 درصد با عکس پایینی خود، پارامتري جهت کمک به برجستهبینی زمینلغزشها میشود.
در تعیین مشخصات عکسبرداري هوایی علاوه بر ملاحظات فنی نقشه-برداري، ضوابط مربوط به تفسیر عکسهاي هوایی نیز مدنظر قرار میگیرد و نسبت درصد سطحی زمینلغزشها در هر نقشه و نهایتاً محدودة مورد مطالعه را تعیین نمود.با تکمیل پرسشنامه اطلاعاتی و ورود اطلاعات زمینلغزشها در نرمافزار طراحی شده براي این بانک اطلاعات جمعآوري گردید و با قابلیتهاي بانک اطلاعاتی زمینلغزشهاي کشور، تحلیلهاي مختلف و ایجاد ابزار مناسبی براي اعمال اقدامات لازم جهت مدیریت خطر زمینلغزشهاي کشور همچون وزندهی در تهیه نقشههاي پهنهبندي خطر زمینلغزش، برنامهریزي جهت کنترل، تثبیت و رفتارسنجی زمینلغزشها و مناطق لغزشی بوجود میآید. اکثر عکسهوائی استفاده شده بامقیاس 1:20000 و در برخی موارد با مقیاس 1:40000 است. بر روي عکسهوایی با مقیاس1:20000 حداقل اندازه جهت
