بخشی از مقاله
چکیده
هر ساله رویدادهاي زمینلغزش در روستاهاي منطقه هشتجین علاوه بر وارد آوردن خسارت هاي مالی فراوان، مشکلات دیگري نظیر نگرانی مردم و مسئولین از امکان بروز حوادث مشابه در نقاط دیگر را بوجود آورده و به تبع آن اجراي برنامههاي عمرانی را با شک و تردید همراه ساخته است. این پژوهش به منظور شناخت و بررسی عوامل مؤثر در زمینلغزشهاي منطقه و استفاده از نتایج آن در برنامهریزي هاي مختلف از قبیل توسعه ساخت و سازها، بهبود کشاورزي، حفظ منابع خاك، مسائل زیست محیطی و فعالیت هاي اقتصادي دیگر انجام گرفت.
با شناسائی تمام زمین لغزش هاي منطقه از طریق عکس هاي هوایی موجود و برطبق دادههاي صحرائی نقشههاي پایه زمین شناسی، شیب، نوع کاربري، پراکندگی لغزشها، همباران، طول رودخانه ها و جاده ها، مساحت ابنیه ها و تعداد چاه هاي جاذب فاضلاب ها در مقیاس 1: 50000 تهیه شده و سپس مطالعات آماري آنها با استفاده از نرم افزارهاي کامپیوتري به روش تحلیل ممیزي انجام شد،. نتایج نشان داد که تفاوت هاي معنیدار بین نوع ردههاي مختلف عوامل و وقوع حوادث حرکات دامنهاي وجود دارد و میزان این اختلافات براساس نوع عامل متفاوت است. همچنین بر اساس این نتایج مشخص شد که لیتولوژي مؤثرترین عامل در وقوع لغزش هاي منطقه است.
مقدمه
زمین لغزشها یکی از مهمترین خطرات طبیعی هستند که سالانه خسارات زیادي بر منابع طبیعی و غیر طبیعی در مناطق کوهستانی تمام دنیا وارد مینمایند
خسارت سالانه زمین لغزشها در دنیا به بیش از چند میلیارد دلار میرسد، همچنین در اثر وقوع آنها به چند صد نفر صدمات جانی وارد میشود
هر ساله رویدادهاي زمین لغزش در مناطق کوهستانی و مرتفع کشور ما نیز زیانهاي قابل توجهی را به بار میآورد. آمار رسمی و دقیقی از میزان خسارت وارده از وقوع این پدیده در دست نمیباشد، اما در برخی از گزارشات غیر رسمی تنها میزان خسارات مستقیم سالانه آن بالغ بر 500 میلیارد ریال برآورد گردیده است - کمک پناه،. - 1373 هرچند میزان خسارت سالیانه حاصل از زمین لغزشها در این منطقه برآورد نگردیده است ولی شکی نیست که لغزشها با تخریب و تهدید منازل مسکونی، جادهها، از بین بردن زمینهاي زراعی، باغی و جنگلی و تخریب خاك و تولید رسوب سالیانه خسارت مستقیم و غیر مستقیم زیادي را بر جامعه وارد میسازند
پژوهش در مورد روشهاي تثبیت و کنترل زمین لغزشها به منظور کاهش خسارات آنها، نیازمند درك درست و کامل از عوامل مؤثر و مکانیسم تاثیر آنها در وقوع این پدیده است
یکی از روشهاي مورد اطمینان در تعیین عوامل مؤثر در وقوع لغزشها و تجزیه و تحلیل رابطه آنها با نوع و نحوه حرکت دامنهها استفاده از روشهاي مختلف آماري است. که هدف اصلی این تحقیق نیز تحلیل نقش عوامل مختلف با استفاده از تحلیل ممیزي است.
پیشینه تحقیق
محققین متعددي در زمینه وقوع زمینلغزش و عوامل مؤثر در آن به پژوهش پرداختهاند که از آن میان میتوان به مطالعات انصاري و بلورچی،1374، تحت عنوان ویژگیهاي کلی لغزشهاي منطقه خلخال و پژوهش نیکاندیش و میرصانعی، - 1374 در موضوع کیفی زمینلغزشها اشاره کرد. هاشمی طباطبائی،1377، عوامل مؤثر در لغزشهاي منطقه رامطالعه کرده و نقشه پهنه بندي خطر را با استفاده از مدل مورا و وارسون تهیه نموده است.
مهدویفر، 1376 و Uromeihy و Mahdavifar ،2000،عوامل مؤثر در وقوع لغزشهاي منطقه خورش رستم را مورد بررسی قرار داده و با استفاده از روش فازي و با مقیاس1:50000 پهنه بندي نمودهاند. از بین روشهاي تعیین عوامل مؤثر در وقوع لغزشها و پیش بینی وقوع آنها در طول پانزده سال گذشته، روشهاي ریاضی وآماري بیشتر مورد توجه محققین بوده است.
روشهاي آماري چند متغیره توسط Jibson وKeefer،1988، Pike،1988، Carrara،1989، Anbalagan ،1992، Maharaj ،1993 و فاطمی عقدا و همکاران،1382، به کار گرفته شده و از نتایح به دست آمده نقشههاي پهنه بندي خطر تولید گردیده است. Carrara و همکاران،1991، روش آنالیز ممیزي را در تحلیل زمین لغزشها مورد ارزیابی قرار دادهاند. این روش را حق شناس،1374، به منظور پهنه بندي خطر زمین لغزش در حوزه آبخیز طالقان به کاربرده است.
بررسی سوابق تحقیق بیان کننده این مطلب است که تعیین نقش عوامل مؤثر در وقوع لغزشها، اساس روشهاي تعیین مناطق داراي خطر زمین لغزش و کاهش خسارات آنها میباشد، و اکثر محققین روشهاي آماري به خصوص روشهاي آماري چند متغیره را براي تعیین عوامل و میزان تاثیر آنها در وقوع این پدیده بسیار مناسب میدانند. لذا در این تحقیق هدف اصلی شناخت عوامل مؤثر و تعیین سهم هر کدام از آنها در وقوع زمین لغزشهاي منطقه با استفاده از روش تحلیل ممیزي میباشد.
با مطالعه عوامل مؤثر در وقوع لغزشهاي این منطقه، میتوان وقوع لغزش در دامنههاي ظاهراً پایدار را در مناطق مشابه دیگر پیش بینی کرده و بهترین راهکار تثبیت و کاهش خسارت را تعیین نمود.
مواد و روشها
منطقه هشتجین با مساحت 1057 کیلومترمربع در بخش خورش رستم خلخال ، بین طولهاي جغرافیاییَ14ْ48 تاَ44ْ48
شرقی و عرضهاي جغرافیاییَ06ْ37 تاَ32ْ37 شمالی قرار گرفته است. در حال حاضر بیش از سیزده درصد مساحت آن درگیر لغزشهاي منفرد و پهنههاي لغزشی است - مهدویفر،1376، و طلائی و همکاران،1383، شکل. - 1
جهت انجام این پژوهش، نقشه پراکنش لغزشها به مقیاس 1:50000 با استفاده از نقشههاي پایه زمین شناسی 1:250000 بندر انزلی، توپوگرافی 1:50000 و عکسهاي هوائی 1:20000 همراه با کمک عملیات صحرائی تهیه گردید. سپس لایههاي اطلاعاتی مهم از منطقه با استفاده از نقشههاي پایه و برداشتهاي صحرائی استخراج گردید. این لایههاي اطلاعاتی شامل:
-1لیتولوژي، -2 فاصله از گسل، -3 طبقات شیب، -4 جهات شیب، -5 کاربري اراضی، -6طول شبکه رودخانهها و -7 جاده-ها و همچنین -8 تعداد و مساحت ابنیههاي احداث شده بودند، بصورت واحدهاي 0/25 کیلومترمربعی شبکه بندي شدند.
لازم به ذکر است که در این مقاله "عوامل مؤثر در وقوع لغزش" مترادف با " لایههاي اطلاعاتی" بکار برده شده است، وسعت زمین لغزشها براساس طبقات مختلف هر عامل در هر سلول شبکه 0/25 - کیلومترمربع - اندازه گیري و بصورت ماتریسی در یک فایل داده مربوط به نرم افزاز Spss ذخیره گردید. تحلیلهاي آماري به روش آنالیز ممیزي - تشخیصی - صورت گرفت. با استفاده از این روش آماري میزان و ترتیب تاثیر عوامل مؤثر در وقوع لغزشها مشخص شده است.
جهت پیش بینی مقادیر یک متغیر هدف یا معیار - - Criterion یعنی وقوع زمین لغزش از روي مقادیر متغیرهاي رگرسور یعنی مشخصات زمین - مانند لیتولوژي، توپوگرافی، کاربري، طول رودخانه و جاده، میزان بارندگی و احداث ابنیه و دفع فاضلاب در چاه هاي جاذب و ... - معمولاٌ از روشهاي رگرسیون استفاده میشود، اگر تمام متغیرها کمی در نظر گرفته نشوند و هدف نیز پیش بینی عضویت مساحتی از زمین در یکی از گروههاي با احتمال بالاو یا پائین وقوع لغزش باشد میتوان روشهاي آنالیز تشخیصی - - Discrimnant analysis یا تحلیل ممیزي را بکار برد. در این مورد متغیرهاي رگرسور کمی بوده ولی متغیر معیار کیفی است و شامل دو طبقه داراي لغزش و فاقد آن می باشد.
شکل - 1 موقعیت منطقه در استان اردبیل
در آنالیز تشخیصی، جهت آزمون کردن کارایی تابع تشخیص در ایجاد تفاوت هاي معنیدار بین گروههاي هدف، آمارهاي به نام لانداي ویلکس - - Wilks’ lambdaΛ مورد استفاده قرار میگیرد. دادههاي موجود شامل مقادیر مساحتهاي هر عامل در ردههاي مختلف و در گروههاي واجد و فاقد لغزش میباشد، حال مسئله این است که آیا میتوان با آگاهی از مقادیر مساحت- هاي هر عامل در ردههاي آن، وقوع و یا عدم وقوع زمین لغزش را در یک نقطه و یا واحد شبکهاي - سلول واحد با مساحت معلوم - پیش بینی نمود؟
جهت ارائه پاسخ مناسب به این سوال، وقوع و یا عدم وقوع لغزش متغیر وابسته و مساحت رده هاي هر عامل در هر واحد شبکهاي متغیرهاي مستقل در نظر گرفته شده و آنالیز تشخیصی به روش گام به گام - Stepwise - به اجرا گذاشته شده است. در شروع آنالیز آماري میتوان تفاوتهاي معنیدار بین میانگینهاي متغیر گروه بندي - وقوع یا عدم وقوع لغزش - را براي هر یک از متغیرهاي مستقل یا رگرسور آزمایش کرد.
بحث و نتیجه گیري
بجز واحدهاي زمین شناسی Ngc، Ng1a، E5، E5r و E4، دامنههاي در جهت جنوب و جنوب غرب و شیبهاي کمتر از 5
درصد، تمامی تفاوتها معنیدارند - جدول. - 1 به این معنی که وقوع لغزش و یا عدم وقوع آن در هر سلول واحد - - Km2 0/25 تحت تاثیر نوع ردههاي مختلف عوامل مؤثر قرار دارد.
