بخشی از مقاله
چکیده
زن مظهر خلاقیت خداوند و عنصر اساسی در تشکیل خانواده, در طول قرون و در مکاتب و مسلکها و جوامع مختلف, از نظر مقام و موقعیت و معرفی هویت, همواره فراز و نشیبهایی را طی کرده است. گاه تا حد یک کالا تنزل یافته و گاه از آن به عنوان - - آیت - - الهی یاد شده است. نهاد مهم خانواده نیز گاهی در کانون توجه دولتها و تفکرات انسانی بوده و مقام والا و جایگاه رفیع آن در نظر گرفته شده و گاه چنان مورد بی توجهی قرار گرفته که با فرو ریختن بنیانهای آن, جامعه نیز دچار تلاشی شده است . اسلام با بیان ارزش واقعی زن و خانواده و اثر وجودی آنها و حفظ کرامت و حقوق خانواده و زن, با تمامی تفکرات ناصواب و فرهنگ جاهلانه در خصوص زن و خانواده به مبارزه برخاست. و خانواده را میدانی برای تجلی استعدادها ,توانمندیها و عواطف و احساسات زن قرار داد و در عین حال او را به عنوان عضو موثر جامعه و متمم حیات انسانی, در مسائل فرهنگی, اجتماعی و سیاسی و اقتصادی پذیرفته و در سرنوشت جامعه شریک ساخته است .
جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظامی برخاسته از متن اسلام, و معتبرترین سند سیاسی, فرهنگی, اجتماعی, حقوقی و اقتصادی آن یعنی قانون اساسی که منطبق بر موازین اسلام است, نیز توجه و اهتمام خاصی به خانواده, به عنوان واحد بنیادین اجتماع و نیز قشر زنان دارد و یکی از اهداف مهم نظام, افزایش اعتبار و منزلت خانواده و زن است . در این نوشته تلاش شده است تا نمایی از حقوق و موقعیت خانواده و زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ارائه شود. برای این منظور ابتدا به بررسی دلایل توجه ویژه قانون اساسی به خانواده و زن پرداخته, سپس جایگاه خانواده را در قانون اساسی مورد مطالعه قرار داده و پس از آن به تجزیه و تحلیل اصولی پرداخته ایم که به طور مستقیم و غیر مستقیم زن را مورد توجه قرار داده است .
مقدمه :
نگاه به موضوع خانواده و زن از منظر حقوقی, ابعاد و مباحث بسیاری را می طلبد .یکی از مباحث اساسی, بررسی این موضوع در قوانین اساسی کشورهاست. توجه ویژه قانون اساسی جمهوری اسلامی به شخصیت انسانی زن و مسایل زنان و حقوق خانواده, انگیزه ای است برای بررسی و ارزیابی کوتاهی که در این مقاله صورت گرفته است . با توجه به اینکه نیمی از افراد هر جامعه را زنان تشکیل می دهند و حضور آنان در عرصه های مختلف اجتماعی تابعی از فرهنگ جوامع است، بنابراین نمی توان انتظار داشت که ویژگی های اقتصادی مانند جمعیت شاغل، نرخ مشارکت و... در جوامع مختلف یکسان باشد. البته هر چند با تشکیل نظام جمهوری اسلا می فضا برای حضور مؤثر زنان در حوزه های مختلف فراهم شد اما با توجه به فرهنگ اقوام مختلف، سهم آنها از فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در استان های مختلف، متفاوت است.
براساس نخستین گزارش توسعه انسانی و همچنین بر مبنای ارزیابی نتایج و عملکرد برنامه های توسعه جمهوری اسلا می ایران، روشن است که امروزه زنان درایران از جایگاه و منزلتی متعالی تر از گذشته برخوردار هستند. هر چند این امر در مورد برخی شاخص ها ممکن است نتایج مورد انتظار را در پی نداشته باشد اما با توجه به اینکه در خلا ل برنامه های اول تاکنون، افزون بر اعطای اعتبارات و پی گیری برنامه های خاص زنان، به امر نهادسازی هم توجه شده است،
بنابراین آنچه پس از گذشت نزدیک به دو دهه از اجرای برنامه های توسعه مشهود است، رشد شاخص های حوزه زنان و تعاملی است که این نیمه جامعه با برنامه های توسعه داشته اند. به این ترتیب، به منظور آگاهی یافتن از آنچه در خلا ل سال های اخیر در حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی در طول اجرای برنامه های توسعه محقق شده است و به ویژه با توجه به محوریت موضوع زنان در این نوشتار، در ادامه به بررسی جایگاه زنان از منظر شاخص های مختلف می پردازیم، با این امید که انجام بررسی هایی از این قبیل بتواند بازگوکننده تحولا تی باشد که طی سال های اخیر در ایران رخ داده است.
نگاهی کوتاه به حقوق خانواده و زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نگاهی به گذشته زنان در جامعه ایران, نشان می دهد که گذشته ای بسیار تاریک ,مشحون از بی عدالتی نسبت به آنان, تعدی و تجاوز به حقوق مسلم و طبیعی آنان و تنزل روزافزون مقام و منزلت والای انسانی آنها داشته اند. حضرت امام - ره - این گذشته تیره و تاریک را یادآور شده و با اشاره به اینکه در دوره شاه سابق, لاحق, زن مظلوم شد و به اسم اینکه می خواهند زن را آزاد کنند, به زنها ظلمها کردند, و وی را از آن مقام شرافت, معنویت و عزتی که داشت پایین کشیدند و فاسدالاخلاق کردند, از این دوران سیاه یاد می کنند. در این فضای مسموم و تاریک, مجموعه ای از علل و عوامل زمینه های رشد و بالندگی سیاسی, اجتماعی و فرهنگی زنان را از بین برده که با مطالعه تاریخ می توان به مهمترین عوامل اشاره نمود :
-1 عدم تعریف منطقی از شخصیت زن و در نتیجه عدم ارائه تصویری شفاف از مقام و منزلت زن به عنوان عضوی از جامعه
-2 برخوردهای ناعادلانه و تبعیضهای ناروای جنسی
-3وجود نگرشهای منفی نسبت به زن به گونه ای که زن به عنوان موجودی که در خدمت کار و شهوت مرد است, تلقی می شد .
-4عدم نظام مندی و قانونمندی صحیح از وضعیت زنان در جامعه
-5وجود تفکر و برخوردهای مردسالارانه و تفوق غیر منطقی مرد در خانه
-6الگوپذیری از فرهنگ و آزادیهای غربی, که از زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار آغاز گردید
-7عدم اصالت دادن به رسالت و مسوولیت خطیر خانواده ای زن
8 -نبود ساختارها و قالبهای مناسب برای فعالیتهای سیاسی اجتماعی زنان
-9عدم ارائه کامل و دقیق نگرش اسلام در باب مقام و منزلت زن و در نهایت عدم تبیین چارچوب ها و ملاک و معیارهای
شریعت اسلام در خصوص رسالت و جایگاه زن.1 با وجود چنین زمینه هایی, قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور احیإ مقام زن و خانواده و نجات از آن وضعیت نابهنجار و رقت بار, با اختصاص اصولی به خانواده و زن, سعی نموده تا زن را از حالت شیء بودن و ابزار کار به عضوی فعال و مسوولیت پذیر در جامعه تبدیل نماید . برخورد قانون اساسی با خانواده و زن دو گونه است. برخی از اصول به صورت ویژه به این دو موضوع پرداخته است - اصل 10 و - 21 و برخی مربوط به مرد و زن یا مردم و عموم افراد می باشد . خانواده واحد اجتماعی است با ابعاد گوناگون زیستی, اقتصادی, فرهنگی, حقوقی و روانی; متشکل از افرادی که از طریق پیوند زناشویی, همخونی با یکدیگر به عنوان شوهر و زن, مادر و پدر و برادر و خواهر در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشترکی پدید آورده و در واحد خاصی زندگی می کنند. نهاد خانواده یک ضرورت اجتماعی, روانی, غریزی, تنظیمی, اقتصادی, اخلاقی ,عاطفی وتربیتی است که نقش موثری در رشد و تعالی و تکامل همه جانبه جامعه دارد و در صورت عدم توجه به آن و سقوط خانواده, جامعه نیز به فساد و هلاکت کشیده می شود.
لذا توجه اسلام به حفظ و تحکیم خانواده و ارزش و قدرت آن است و در قرآن کریم اشارات متعددی به آن شده است; از جمله می فرماید : و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون. از آیات او این است که برای شما از خود شما همسرانی آفرید تا به سوی آنان میل کنید و آرامش بگیرید و بین شما مودت و رحمت - خانوادگی - قرار داد و در همین نشانه هایی هست برای مردمی که تفکر کنند.2 بسیاری از مکاتب اجتماعی نیز خانواده را مهمترین رکن حیات اجتماعی و عامل اساسی مهمی برای رشد و شکوفایی جوامع و یا سقوط آنها می شناسند. بنابراین هم از نظر اسلام و هم از نظر سایر مکاتب اجتماعی در میان تمامی نهادها و سازمانها و تإسیسات اجتماعی, خانواده از اهمیت و اعتبار بیشتری برخوردار است و همگی بر اهمیت حیاتی و سرنوشت ساز آن تإکید دارند.
بنابراین, از آنجا که نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران طبق اصل دوم قانون اساسی نظامی است بر پایه: حاکمیت خداوند و تسلیم در برابر او و وحی الهی و نقش بنیادین آن در بیان قوانین, خانواده به عنوان رکن اساسی حیات اجتماعی در کانون توجه آن قرار دارد و قانون اساسی که سند این نظام است نیز اهتمام خاصی به امر خانواده ورزیده است; چنان که در مقدمه آن, از خانواده به عنوان واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی یاد شده است: توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به
