بخشی از مقاله
چکیده
پته دوزی از هنرهای سنتی کرمان میباشد که سبک و تکنیک دوخت آن نه تنها در هیچ کجای دنیا، بلکه در هیچ نقطه دیگری از کشور پهناورمان نیز دیده نمیشود. نقش و رنگ در پته، صحنه جلوهگری آرمانها، اعتقادات و احساسات زنان هنرمند این دیار است. پته گلستانی از طبیعت زیبای کویر و مجموعهای از خورشید هفت آسمان است. هدف از این پژوهش بیان مفهوم و زیباییشناسی نقش و رنگ به کار رفته در این هنر اصیل و زیبا میباشد.
این پژوهش مبتنی بر این فرضیه است که نقش و رنگ در هنر پته دوزی کرمان ریشه در فرهنگ، طبیعت و باور مردمان این منطقه دارد و با رویکردی زیباییشناختی به مطالعه و بررسی نقوش و رنگ آن میپردازد. گردآوری اطلاعات در این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانهای و مصاحبه با اساتید، هنرمندان و خبرگان این عرصه بوده که میتواند مورد بهرهبرداری دانشجویان، پژوهشگران و صنعتگران این رشته قرار گیرد.
اهداف پژوهش:
· شناخت و ارزیابی زیباییشناسانه از پتهدوزی کرمان.
· ریشه شناسی طرح و نقش پته در فرهنگ بومی کرمان.
سؤالات پژوهش:
· نقوش اسلامی و بومی به چه نحوی در پته کرمان تجلی یافته است؟
· طرح و نقش پته متأثر از چه ریشههایی بوده است؟
مقدمه
کرمان، این خطه گرم و خشک کویری که در طول تاریخ دراز و پر حادثه خود، کانون حفظ و نگهداری میراثهای فرهنگی و هنرهای بومی و سنتی بوده و هزاران سال است که مردم سخت کوش و صبور این منطقه از کشورمان به موازات سایر فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی، به تهیه و تولید انواع فرآوردههای صنایع دستی نیز مشغولاند و توانستهاند در زمینههای گوناگون، از جمله قالیبافی و شالبافی شهرتی جهانی کسب نموده و در زمینه پته دوزی جایگاه ویژهای پیدا کنند.
این هنر که ریشه در تاریخ وگذشته فرهنگی کرمان دارد، هر یک از دست اندرکاران پیدایی آن را به یکی از افسانههای بومی مرتبط میسازد و متأسفانه به دلیل آسیب پذیری منسوجات در برابر عوامل جوی، در موزههای داخلی و خارجی نیز نمونههایی از پته که بتواند راه گشایمان به کشف سابقه این »هنر - صنعت« باشد وجود ندارد. هنرمندان دیار کریمان، زبان هنر را برای ارتباط با مخاطبان خود برگزیده و در قالب صنایع دستی ناگفتههای خود را بیان میکنند. سخنانی که گاه در نقش ونگار پته رخ مینماید. هنرهای بینظیر دست زنان و دختران هنرمند کرمانی زینت بخش خانههای مردمان این دیار بوده و میتوان در هر گوشه ی خانه زبان گویای هنرمندان را مشاهده کرد.
هرچند در گذشته از این ابزار، بنا به کاربردشان استفاده میشد، اما امروزه اکثر این آثار هنری جنبه تزیینی دارند. پته نوعی سوزن دوزی است، تابلویی بی همتا از نقش و نگار که در عین سادگی، رابطهای تنگاتنگ با زندگی مردم خطه کرمان دارد. پیوندهای این هنر با اقلیم، سنت و نگرش معنوی و الهی نسبت به جهان پیرامون قابل ملاحظه میباشد. نقوش پته نمایانگر تفکر بشر، شیوه زیست، نیازهای اجتماعی و جزئی از فرهنگ میباشد که به خلق خواستهها و نیازهای هنرمند میپردازد.
نگارههای پته با توجه به فرضیه پژوهش ریشه در تاریخ و گذشته فرهنگی و اعتقادی مردم این سرزمین دارد. زنان و دختران کویر این رودوزی زیبا را بر روی پارچههای پشمی یکرنگی که آن را عریض مینامند خلق میکنند. نخ های پشمی صحنهای از باغی زیبا، پر گل و پردرخت با گلهایی رنگارنگ و درختهایی از نوع سرو خمیده، درختی که میگویند زرتشت آن را با خود از بهشت آورده است، نشان میدهند.
در پایان این کار برای زینت بخشیدن به سرسبزی و تنوع گیاهی این بهشت، هنرمند از سایههایی به شکل درختچههای کوچکی که برگ خوانده میشوند استفاده میکند تا بهشت پته را سراسر مفروش سازند و از نوعی درخت بنام پتک که در زبان محلی جوانههای تازه رسته را میگویند برای تداعی ملموستر بهشت سر سبزی و خرمی در پته استفاده شده است که بر فرضیه تقلید از طبیعت هنرمند پته، صحه میگذارد.
جدا از تصویرگری نیازها و کمبودهای طبیعت بر زمینه پته توسط طراح، گاه شاهد تصویری در قالب حوائج میباشیم که طراح با استفاده از نقوش نمادین طالب باران است که سبب خرمی و سرسبزی در دل کویر میشود. از نمادشناسی این گونه پژوهش، نگارنده تا آنجا پیش رفته که ضرورت استفاده از این نقوش با توجه به نمادشناسی آنها در فرهنگ منطقه مشخص گردد تا بلکه سبب استفاده مجدد نقوش باشد که با زندگی مردم کرمان عجین است.
باوجود اهمیت پته به عنوان صنایع دستی منحصر به فرد در ایران و جهان، پژوهشهای صورت گرفته در این راستا ناکافی بوده و به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای اساتید، پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان این هنر دستی زیبا و ارزشمند نمیباشد و ضرورت انجام تحقیقات و پژوهشهای بیشتر در این زمینه به صورت جدی احساس میگردد. کیانوش کیانی هفت لنگ و شیوا سیف الدینی در مقالهای تحت عنوان "صنعت پته دوزی در کرمان " که در سایت مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی آمده به این نتیجه رسیدهاند که پته در زمان حال نقش تزئینی را ایفا میکند و کارکرد آشکاری ندارد، ولی از آن به عنوان یک طرح سنتی استفاده میشود که نشانه کارکرد پنهان آن است - کیانی هفت لنگ و سیف الدینی : . - 1393
نادیا تهرانی دهکردی و زهرا یوسفی زاده در پژوهشی پته را نمادی از درد و رنج و شادی و شعف پدید آورندگان آن، یعنی دختران و زنان کرمانی، دانستهاند - تهرانی دهکردی و یوسفی زاده : . - 1393 نجمه جعفریراد در پایان نامه کارشناسی ارشد رشته صنایع دستی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا تحت عنوان "مطالعه نمادشناسانه نقش و رنگ در پته کرمان" پته دوزی را تجلی باورهای اعتقادی و فرهنگی خطه کرمان با حفظ ارزشهای هنری و نمادین معرفی نموده است.
- جعفری راد : . - 1392 مینا عسکری روکرد در پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده هنر و معماری دانشگاه علوم و فرهنگ تهران تحت عنوان "مطالعه مردمنگاری عناصر نمادین نقش شده بر پتههای کرمان" ، نقوش موجود در پته را نشان خلاقیت، تدبر و زیباگرایی پدیدآورندگان آن میداند که از طریق برداشتی انتزاعی از طبیعت و محیط پیرامون، سعی در بیان مفهومی به صورت نمادین داشتهاند - عسکری روکرد : . - 1393
