بخشی از مقاله
زیرساخت های مطلوب گردشگری و ارائه تجارب موفق (مطالعه موردی شهر یزد)
1. چکیده:
1 - صنعت گردشگری با حدود 10 درصد تولید ناخالص ملی جهان و با رشد شتابان خود، به عنوان یکی از صنایع برتر جهان قلمداد می شود. در این میان کشور ایران با وجود این که جزء 10 کشور برتر دنیا از لحاظ پتانسیلهای گردشگری (آثار بین المللی به ثبت رسیده) به حساب میآید، به علت تحریمهای مختلف و مسائل سیاسی، در زمینه جذب گردشگر خارجی نتوانسته در حد و اندازه های خود ظاهر شود. ولی با وجود افزایش درآمد سرانه ایرانیان و برطرف شدن نیازهای اولیه و پرداختن به نیازهای رفاهی و خدماتی، گردشگران داخلی می توانند خلأ گردشگر خارجی را پر کرده و موتور محرک اقتصاد را به حرکت درآورند. بدین منظور سیاستگذاران باید استعدادهای بالقوه گردشگری اعم از استعدادهای فرهنگی، طبیعی و تاریخی گردشگری را با ایجاد زیرساخت ها و بسترهای مناسب شکوفا کرده و به عرصه ظهور گذارند.
2 - نبود زیرساختهای مناسب گردشگری را می توان به عنوان یکی از عوامل عدم توسعه گردشگری در کشور عنوان کرد. زیرساخت ها به دو دسته زیرساخت های اقتصادی (سخت افزاری) شامل حمل و نقل، ارتباطات، انرژی و زیرساخت های اجتماعی (نرم افزاری) شامل آموزش نیروی انسانی، امنیت و بهداشت قابل تقسیم است. علاوه بر این باید بسترهای لازم از جمله اماکن اقامتی (هتل، رستوران، مجتمع بین راهی، فروشگاه ها و ...)، بسترهای فرهنگی (میراث فرهنگی، صنایع دستی و فرهنگ جامعه)، بسترهای طبیعی (جاذبه های طبیعی، فضای سبز) و بسترهای اطلاع رسانی (تورها و آژانس های مسافرتی، بروشور های اطلاع رسانی) فراهم شود.
3 - در این تحقیق سعی می شود تعریفی جامع و کامل از زیرساخت و انواع زیرساختهای گردشگری ارائه شود. همچنین با مدد از تجربیات موفق داخل و خارج از کشور، الزامات مدیریت و توسعه زیرساختهای گردشگری با استفاده از مزیتهای رقابتی بومی و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور بیان می گردد و از این طریق، موانع، محدودیتها و چالشهای پیش روی توسعه گردشگری در کشور، شناسایی خواهد شد و با الهام از تجربیات سایر کشورها، شیوههای جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی با رویکرد افزایش مشارکت بخش خصوصی در توسعه زیرساختهای گردشگری را بیان می نماییم. این مقاله هم چنین به مطالعه موردی روی زیرساخت های گردشگی شهر یزد (شهر نمونه خشتی جهان) پرداخته و با مطالعه میدانی و تجزیه و تحلیل دادهها، به بیان مشکلات و راهکارهایی جهت ایجاد صنعت گردشگری پایدار در شهر یزد میپردازد.
کلمات کلیدی: زیرساخت، گردشگری، زیرساخت های سخت افزاری، زیرساخت هـای نـرم افـزاری، الزامـات توسعه زیرساخت
.2 مقدمه:
- 4 صنعت گردشگری با درآمد سالانه یکهزار میلیارد دلار در جهان، از صنایع پاکی است که به خوبی با صنایع نظیر نفت، خودروسازی و.... رقابت میکند. کشورهای دارای جاذبههای گردشگری به لحاظ جلوههای طبیعی، فرهنگ و تمدن و آثار باستانی و مذهبی، استعداد و توانمندی بسزایی در جذب جهانگردان دارند که سرمایهگذاری مناسب در بخشهای نرمافزاری و سختافزاری این صنعت و حفظ جایگاه امنیتی خود در جهان میتوانند سالانه میلیاردها دلار از این صنعت حافظ محیط زیست کسب درآمد کنند. رشد صنعت گردشگری تاثیرات چند جانبهای در کشورها به دنبال دارد. برقراری توازن و تعادل در وضعیت پرداختها، تنوع اقتصادی، افزایش درآمدها و ایجاد فرصتهای شغلی از پیامدهای این صنعت به شمار میآید.
5 - از طرفی گردشگری محور توسعه پایدار کشورها به شمار میآید. گردشگری صنعتی است که به طور مجزا نمیتواند رشد کند. توسعه این صنعت در گرو رشد و توسعه بخشها و زیرساختهای مختلف هر کشور است. دولتها در این رابطه میتوانند نقش کلیدی ایفا کنند، ولی نقش مشارکت بخشهای خصوصی و تعامل آنها با بخشهای دولتی، سازمانهای غیر دولتی، موسسات، نهادها و ارگانهای دیگر نباید از نظر دور نگه داشته شود. در نتیجه برای رسیدن به توسعه پایدار در عرصه گردشگری تمام قابلیتهای جامعه به خصوص زیرساخت های اقتصادی باید بکار گرفته شود. گردشگری پایدار سعی در تنظیم روابط بین جامعه میزبان، مکان گردشگری و گردشگران دارد چرا که این رابطه میتواند پویا و سازنده باشد و به دنبال تعدیل فشار و بحران بین این عناصر است تا آسیبهای محیطی و فرهنگی را به حداقل رسانده، رضایت بازدیدکنندگان را فراهم آورده و به رشد اقتصادی ناحیه کمک میکند.3
3. وضعیت موجود گردشگری در ایران
6 - سیر و سیاحت در سرزمینهای مختلف، همواره جزئی از نیازهای زندگی انسان و یکی از روشهای پر رونق گذران سالم اوقات فراغت به شمار میرود. در قرن حاضر، امکانات بسیار گسترده صنعت حمل و نقل، محدودیت ارتباطات انسانی بین جوامع مختلف را از بین برده و به همین دلیل صنعت گردشگری به عنوان مقولهای اساسی و مهم در زندگی بشر مطرح شده است. این صنعت مشاغل بیشماری را ایجاد کرده به گونهای که طبق آمارها ورود هر گردشگر خارجی به ایران برای هر 3 تا 4 نفر اشتغال مستقیم و برای 9 تا 12 نفر فرصت اشتغال غیر مستقیم ایجاد میکند.4
7 - گردشگری با تأمین یک دهم تولید ناخالص داخلی و اشتغال بزرگترین منبع تولید ناخالص داخلی و اشتغال در دنیاست و در قرن بیست و یکم به موتور متحرک اقتصاد جهانی تبدیل خواهد شد. گردشگری در مقام مقایسه با انواع دیگر فعالیتهای اقتصادی، تنها صنعتی است که توسعه آن در چارچوب یک سیاست صحیح و مقررات آگاهانه امکانپذیر است.
8 - بررسی در خصوص وضعیت صنعت گردشگری کشور ایران حاکی از آنست که به لحاظ سهم بخش گردشگری از تولید ناخالص داخلی، کشور ایران در میان 174 کشور جهان رتبه 86 و در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس جایگاه سوم را پس از بحرین و قطر به خود اختصاص داده و نیز در زمینه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری، کشور ایران در میان 174 کشور جهان رتبه 172 و در میان کشورهای خاورمیانه در رتبه آخر قرار گرفته است. همچنین به لحاظ ارزش صنعت گردشگری در سال 2005 کشور ایران درمیان 174 کشور جهان رتبه 43 را کسب نموده است. مطابق با سند چشم انداز 20 ساله کشور ایران میبایست در کلیه زمینههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه رتبه اول را کسب نماید.5
.-2 1 اهمیت موضوع:
æ - در نتیجه رشد سریع صنعت توریسم جهانی، مقاصد گردشگری بیشتری در بازار گردشگری ظهور کردهاند و از آن زمان رقابت بین آنان در حال شدت گرفتن است . این توسعه گردشگری در نتیجه رشد جمعیت جهانی ,هجوم در حال افزایش بسیاری ملت ها , تغییرات در انگیزه های سفر و توسعه فناوری پیشرفته , ادامه خواهد یافت. در قرن 21اُم حرکت بزرگی در ثروت ملل ورای منابع طبیعی سرمایه بوجود خواهد آمد .اطلاعت، قدرت مغز و تصور، سازمان فن آوریهای جدید و مدیریت سیستم های ارتباطی جهانی بین المللی کلیدهای راهبردی دخیل خواهند بود، به طوری که برخی مؤلفین ادعا می کنند که دانش، مهارتها و مدیریت اطلاعات بایستی تنها منابع مزیت رقابتی محسوب شوند.
1 - بنظر میرسد منابع سنتی گردشگری (آب و هوا ,چشم انداز ,فرهنگ و...) در حال از دست دادن اهمیت خود به عنوان مزیت رقابتی گردشگران میباشند، در حالیکه اطلاعات (یا مدیریت اطلاعات راهبردی) ,هوش (ظرفیت نوآوری ,یک سازمان) و دانش (دانش فنی یا ترکیب مهارتهای فن آوری ,فن آوری و فرهنگ سازمانی) از منابع گردشگری جدید و عامل کلیدی مزیت رقابتی گردشگری سازمان ها ( شرکتها ,مقاصد و مؤسسات) در برخورد با رقابت در حال رشد میباشند. مقاصد گردشگری نیازمند مؤثرتر ساختن محصولاتشان جهت حداکثر نمود موفقیت در بازار جهانی می باشند یعنی آنان نیازمند حصول به مزیت رقابتی هستند.6
11 - اگر در توسعه صنعت گردشگری، ارزشهای دیگری به جز ارزشهای اقتصادی مدنظر نباشد، مسلماً اثرات تخریبی زیادی بر جا خواهد گذاشت و پس از مدتی کوتاه، با طبیعتی تحریک شده و جامعهای که ارزشهای انسانی و فرهنگی آن به سستی گراییده است، مواجه خواهیم شد. بنابراین، گردشگری را باید توسعه داد اما نه به هر قیمت، بلکه آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، توسعه متوازن، متعادل و پایدار گردشگری است؛ به نحوی که آسیبهای ناشی از آن به حداقل برسد و حداکثر بهرهوری را ایجاد کند. در این صورت است که ما به توسعه پایدار گردشگری دست خواهیم یافت. 7
21 - در این راستا، شهر یزد به دلیل آثار تاریخی زیاد و با قدمتی بالایی که دارد باید مورد حفاظت و نگهداری قرار بگیرد و هم چنین تمامی جوانب فراروی آن مورد بررسی قرار گیرد تا این میراث ارزشمند پایدار باقی بماند. علاوه بر این میراث گرانبها، باید زمینه ها و بسترهای لازم جهت توسعه پایدار گردشگری ایجاد گردد. یکی از این بسترها، امکانات و تسهیلات زیرساختی است که باید به درستی مدیریت و اجرا گردد. بدین منظور به مطالعه موردی این زیرساخت ها در شهر یزد و مشکلات و راهکارهای رفع آن خواهیم پرداخت.
4. مفاهیم و اصطلاحات
5. گردشگر:
- 13 براساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی، گردشگر مسافری است که در محلی به جز محل اقامت خود حداقل یک شب و حداکثر یک سال در کشوری میماند و دلیل اصلی سفرش، تفریح، استراحت، دیدار بستگان، درمان، زیارت اماکن مقدس، بازدید از آثار تاریخی و مراکز فرهنگی و هنری، شرکت در مسابقات ورزشی یا تماشای آنها، بازدید از نمایشگاههای بازرگانی یا مراکز فعالیتهای اقتصادی و شرکت در همایش ها و نشستهاست.
.6 گردشگری:
- 14 بر اساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری عبارت است از مجموعه فعالیتهای افرادی که به مکانهایی خارج از محل زندگی و کار خود به قصد تفریح و استراحت و انجام اموری دیگرغیر ازدریافت پول در ازای کاردرآن مکان مسافرت میکنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکانها نمیمانند.
- .7 گردشگری پایدار
51 - به عبارت دیگر، توسعه گردشگری پایدار عبارت است از: گسترش این صنعت و جذب گردشگرها به کشور با استفاده از منابع موجود؛ به گونهای که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و همچنین انتظارات گردشگرها، بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی و سلامت محیط زیست، رشد اقتصادی و رفاه مردم و میهمانان آنها را به گونهای متوازن و پیوسته تأمین کرد. اما اگر در توسعه گردشگری ارزشهای دیگری به جز ارزشهای اقتصادی ملاک اتتخاب نباشد، این صنعت، اثر مخرب زیست محیطی خودش را در آینده خواهد ساخت. سرانجام انچه که باید مورد توجه قرار بگیرد، توسعه متوازن و متعال گردشگری است؛ به نحوی که آسیبهای ناشی از توسعه گردشگری به حداقل برسد و توسعه پایدار قابل دسترسی باشد.
61 - در کنفرانس جهانی حفاظت و توسعه در اتاوا، چنین اعلام شده است: هدف توسعه پایدار، دستیابی به موارد زیر است:8
71 - به هم پیوستگی حفاظت و توسعه
81 - دستیابی به برابری و عدالت اجتماعی
91 - رفع نیازهای اساسی انسانها
2 - نگهداری تمامیت اکولوژیکی
12 - در نظر گرفتن خودکفایی اجتماعی و تنوع فرهنگی
22 - اهداف و ویژگیهای توسعه گردشگری پایدار:9
32 - بهبود کیفیت زندگی برای جامعه مهمان و میزبان
42 - حفظ کیفیت محیط زیست برای نسلهای کنونی و آینده
52 - حفظ یکپارچگی و انسجام فرهنگی و همبستگی بین جوامع
- 26 کمک به عدالت اجتماعی و تقویت مشارکت محلی - 27 اعتلای کیفیت تجربه گردشگری
نقش زیرساختها در توسعه پایدار گردشگری:
- 29 زیرساخت به عنوان ستون فقرات توسعه هر اقتصاد است و پیش نیاز رسیدن به رشد اقتصادی و بهبود کشور است. تسهیلات سرمایه گذاری در بخش گردشگری برای ارائه کمک به کارآفرینان ارائه میشود. زیرساختها از قبیل خوابگاه ، رستورانها ، جاذبههای ساخته شده ، تور حمل و نقل عمدتا توسط بخش خصوصی توسعه مییابد ولی سرمایهگذارهای خصوصی تمایلی به سرمایهگذاری در تاسیسات گردشگری، بدون فرودگاه خوب و زیرساختهای جاده و در دسترس بودن خدمات ارزان قیمت اولیه مانند برق ، آب ، فاضلاب ، برق و ارتباطات راه دور ندارند. در صورتی که این دو گردشگری قابل دوام را ایجاد مینماید.10
- 30 یکی از مباحثی که از عوامل اقتصادی توسعه به شمار میآید، زیرساختهای اقتصادی است که شالوده اساسی توسعه اقتصادی کارا قلمداد میشود. سرمایهگذاری در زیربناهای اقتصادی ضامن رشد پایدار اقتصادی است و برای توسعه بخشهای اقتصادی ضروری است. تعریفهای متعددی از زیرساختها وجود دارد. به طور خلاصه زیرساخت یا همان زیربنای اقتصادی، به کلیه لوازم و عناصر اساسی که برای کمک به توسعه اقتصادی کشور مورد نیازند، اطلاق میشود. به سرمایهگذاری ساختاری سرمایههای بالاسری اجتماعی نیز میگویند.
23 - بر اساس تعریف انجمن کارهای عمومی آمریکا (APWA)، "زیرساختها تسهیلات و سازههای فیزیکی هستند که توسط ادارات دولتی (عمومی) برای تحقق وظایف داخلی (کشوری ) دولت ساخته میشود، یا به مالکیت دولت در میآیند و از طریق آن تسهیلات، آب، نیرو، ترابری و خدمات مشابه، برای سهولت دسترسی به هدفهای اجتماعی و اقتصادی مشترک تأمین میشود."11
24 - زیرساختهای اقتصادی اگرچه جنبه تولیدی ندارند، اما از عوامل اساسی و مؤثر در افزایش تولید و تعادل عرضه و تقاضا محسوب میشوند. آشنایی با این نوع فعالیتهای اقتصادی میتواند نشاندهنده کمبودها و در عین حال امکانات برای دستیابی به رشد و توسعه مستقل باشد. زیرساختها، اهرم و وسیله رشد و توسعه تولید جوامع اعم از کشاورزی و صنعت به شمار میآید.12 سرمایهگذاری در زیرساختها میتواند یک استراتژی توسعه اقتصادی کارا (به ویژه برای مناطق کمتر توسعه یافته) به حساب آید و به طوری که سرمایهگذاریهای تجاری را جذابتر کرده و باعث اشتغالزایی میشود و تقاضا برای کالاها و خدمات را تحریک میکند.13
33 - در بررسی رابطه زیرساختها و توسعه اقتصادی میتوان گفت که زیرساختها روی رشد و توسعه اقتصادی و تولید کل به طرق زیر اثر مثبت میگذارند:14
43 - - محصولات و خدمات تولید شده از سرمایههای زیرساخت میتواند به عنوان یک عامل تولید در تولید محصولات قلمداد شوند. برای مثال گاز، آب و برق که از محصولات زیرساخت میباشند به عنوان نهاده در تولید استفاده میشوند.
53 - - زیرساختها میتوانند به عنوان یک داده واسطهای، بهرهوری سایر عوامل تولید همچون زمین، نیروی کار و سرمایه فیزیکی را به طور مستقیم بالا ببرند. به عنوان مثال، سیستم حمل ونقل انتقال کالاها و نهادههای تولید را آسانتر میکند.
63 - - همچنین اثرات جانبی زیرساختهای اقتصادی، به صورت غیرمستقیم، تولید و رشد اقتصادی را تحت تأثیر قرار میدهد. مثلأ ایجاد یک خط راه آهن میتواند باعث ایجاد رونق در صنایع فولاد گردد.
73 - با توجه به دو اثر اول میتوان دریافت که، زیرساختهای اقتصادی و دیگر عوامل تولید مکمل یکدیگرند، و زیرساختهای اقتصادی می توانند تولید نهایی و بهرهوری عوامل تولید را افزایش دهند و موجب توسعه پایدار کشور گردند.
83 - طبق تحقیقات صورت گرفته در مباحث گردشگری، مطلوبیت بازدید مقاصد، محرکی اصلی برای اغلب سفرها میباشد. در زیر گزینههای جذابیت مقاصد بیان شده است:15
93 -1 - زیبایی و آب و هوای طبیعی
4 -2 - ریخت فرهنگی و اجتماعی
14 -3 - دسترسی مقصد
-4 - 42 نگرش جامعه محلی به گردشگری -5 - 43 زیر ساخت عمومی و زیرساخت گردشگری -6 - 44 سطح قیمت
7 - 45 -فرصتهای خرید
8 - 46 -ورزشها و تسهیلات ریلکسیشن
9 - 47 -مدیریت مقصد و کیفیت خدمت
-10 - 48 امنیت
94 -11 - مدیریت موفق و نوآور در تغییر از طریق تعامل
1. مطالعات انجام شده
. 1- 2.11 داخلی
- 50 جواد مهدیزاده در مقاله " مبانی و راهکارهای توسعه گردشگری شهری در ایران"، سیاستهای توسعه گردشگری شهری را در بازنگری و اصلاح قوانین گردشگری با تأکید بر گردشگری شهری، تهیه طرحهای راهبردی گردشگری در مقیاسهای منطقهای، استانی، شهری و اصلاح الگوی تهیه طرحهای توسعه شهری با توجه به اهداف گردشگری میداند.
- 51 رضا علی محسنی در مقاله " گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالشها، و راهکارها"، ضمن تحلیل وضعیت صنعت گردشگری در ایران به نقش این صنعت و کارکردهای آن با بیان پیامدهای مثبت و منفی گردشگری از جمله تغییر الگوی فرهنگ و زندگی، تخریب ساخت سنتی منطقه، بهرهبرداری بهینه از تجهیزات و تاسیسات کشور به ارائه راهکارهایی در ایجاد گردشگری پایدار در ایران پرداختند از جمله این راهکارها گسترش تورهای دسته جمعی و گروهی، ایجاد واحدهای اطلاع رسانی جهانگردی در شهرها میباشد.
- 52 سید نظام الدین مکیان و محمد نادری بنی در مقاله "بررسی گردشگری خارجی در شهرستان یزد"، با گرفتن نمونه از جامعه آماری کلیه گردشگرانی که از اول فروردین 1380 لغایت مرداد ماه 1380 از شهرستان یزد بازدید کردند به تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق نرم افزار spss پرداختند و به این نتیجه رسیدند که % 80 از گردشگران از نحوه رفتار مردم یزد راضی بودند، % 55/5 از گردشگران در زمینه برقراری ارتباط با مردم مشکل داشتهاند که در این زمینه راهکارهایی چون اطلاع رسانی از طریق صدا و سیما جهت یادآوری رفتار مناسب با گردشگران به مردم و حفظ و مرمت مکانهای تاریخی و زیبا نشان دادن شهر و مکانهای مورد بازدید گردشگران داده شد.
- 53 منوچهر شجاعی و نورالدین نوری در مقاله "بررسی سیاستهای دولت در صنعت گردشگری و ارایه الگوی توسعه پایدار صنعت گردشگر کشور" ، نقش و اهمیت هر یک از عاملهای اولیه و تخصصی در توسعه پایدار را نشان داد. به علاوه بیان نمود که خلاء یک مبنای علمی در سیاستگذاریها منجر به کاستی در الگوی مزبور شده است. الگوی پیشنهادی در سه سطح فردی، سازمانی و ملی، اهداف و مقاصدی را متصور شده است که امید میرود با دستیابی به اهداف توسعه در سطوح سه گانه تحت بررسی، تحقق توسعه پایدار در گردشگری صورت پذیرد.
- 54 مجید صباغ کرمانی در مقاله "بررسی اثرات اقتصادی توریسم در جمهوری اسلامی ایران با استفاده از تحلیل داده- ستاده" اثر مخارج توریستهای خارجی بر تولید، درآمد، اشتغال، عواید دولت، توزیع درآمد و واردات را محاسبه کرده و به این نتیجه رسیده است که فعالیت های هتل داری و رستوران، صنایع غذایی، صنایع پوشاک و چرم، صنایع دستی و صنعت حمل و نقل داخلی بیشترین تاثیر را پذیرفته و بیشترین سهم را در تولید، درآمد و اشتغال ایجاد شده در اثر مخارج توریستهای خارجی دارد. همچنین عواید دولت و واردات با گسترش توریسم در ایران،؛ افزایش مییابند.
