بخشی از مقاله
چکیده
همزمان با وارد شدن اصول بوم شناسی سیمای منظر در علوم مختلف، تاثیر الگوهای مکانی بر فراوانی و توزیع موجودات زنده کانون توجه بسیار قرار گرفته است. در این مطالعه با ترکیب اصول سیمای منظر و روشهای مدل سازی زیستگاه حیات وحش، گستره مناسب مقیاس سیمای منظر از دیدگاه کرکس مصری - Neophron percnopterus - بعنوان گونه در خطر انقراض و کمتر مطالعه شده، جهت نقشه سازی مطلوبیت زیستگاه تغذیه ای آن در منطقه حفاظت شده زیستکره ارسباران تعیین شد. مدل سازی زیستگاه تغذیه ای گونه بر اساس نقاط تغذیه ای جمع آوری شده گونه در یک دوره طولانی مدت - از 1380 تا - 1394، به کمک چهار مدل آماری GLM, MaxEnt, MARS, RF و 20 متغیر زیست محیطی پوشش گیاهی، توپوگرافی، عوامل انسانی و عوامل تغذیه ای اندازه گیری شده در دو گستره بافری مقیاس سیمای منظر به شعاع های 1 و 8 کیلومتری از مراکز نقاط تغذیه ای گونه انجام شد. با وارد سازی نتایج مدل های با کارائی خوب در یک مدل اجماعی نقشه سازی مطلوبیت زیستگاه کرکس مصری صورت گرفت. نتایج مدل سازی نشان داد که پارامترهای زیست محیطی اندازه گیری شده در سیمای منظر به شعاع 1 کیلومتری نسبت به شعاع 8 کیلومتری با کارایی بالاتری قادر به تمایز نقاط تغذیه ای در منطقه حفاظت شده زیستکره ارسباران می باشد. درگستره بافری به شعاع 1 کیلومتری مهم ترین متغیرهای پیش بینی کننده نقاط تغذیه ای کرکس شامل فاصله از مناطق مسکونی و جهت جغرافیایی می باشند. احتمال مشاهده نقاط تغذیه ای گونه در نواحی با فواصل کمتر از 500 متری مناطق مسکونی و دارای جهت جغرافیایی شمال شرقی افزایش می یابد.
مقدمه
بوم شناسی سیمای منظر، بخاطر اینکه الگوهای زیست محیطی به شدت تحت تاثیر فرایندهای بوم شناختی قرار می گیرند، به سرعت پیشرفت نموده است. زیستگاههای موجودات زنده از لحاظ مکانی در چندین سطح یا مقیاس ساختاربندی می شوند، و این الگوها با رفتار و اعمال موجودات زنده تداخل نموده تا فرایندهای سطوح بالاتر یعنی پویایی جمعیت ها و ساختار جوامع زیستی را هدایت بکنند. فعالیت های انسانی - برای مثال، توسعه، برداشت الوار و چوب - می توانند یکپارچگی ساختاری سیماهای منظر را برآشفته و ممکن است بعنوان مانع، یا در بعضی موارد بعنوان تسهیل کننده جریان های بوم شناختی - بعنوان مثال، جابجایی موجودات زنده - در بین سیماهای منظر عمل بکنند. بنابراین، آشفتگی در الگوهای سیمای منظر باعث اختلال در فرآیندهای حیاتی بوم شناختی و در نتیجه از دست رفتن یکپارچگی کارکردی سیماهای منظر که برای بقاء و حفظ تنوع زیستی و سلامتی اکوسیستم ها ضروری هستند، می شود. بخاطر این مساله، تاکید خاصی برای کمی سازی الگوهای سیمای منظر در مقیاس مناسب، که بعنوان یک پیش شرط برای مطالعه روابط فرآیند-الگو می باشند، شده است . - McGarigal et al. 2001 - بوم شناسان برای زمان طولانی از اهمیت مقیاس در مطالعات سیمای منظر آگاهی دارند. وجود روابط پیچده و چند بعدی در پژوهش های وابسته به مقیاس حیات وحش - - Thompson and McGarigal 2002 نشان دهنده اهمیت تعریف درست مقیاس می باشد. مقیاس در حوزه پژوهش های سیمای منظر بطور کلی با مفهوم تفکیک پذیری1 که با دو جزء بافت2 و گستره3 تعریف می شود، تبیین شده است.
بافت و گستره سیمای منظر بر اساس دید موجود زنده یا فرآیند مورد نظر توصیف می شود. بافت بعنوان حداقل تفکیک پذیری داده در داده های شبکه ای4 همان اندازه سلول، اندازه کوادرات در داده های صحرایی و حداقل اندازه واحد نقشه سازی - چندضلعی - در داده های برداری5 تعریف می شود. گستره یعنی حدود یا دامنه داده که به اندازه همان منطقه یا سیمای منظر مطالعاتی تعریف می شود. چون احتمال تشخیص الگوی خاص از داده و درک توزیع آنها متاثر از بافت و گستره سیمای منظر می باشد بنابراین، هر نوع تفسیر در مطالعات وابسته به مقیاس نیازمند تعریف درست سیمای منظر می باشد . - McGarigal 2002 Thompson and - در حال حاضر مدل سازی توزیع گونه ها6 در بسیاری از رشته های علوم زیستی و محیط زیست استفاده می شود . - Thuiller et al. 2009 - از مدل سازی توزیع گونه ها بعنوان ابزاری برای برآورد پیش یابی نقاط حضور گونه در نواحی که قبلا برآوردی از آنها وجود ندارد، استفاده می شود . - Guisan and Thuiller 2005 - مدل ها کاربرد های فراوانی برای حفاظت دارند - Rodríguez et al. 2007 - ، بخاطر اینکه آنها می توانند: - 1 - برآوردهای زیستی را به مناطقی که احتمال حضور گونه وجود دارد، مرتبط بکنند - Raxworthy et al. 2003; Engler et al. 2004; Bourg et al. 2005 - ، - 2 - پایه ای برای پیش یابی پاسخ های گونه را نسبت به تغییرات سیمای منظر و یا تغییر آب و هوایی ایجاد می کنند - Araújo et - al. 2006، و - 3 - در شناسایی مناطق با اولویت حفاظتی بیشتر استفاده شوند - Araújo and Williams 2000; Ferrier
. - et al . 2002; Loiselle et al. 2003; Wilson et al . 2005 روشهای زیادی برای مدل سازی توزیع گونه ها وجود دارد - Guisan and Zimmermann 2000; Guisan and Thuiller 2005; Hirzel and Le Lay 2008 - و بعضی از آنها نسبت به دیگر مدل ها ثابت شده است که در بعضی شرایط بهتر عمل می کنند . - Hernandez et al. 2006 - تحلیل های رگرسیونی بعنوان یکی از رویکردهای مدل سازی توزیع گونه ها و جوامع زیستی، بطور وسیع در بوم شناسی استفاده شده است . - Guisan and Zimmermann 2000; Scott et al. 2002 - چند نمونه از مطالعاتی که از رویکرد تحلیل های رگرسیونی برای مدل سازی توزیع گونه های پرنده استفاده کرده اند شامل - and Cavalieri 2014 می باشند. همه روشهای مدل سازی با برقراری ارتباط بین توزیع مشاهده شده گونه به چندین متغیر زیست محیطی عمل می کنند . - Austin 2007; Elith and Leathwick 2009 - بخاطر اینکه، بعضی محققین نسبت به عدم ناسازگاری نتایج روشهای مختلف مدل سازی اعتقاد دارند - برای مثال، Elith and Graham 2009; Thuiller et - al. 2009 بنابراین، صحبت بر انتخاب یک روش مناسب مشکل می باشد. نتایج مدل های مختلف نه تنها وابسته به رابطه - خطی یا غیرخطی - بین حضور گونه و شرایط زیست محیطی است بلکه وابسته به مجموعه داده استفاده شده یعنی اطلاعات حضور و عدم حضور دارند . - Elith and Graham 2009 - یک راه برای کاستن از عدم اطمینانی و اشتباهات مدل ها خلاصه سازی نتایج مدل های مختلف در یک رویکرد مدل سازی اجماعی7 می باشد . - Araújo and New 2007 -
کرکس مصری - Neophron percnopterus - یا کرکس کوچک یک گونه در خطر انقراض از خانواده عقابیان بوده و تنها عضو جنس Neophron است. زیستگاه این پرنده از جنوب غربی اروپا و شمال افریقا تا هند است و در ایران نیز بخصوص در شمال آذربایجان یافت میشود - منصوری، . - 1379 کرکس مصری کاهش جمعیتی شدیدی را بخاطر مسمومیت مستقیم و غیر مستقیم، برخورد با خطوط انتقال نیرو و کاهش دسترسی به مواد غذایی به علت تغییرات در فعالیت های کشاورزی سنتی تجربه می کند - BirdLife International 2013 - کرکس. های مصری عمدتاً از لاشه حیوانات تغذیه می کنند. اما گاهی اوقات از مهره داران کوچک، تخم پرندگان و حتی مدفوع حیوانات تغذیه می کنند . - Lopez-Lopez et al. 2014 - کرکس ها خدمات اکوسیستمی رایگانی را ارائه می دهند و با از بین بردن لاشه ها و ضایعات جانوران از تکثیر و انتقال بیماری های خطرناک جلوگیری کرده و در سلامت اکوسیستم ها نقش مهمی دارند . - Lopez-Lopez et al. 2014 - امروزه با در خطر انقراض بودن این گونه در سطح جهان، نیاز به مطالعه و حفاظت از این گونه بیشتر احساس می شود. طبق مطالعات دانشمندان در بسیاری از نقاط اروپا از جمله در شبه جزیره ایبری و بالکان فاکتور تغذیه برای این گونه بسیار مهم می باشد و گونه بیشتر بر حسب تغییرات مربوط به غذا عمل می کند - Carrete et al. 2007; Lopez-Lopez et al. . - 2014; Prabodh Chander 2013 این امر اهمیت بررسی و مطالعه مناطق تغذیه ای گونه را دو چندان می کند. کدام گستره ی سیمای منظر بهتر می تواند الگوی توزیع نقاط تغذیه ای کرکس مصری را در ذخیرگاه زیستکره ارسباران توجیه بکند؟ بعنوان سوال اساسی بود که باعث تحریک ما برای انجام این مطالعه شد. به منظور پاسخ دادن به این سوال، تحلیل سیمای منظر از توزیع نقاط تغذیه ای و کیفیت زیستگاه کرکس مصری با اهداف زیر انجام شد: - 1 - تعیین مناسب ترین گستره سیمای منظر جهت پیش یابی احتمال حضور نقاط تغذیه ای کرکس مصری با کمک یک چهارچوب مدل سازی اجماعی، - - 2 مشخص نمودن ویژگیهای مهم سیمای منظر در نقاط تغذیه ای گونه.
مواد و روش کار
- گونه و منطقه مطالعاتی:
کرکس مصری - Neophron percnopterus - از شاخه ی Chordata، رده Aves، راسته Accipitriformes و خانواده Accipitridae می باشد. منطقه حفاظت شده ارسباران در جنوب رودخانه مرزی ارس و در 60 کیلومتری شمال شهرستان اهر و در غرب شهرستان کلیبر و در مختصات جغرافیائیً 50َ 39ْ46 تاً 41َ1ْ47 طول شرقی وً41َ43ْ38 تاً8 11ْ39 عرض شمالی واقع شده است. مساحت کل منطقه حفاظت شده ارسباران، معادل 102 هزار هکتار می باشد که از لحاظ وضعیت پستی و بلندی به جز حاشیه شمالی منطقه حفاظت شده در امتداد رودخانه ارس، کاملا کوهستانی با دامنههای پرشیب میباشد. حداکثر
