بخشی از مقاله
چکیده :
نهشته های مربوط به دوره زمانی الیگو-میوسن در استان کرمان بصورت نواری با پهنای متفاوت در انداد حواشی غربی و جنوب غربی استان دیده میشوند. در ناحیه چهار گنبد این نهشته ها بیشترین پراکندگی را داشته و بصورت نهشته های عمدتا مارنی و ریفی با رنگ روشن در این ناجیه از استان کرمان دیده میشوند. طبق مطالعات انجام شده در این تحقیق بر روی سه برش در بخش های شمالی، مرکزی و جتوبی این ناحیه، بر اساس وجود روزنبران کف زی همچون جمله Borelis melo curdica، Austrotrillina howchini ،.Archias spp ، Miogypsina spp.، به دیرینگی میوسن زیرین میباشند. وجود نهشته های میوسن میانی نیز بر اساس وجود Cibicidoides karreriformis ، Cibicidoides mediocris، Cibicidoides notocenicus و Heronallenia Kempii نیز در بخش های فوقانی برش جنوبی محتمل است.
مقدمه :
در پهنه ساختاری ایران مرکزی، از نهشته های دریایی مربوط به دوره زمانی الیگوسن - میوسن بطور عمومی با عنوان " سازند قم" یاد میشود؛ اما به دلیل تغییرات زیاد رخساره ای و سنی در فواصل کوتاه تا کنون برش الگویی برای این سازند معرفی نشده و نهشته های مربوطه در نواحی مرکزی ایران - حوالی قم و کاشان - به نه عضو تقسیم بندی شده اند - آقانباتی، . - 1389 بنا به عقیده بربریان - Berberian, 1983 - ، نهشته های دریایی سازند قم در بازشدگی حاصل از فرورانش پوسته اقیانوسی تتیس جوان به زیر ایران مرکزی میدانند.
در هر حال نهشته های موجود در ناحیه مورد مطالعه را تنها از دیدگاه تیپ رسوبات و فرارگیری در گستره زمانی میوسن زیرین میتوان هم ارز سازند قم دانست. گسترش نهشته های دریایی هم رز سازند قم در محدوده چهارگنبد و نواحی مجاور آن به گونه ای است که زمین شناسان یوگوسلاو در زمان مطالعات خود، که بیستذ رویکرد پیجویی مواد معدنی داشته، نهشته های مذکور را بع عنوان " سازند چهارگنبد" معرفی نمایند . - Dimitrijevic, 1973 - مطالعات انجام شده در این تحقیق و همچنین مشاهدات بعدی نشان داده اند که معرفی نهشتههای مذکور در قالب سازند چهارگنبد درست نبوده و فاقد استانداردهای لازم است.
در این تحقیق برای ایجاد پوشش سراسری نهشته های سازند قم در ناحیه پهارگنبد برای بررسی وضعیت ریست پینه نگاری انان، سه برش در نظر گرفته شده است که به ترتیب ار بخش جنوبی، شمالی و شرقی برداشت شده اند. در مورد نهشته های مورد بحث تا کنون مطالعات کمی صورت پذیرفته Dimitrojevic, 1973 - ؛ حسنی، - 1391 و لذا داده های حاضر تا حدود زیادی جدید هستند. شناسایی و معرفی فرامینیفرهای بنتیک در فرم آزاد نیز از جنبه هاب نوآورانه این پژوهش است که برای اولین لار در مورد نهشته های مارنی این محدوده انجام شده است.
ناحیه عمومی چهار گنبد در شرق- شمال شرق ناحیه سیرجان و جنوب بردسیر در نیمه جنوبی استان کرمان و در محدوده زون دهج-ساردوئیه واقع است. دسترسی به محدوده چهار گنبد از طریق جاده آسفالته سیرجان-بلورد- چهارگنبد است که به دلیل وجود معدن مس چهار گنید وضعیت مطلوبی داشته و فاصله محدوده از مرکز استان 250 کیلومتر است - شکل . - 1 سیمای کلی ناحیه چهار گنبد شامل کوهستان های مرتفع، مانند بیدخوان، کوه پنج، کوه خرسی و کوه چهلتن می باشد که همانند یک کمربند ناحیه پست مرکزی را احاطه نموده اند.
در هر حال جوان بودن ناحیه از لحاظ فعالیت های تکتونیکی باعث گردیده تا ناحیه از سطح تراز بالایی برخوردار بوده، بطوری که حداقل ارتفاع در بخش مرکزی به 2000 متر میرسد. در نواحی مرکزی ناحیه چهارگنبد،فرسایش نهشتههای سست آتشفشانی، باعث گردیده تا سیمای ناحیه بصورت تپه ماهوری در آمده و باعث گسترش فعالیت های کشاورزی گردد. نهشته های سازند قم در این ناحیه شامل مارن و آهک بوده که بصورت توالیهایی با ارتفاع متفاوت 5-95 - متری - مشاهده میگردند.
بحث:
علی رغم مطالعات زیادی که روی نهشتههای سازند قم در نقاط شمالی و مرکزی انجام پذیرفته است، تا کنون بیوزوناسیون معتبر و جامعی در مورد این سازند معرفی نشده و برای تعین سن نهشته های این سازند از بیوزوناسیون های معرفی شده برای نهشتههای هم ارز آن در پهنه زاگرس - سازند آسماری و میشان - و حتی اروپا استفاده میگردد. این بیوزوناسیونها عبارتند از بیوزوناسیونهای ارائه شده توس وایند - Wynd , 1965 - ، آدامز و بورژوآ - Adams & Burguese, 1984 - ، کاهوزاک و پوگنانت - Chahuzac & Poignant, 1997 - و لارسن و همکاران . - Laursen et al., 2009 - صادقی و همکاران - Sadegi et al., 2010 - با ترکیب نمودن نظریات لارسن و همکاران - Laursen et al., 2010 - و ونبوخم و همکاران - Van Buchem et al. 2010 - بیوزوناسیون جدیدی برای ائوسن تا میوسن پیشین زاگرس ارائه نموده اند.
در هر حال استفاده از این بیوزوناسیونها در نهشتههای بخش-های شمالی حوضه سازند قم بنظر بلامانع میرسد چرا که بر اساس مطالعات انجام شده پراکندگی موجودات در این نهشتهها بسیار مشابه با حوضه زاگرس و اروپا میباشد؛ ولی در مناطق مورد مطالعه در این تحقیق پراکندگی فرامینیفرها در طول برشهای چینه شناسی بگونهای است که در بسیاری از موارد تفاوت های فاحشی نسبت به حوضه های شمالی و مرکزی سازند قم و حوضه زاگرس نشان میدهند از سوی دیگر جوامع فرامینیفرهای کف زی شناسایی شده تا حدود بسیاری شباهت هایی را به مجموعه های گزارش شده از حوضه اقیانوس هند و آرام نشان میدهند.
بعنوان مثال هایوارد و بوزاس - Hayward & Buzas, 1979 - مجموعه بسیار مشابهی از فرامینیفرهای کف زی با مناطق مورد مطالعه را از شمال نیوزیلند در نهشتههای میوسن زیرین گزارش نمودهاند و بیوزوناسیون ارائه شده در مطالعات ایشان تا حدودی با مجموعههای مشاهده شده در این مطالعه همخوانی دارد. بنابراین در زیستچینهنگاری نهشتههای مورد مطالعه فق به تعداد معدودی از بیوزونهای جهانی که در همه بیوزوناسیون های ذکر شده وجود داشتهاند اشاره گردیده است.
- زیست چینه نگاری برش شرقی
این برش نسبت به بقیه برشها حاوی ماکروفسیلهای بیشتری بوده و نهشتههای آن سرشار از بقایای نرمتنان و مرجانها بوده و با 90متر ستبرا، ستبر ترین برش میباشد. این برش با افقی کنگلومرایی و ناپیوستگی ناجورسنگی نهشته های رسوبی-آذرآواری ائوسن را پوشانده و خود با واسطه یک سطح فرسایشی توس نهشته های عهدحاضر پوسانیده شده است. بخش اعظم ار این برش را نهشته های مارنی فسیل دار تشکیل داده اند که با توجه به وجود روزنبران کفزی ساکت تواحی کم عمق میتوان کفت که در محدوده کم عمق اب نهشته شده اند.
در مجموع تنوع و فراوانی فرامینیفرهای کف زی برش جنوبی نسبت به بقیه برشها نیز بیشتر میباشد، بطوری که از نهشتههای مارنی و آهکی این برش تعداد 22 جنس و 30 گونه از فرامینیفرهای بنتیک شناسایی شده که الگوی پراکندگی آنان در شکل 2 نشان داده شده است. مجموعه فرامینیفرهای یافت شده در این برش سن آکیتانین تا بوردیگالین را برای آن تعین مینمایند، همچنین گذر آکیتانین به بوردیگالین در ارتفاع 34 متری از قاعده برش و با ظهور Borelis melo curdica مشخص میگردد.
- زیست چینه نگاری برش جنوبی
برش مرکزی همانند برش شرقی عمدتاً از مارن تشکیل شده و دارای ماکروفسیل های ناچیزی بوده و در نهشته های آن تنها تعداد معدودی مرجان و دو کفهای، که اغلب حفظ شدگی خوبی ندارند وجود دارد. این برش 40 متر ضخامت داشته و وضعیت چینه شناسی آن مشابه برش جنوبی است. در این برش در مجموع 24 گونه از فرامینیفرهای کفزی شناسایی گردیدهاند که پراکندگی آنان در طول برش در شکل 3 نشان داده شده است.
این مجموعه در این برش نشان دهنده سن میوسن زیرین تا احتمالا میانی - بوردیگالین تا لانژین؟ - می باشد چرا که مجموعه فرامینیفرهای مربوط به بوردیگالین از جمله Borelis melo curdica از ابتدای این برش مشاهده گردیده اند. دراواس این برش مجموعه ای از فرامینیفر ها شامل Cibicidoides karreriformis ، Cibicidoides mediocris، Cibicidoides notocenicus و Heronallenia Kempii ظاهر میگردند که توس بعضی از محققین از ابتدای میوسن میانی گزارش گردیده اند . - Szczechura, 1982 -
- زیست چینه نگاری برش شمالی
برش شمالی در انتهایی ترین محدوده شمالی گسترش نهشتههای سازند قم در محدوده قرار دارد. در نمونه-های مارنی این برش تعداد زیادی از شکمپایان و مرجانهای میوسن زیرین مشاهده میگردد. همچنین در این برش تعداد 18 جنس و 21 گونه از فرامینیفرهای بنتیک شناسایی گردیده که چگونگی توزیع آنان در طول برش در شکل 4 نمایش داده شده است. بر اساس فرامینیفرهای شناسایی شده سن این برش آکیتانین تا بوردیگالین بوده که شروع بوردیگالین از 46 متری قاعده برش و با ظهور گونه Borelis gr. melo مشخص میگردد. این برش با 70 متر ستبرا سنگ شناسی متفاوتی نسبت به دو برش دیگر نشان داده بطوری که در بخش قاعده ای نهشته هایی تبخیری فاقد فسیل به ضخامت 15 متر وجود دارند و در کل ستبرای نهشته های مارنی در آن نسبت به دو برش دیگر کمتر است.
نتیجه گیری :
بر اساس مشاهدات و مطالعات انجام شده به موارد زیر بعنوان نتایج اشاره میشود:
-1 بیشترین ستبرا مربوط به تواحی حاشیه ای جنوبی و شمالی بوده و در بخش های مرکزی کمترین ستبرا وجود دارد.
-2 سن نهشته ها در بخش های شمالی و جنوبی آکیتانین - بوردیگالین است و در بخش میانب بوردیگالین - لانژین؟ تعین شده که بر مبنای توزیع فرامینیفرهتی کف زی بوده است.
-3 مورفولوژی بستر حوضه و نرخ پیشروی و همچنین فعالیت های فرساینده قبل و بعد از نهشته شدن توالی های مورد مطالعه یکسان نیست چرا که قاعده و رأس برش ها همگی هم سن نبوده و لیتولوژی بخش قاعده ای نیز متفاوت است.
-4 با توجه به سن برش ها و سنگ شناسی آنان پیشروی از سمت نواحی شرق-جنوب شرق به سمت نواحی شمالی بوده است.
