بخشی از مقاله
چکیده
زبان گیلکی از گروه زبانهای شمال غربی یا گروه زبانهای کرانه جنوبی دریای خزر است که در استان گیلان تکلم میشود. ای زبان دارای چند گونه است که در ادامه به آنها میپردازیم. دراین پژوهش ساخت همپایه و انواع حروف ربط همپایهساز در این زبان بررسی میشود. ساخت همپایه ساختی است که بین دو بند، دو واژه و یا دو گروه اسمی رخ میدهد. ابتدا به بررسی و توصیف ساخت همپایه در گیلکی در سطح واژه، گروه اسمی و بند میپردازیم که از بارزترین آن "و" است که در زبان گیلکی غربی بصورت /u/ و در گیلکی شرقی بصورت /o/ است که معمولا بصورت واژهبست به کار میروند. سپس آنها را از دیدگاه استیلو تحت عنوان همپایهسازی در سه زبان ایرانی غربی ویرایش هسپلمت بررسی خواهیم کرد.
کلمات همپایهساز گیلکی را به سه دسته تقسیم میشوند: ربطی، تناقضی و تفکیکی. گاهی نیز بدون این حروف همپایهساز به کار میروند که در ادامه بررسی خواهد شد. ساخت همپایه دراین زبان، بیشتر در سطح بند و گروه و به صورت واژهبست ، تکواژ آزاد و ساختار بدون حرف همپایهساز رخ میدهد و در سطح واژه بیشتر به صورت واژهبست میباشد. که در ادامه در قالب نمودار مشخص میشود. دادههای این پژوهش از داستانهای کوتاه و به روش کتابخانهای گردآوری شده است.
.1مقدمه
زبان گیلکی از گروه زبانهای شمال غربی یا گروه زبانهای کرانه جنوبی دریای خزر است. این زبان در بین رشته کوههای البرز و کرانههای جنوب شرقی دریای خزر مورد استفاده قرار میگیرد. گیلکی دراستان گیلان تکلم میگردد و با زبانهای تالشی، طبری، تاتی، کردی، قومسی و قصرانی مشترکاتی دارد. زبان گیلکی خود به دو گونه عمده گیلکی غربی و گیلکی شرقی تقسیم میشود. چندین نوع گونه گویشهای فرعی نیز وجود دارد: لاهیجانی، لنگرودی، ماچیانی و غیره به لحاظ جغرافیایی، گیلکی شرقی در شرق سفیدرود و گیلکی غربی در غرب آن تکلم میگردد؛ اما از نظر آوایی، واژگانی و گاه ویژگیهای دستوری به پنج گونه تقسیم میشود: گیلکی شهر رشت، گیلکی مرکز و غرب گیلان - بیهپیس - ، گیلکی شرق گیلان - بیهپس - ، گالشی - بیه پیش - و گیکی رودبارقدیمترین اثر مکتوبی که از زبان گیلکی برجای ماندهاست، مربوط بهاشعار سید شرفشاه گیلانی - تالشی دولایی - است که احتمالاً در قرن هشتم هجری میزیسته است همپایگیٌ ساختی نحوی است که شامل دو یا چند واحد نحوی یکسان است.
دو بند، دو گروه و یا دو واژه میتوانند با هم همپایه باشند. همپایگی میتواند با استفاده از حروف ربط و یا بدون استفاده از آن باشد - راسخمهند،. - 371 :1393 حروف ربط طبقهای از واژهها هستند که واژهها، گروهها و جملات را به هم وصل میکنند و رابطه معنایی بین این واحدها برقرار میکنند. این حروف به دو دسته همپایهساز و وابستهسازٍ تقسیم میشوند. بر خلاف حروف ربط وابستهساز، حروف ربط همپایهساز را نمیتوان در آغاز جمله آورد - راسخمهند،. - 160 :1393 جملههای همپایه از پیوند دو یا چند جمله مستقل که به واسطه یک یا چند حروف پیوند به یکدیگر متصل شدهاند، ساخته میشوند. مهمترین ویژگی جملههای همپایه این است که هیچکدام از آنها جمله اصلی یا بند پایه محسوب نمیشوند و هر کدام دارای هسته یا فعل مرکزی مستقلی برای خود هستند - طبیبزاده،. - 325
.2پیشینه پژوهش
پورهادی - - 1385 در کتابی تحت عنوان "زبان گیلکی" به بررسی این زبان پرداخته است. وی به افرادی چون الکساندر خودزکوَ اشاره کرده است که به بررسی زبانهای کرانه جنوبی دریای خزر پرداخته؛ همچنین ای.ن.برزینُ که اولین کسی بوده است که دستور زبان گیلکی را نوشته است. و از افراد دیگری چون ویلهلم گایگرِ، گ.ملگونفّ و آرتور کریستین سنْ نام می-میبرد که در کتاب خود به این زبان اشاره کردهاند. پورهادی در سه سطح آوایی، ساختواژه و نحو این زبان را بررسی کرده است. در بخش نحو به ترتیب کلمات و وابستههای پیشین و پسین در این زبان اشاره کرده است ولی در مورد ساخت جمله و ساخت همپایه و ناهمپایه سخنی نگفته است. اما اشاراتی به جملات خبری، پرسشی، امری، شرطی و غیرشخصی کرده است.
استیلوَ - - 2004 در مقاله ای در کتاب ساخت همپایه هسپلمت به بررسی این ساخت پرداخته است و انواع حروف همپایهساز و و تاثیر تکیه را در این زبان بررسی کرده است. همانطور که پیشتر اشاره شد این حروف را به سه دسته تقسیم میکند و به مقایسه این حروف در این زبان با زبان فارسی تهرانی و وفسی میپردازد. این پژوهش با بهرهگیری از این مقاله به این ساخت در این زبان پرداخته است و به بررسی دادههای آماری حروف ربط در سه سطح در این زبان اشاره کرده است.
1 . 3 ربطی
متداولترین همپایهساز ربطی در بین زبانهای ایرانی غربی و گیلکی =o میباشد. البته va نیز میتواند به جای آن به کار رود. حرف ربط اول یعنی =o به صورت واژهبست است و با واژه قبل یعنی واژه پایه یک آهنگ خواص را شکل میدهد. اما شکل دوم این حرف ربط یعنی va واژهبست نیست، پس آهنگ این واژه ربطی به واژه قبل از خود ندارد. بعد از تمامی مصوت- ها بهجز i واژهبست =o به صورت vo تلفظ میشود. این واژهبست همانطور که گفتیم به لحاظ آوایی به واژه قبل از خود و به لحاظ نحوی به واژه بعد از خود وابسته است. =o و va ساختهایی از قبیل گروههای اسمی، صفتها، بندها و ... را همپایه میکنند.
برای همپایه کردن صفات دو راه وجود دارد: یکی از دو راه که بیان شد و دیگری ساخت اضافی است که مخصوص زبان فارسی میباشد. مکثی که از آن قبلاً بحث شد می- توان وجود داشته باشد و میتواند حذف شود. برای مثال بدون هیچ حرف ربطی میتوان چندین اسم و صفت را همپایه کرد. علاوه بر مواردی که ذکر شد از va میتوان در ابتدای جمله استفاده کرد و به معنی همچنین است. این حرف ربط برای همپایه کردن صفات نیز به کار میرود و در مواقعی نیز حذف میشود.
