بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر به بررسی دستگاه فعل در گویش رودسر، یکی از گویشهای کرانه دریای خزر، میپردازد. شهرستان رودسر در 75 کیلومتری شرق رشت واقع شده است. در واقع آخرین شهرستان شرقی استان گیلان است؛ از اینرو، به دلیل همجواری با استان مازندران، همسانی و همخوانیهایی نیز از حیث آوایی، معنایی، واژگانی و بالاخره در قلمرو دستگاه فعلی با گویشهای غرب مازندران، مانند تنکابن و رامسر دارد. در گویش گیلکی رودسر همه صورتهای فعلی بر پایه دوبنِ مضارع و ماضی و سه وجه اخباری، امری و التزامی بنا میشود کهنمودِ آن به صورت استمرار و غیراستمرار یا ساده ظاهر میشود. ساخت فعل در زبانهای دوره میانه نیزتقریباً به همین شکل بوده است.ما در این مقاله صرفاً به دستگاه فعل بهطور کلی، انواع زمان فعل و نحوه ساختار افعال در گویش گیلکی رودسر میپردازیم.
کلیدواژه: گویش رودسری، فعل، صرف، بن ماضی، بن مضارع.
.1مقدمه
گویشهای ایرانی یکی از مهمترین شاخههای ایرانشناسی بهشمار میآیند. و ارزش شناخت گویشهای ایرانی، علاوه بر اهمّیت مقوله زبانی و ادبی آن در شناخت فرهنگهای عامّه است. فعل یکی از واژههای بسیار با اهمیت در مقوله زبانی و ادبی است.فعل واژهای است که بر انجام یا عدم انجام کاری، پذیرفتن یا نسبت دادن حالت یا صفتی، و به طور همزمان بر سه مفهومِ شخص، اِفراد یا جمع و زمان، دلالت میکند.
.2 فعل در گویش گیلکی رودسر
در گویش گیلکی رودسر همه صورتهای فعلی بر پایه دو بنِ» مضارع و ماضی و سه وجه اخباری، امری و التزامی بنا میشود که نمودِ آن به صورت استمرار و غیراستمرار یا ساده ظاهر میشود. ساخت فعل در زبانهای دوره میانه نیز تقریباً به همین شکل بوده است - نک. ابوالقاسمی، . - 178 :1373
1؛.2 بن فعل
بن فعل عبارت است از بخش یا جزئی از فعل که در همه صورتهای صرفی مشترک است و مفهوم اصلی فعل از آن برمیآید. هر فعلی دو بن دارد: بن مضارع که ساختهای زمان حال و امر و دیگر مشتقات از آن ساخته میشود و بن ماضی که ساختهای زمان گذشته و آینده و دیگر مشتقات از آن ساخته میشود.
1؛1؛.2 بن مضارع در گویش گیلکی رودسر
بن مضارع تکواژی است معمولاً یک هجایی که در بیشتر موارد با بن مضارع در فارسی یکسان است و تفاوت آن با فارسی در وقوع فرآیندهای واجی است.
2؛1؛.2 بن ماضی در گویش گیلکی رودسر
در این گویش ساخت بن ماضی گوناگون است و با افزوده شدن وند ستاک گذشته به ریشه فعل ساخته میشود. وندهایستاک گذشته عبارتند از: [t]، [d]، [ st]، [ss]، ] [، [ ] همانند:
.3 وند سببیساز
وندی است که برای گذرا - متعدی - کردن فعل ناگذر - لازم - به کار میرود - ارژنگ و صادقی، . - 8 :1390در این گویش، وند سببیساز، میانوند [-en-] با گونه [-an-] است که پس از ریشه فعل و پیش از پسوند مصدری میآید.
.4 مصدر
مصدر یکی از اقسام اسم است که ساخت فعلی دارد و مفهوم اصلی فعل را بدون اشاره به زمان و شخص بیان میکند. در فارسی از ترکیب بن ماضی با پسوند»َ ن« ساخته میشود - انوری و گیوی، . - 21 :1385
الف - ساخت مصدر در گویش گیلکی رودسر همانند فارسی است و فقط پسوند مصدری گاهی در محیط آوایی به شکل [-n] دگرگون میشود.
.5 صفت فاعلی
صفتی است که از مشتقات فعل است اما مفهوم فاعلیّت دارد؛ یعنی بر انجامدهنده کاری یا دارنده و پذیرنده حالتی دلالت میکند.
ساخت صفت فاعلی در گویش گیلکی رودسر:
ساخت صفت فاعلی در این گویش همانند فارسی و به شیوههای زیر است:
الف - ریشه فعل بهتنهایی
ب - اسم به همراه بن مضارع چسبنده دستگیر درسخوان
پ - تکرار بن مضارع + وند وجه: بخوربخور بکشبکش
ت - بن مضارع به اضافه :[a]تشنه گرسنه
.6 صفت مفعولی
صفتی است که از مشتقات فعل است اما مفهومفعولیّت دارد یعنی کار بر آن واقع میشود.
ساخت صفت مفعولی در گویش گیلکی رودسر:
ساخت صفت مفعولی در این گویش همانند فارسی است و فقط بهجای نشانه /-e/ پسوند /- / به شیوه زیر به کار میرود: بن ماضی [ ] +
