بخشی از مقاله
چکیده :
پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین منابع قدرت مدیران و تاثیر ارتباطات سازمانی میپردازد. هدف، بررسی رابطه بین هر یک از منابع قدرت مدیران بر حسب رده بندی فرنچ و راون، شامل: منابع قدرت تخصصی، مرجعیت، پاداش، مشروع و اجبار با تاثیر ارتباطات سازمانی، سنوات خدمت مدیران و سابقه مدیریت آنان میباشد . پژوهش حاضر از دسته پژوهشهای کاربردی و از نوع تحقیق توصیفی - غیر آزمایشی - است و در تقسیمات تحقیقات توصیفی از نوع روش تحقیق همبستگی دو متغیری میباشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه مدیران مدارس و کارکنان آموزش و پرورش شهرستان های داراب و زرین دشت میباشد . لازم به ذکر است که تعداد جامعه آماری مدیران، تعداد 160 نفر و کارکنان، تعداد 350 نفر میباشد. از جامعه آماری مدیران، تعداد 95 مدیر به روش تصادفی ساده و با کمک جدول اعداد تصادفی و نیز از جامعه آماری کارکنان، کلیه کارکنان تحت نظر مدیران منتخب به روش تمام شماری انتخاب شدند.این پژوهش در شهریور ماه 96 انجام گردیده است.
ابزار گردآوری دادهها شامل پرسشنامه منابع قدرت »شرایخیم و هینکین « - 1989 - و پرسشنامه تاثیرات ارتباطات سازمانی »نانچیان و دیگران « - 1379 - میباشد. بررسی و تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که:
- بین منابع قدرت تخصص، مرجعیت، پاداش و قانون با تاثیرات ارتباطات سازمانی رابطه مستقیم و معنادار و بین منبع قدرت اجبار با تاثیرات ارتباطات سازمانی رابطه معکوس و معنادار وجود دارد.
- بینمنابع قدرت مدیران با سنواتخدمت ونیزسابقه مدیریتآنانارتباط معنادار وجود دارد.
- بین منابع مختلف قدرت مدیران بر حسب تخصص مدیریت و تخصص غیرمدیریت تفاوت معناداری وجود ندارد.
واژگان کلیدی : منبع قدرت مدیران ، آموزش و پرورش ،داراب، زرین دشت
مقدمه و ضرورت بیان مساله
قدرت به عنوان مهمترین و نافذترین پدیده اجتماعی جوامع انسانی شناخته شده است. نتایج نفوذ قدرت در کلیه سطوح سازمانهای اجتماعی تجربه شده است. چون قدرت بخشی مهم و تاثیر گذار در حیات سازمانی میباشد،محققین تلاش زیادی برای توضیح مسائل سازمانی در اصطلاح »روابط قدرت« مطرح کرده اند، اول اینکه، واحدهای تابعه سازمان را متاثر میسازد،و دوم، در سطوح سازمانی و روابط بین افراد سازمان تاثیر قابل توجه می گذارد. - فخیمی،. - 1379 از طرف دیگر، قدرت ویژگی اساسی نقش یک مدیر بوده و زمینه اثر بخشی او را در سازمان فراهم می سازد. در واقع یک پدیده اجتناب ناپذیر در سازمان است که البته در سازمانها مدیران به آن به عنوان یک پدیده منفی می نگرند .
ولی حقیقت این است که این جریان ذاتا یک پدیده منفی نیست، بلکه منفی و مثبت بودن آن بستگی به قضاوت و نوع کاربرد آن دارد. یقینا اگر هدف از قدرت، اهداف سازمانی باشد می تواند پدیده ای مثبت و کارکردی محسوب گردد و باعث پویایی سیستم و سازمان شود، اما اگر هدف از آن دستیابی به اهداف شخصی و فردی باشد، مطمئنا یک پدیده منفی وناپسند خواهد بود. - پارسائیان واعرابی،. - 1375 دیوید مک کللند 1 دو روی سکه قدرت را نشان داده است. یک رویه را روی مثبت و طرف دیگر را روی منفی نامیده است. طرف منفی را معمولا با جملات، کلمات و عبارتهایی که بیانگر رییس و مرئوسی،فرماندهی و فرمانبری،دستور دادن و تسلیم بودن است،بیان میکند. یعنی اگر من ببرم، شما باید ببازید. آن نوع رهبری که بر پایه و اساس جنبه های منفی قرار گرفته باشد،افراد را چیزی بیش از بازیچه یا آلت دست خود نمی داند و به هنگامی که ایجاب کند آنها را استثمار یا فدای مقاصد خود می نماید.
روی دیگر سکه یا جنبه مثبت قدرت را می توان در توجهی که به هدفهای گروه می شود، توجیه کرد. زیرا،با استفاده از قدرت فرد،درصدد تعیین هدف و تامین آن بر می آید. چون از این دیدگاه به قدرت نگاه کنیم،دارای مفهوم متفاوتی می گردد،یعنی اعمال قدرت از جانب دیگران و نه آنان . مدیرانی که می خواهند قدرت خود را به صورت مثبت اعمال کنند، اعضای گروه را تشویق و تقویت می نمایند تا بر صلاحیت و شایستگی خود بیفزایند تا در نتیجه بتوانند به عنوان فرد و عضو سازمان، در کارها موفق گردند. - پارسائیان و اعرابی،. - 1375 ارتباطات به عنوان یکی از مهمترین عناصر فرایند مدیریتی محسوب می شود. وجود ارتباطات موثر و صحیح در سازمان همواره یکی از اجزای مهم در توفیق مدیریت به شمار آمده است. به تجربه ثابت شده است که، اگر ارتباطات صحیحی در سازمان بر قرار نباشد،گردش امور مختل شده و کارها آشفته می شوند. هماهنگی، برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و سایر وظایف بدون وجود سیستم ارتباطی موثر در سازمان قابل تحقق نبوده و امکان اداره سازمان مهیا نخواهد بود. - میرابی،. - 1380 ما در تحقیق حاضر قصد داریم بر اساس یافته های تحقیق،به پاسخ × :سوال زیر دست یابیم آیا بین منابع مختلف قدرت مدیران بر اساس تقسیم بندی جان فرنچ و برت رام و راون شامل:قدرت مبتنی بر پاداش ،قدرت مبتنی بر زور ،قدرت قانونی ، قدرت مرجع ،قدرت تخصصی ،با تاثیرات ارتباطات سازمانی رابطه وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت بیان موضوع
ارتباطات در سازمان موجد قدرت و وسیله ای برای به کار گرفتن بهینه اختیارات قانونی و اداری و اعمال آن در طول سلسله مراتب سازمانی میباشد.ارتباطات اغلب به صورت موازی در کنار مجاری اختیارات رسمی قرار دارد و عامل تسهیل جریان کار در سازمان می باشد وادامه فعالیتها به گونه ای مثبت ومفید،بدون وجود شبکه های ارتباطی کارآمد امکان چندانی ندارد. همچنین به عنوان ضروری ترین نیاز جریان امور اداری،بدون داشتن سیستم ارتباطات کارآمد،چرخ های اجرایی سازمان به گردش در نمی آیند و فعالیتها راکد و در صورت حرکت به گونه ای ناقص اجرا شده، و فاقد کیفیت و بازدهی لازم خواهند بود. - فخیمی،. - 1379
قدرت تنها در رابطه بین دو نفر یا تعداد بیشتری از افراد وجود دارد و میتواند در جهت های عمودی یا افقی اعمال شود. اغلب منبع قدرت در آن پست سازمانی وجود دارد که صاحب منابع کمیاب یا ارزشمند است، و سایر دوایر سازمانی، از این جهت،به آن وابسته اند. هنگامی که یک نفر به شخص دیگری وابسته باشد قدرت در رابطه ای پایدار می گردد که شخص صاحب، آن را داراست و از این رو دارای قدرت بیشتری خواهد بود. هنگامی که قدرت وجود داشته باشد - یعنی چنین رابطه ای بین دو نفر بوجود آید - ،صاحب قدرت میتواند خواسته های خود را بر دیگری تحمیل کند. اما آنچه که مهم است و مد نظر می باشد ، این است که یافته های هیچ یک از این پژوهش ها و تحقیقات نام برده شده در پیشینه تحقیق پاسخ پرسش پژوهشی این تحقیق نمی باشدپژوهش حاضر در صدد است تاارتباط بین هر یک از منابع قدرت را با جو سازمانی بررسی نموده تا معلوم شود نوع قدرتی را که مدیران مورد استفاده قرار می دهند چه تاثیری بر روی جو سازمانی مدرسه آنها دارد.
مبانی و دیدگاهها
الف - تعاریف علمی مفاهیم و اصطلاحات
ارتباطات:
بنا به تعریف ارائه شده در فرهنگستان جامع انگلیسی آکسفورد،ارتباطات1عبارت می باشد از فرستادن،انتقال دادن و تبادل عقاید، دانش و غیره. - فخیمی،1379،ص. - 408 به زعم ولنس و مک ویلیام»:2 ارتباطات پایه کلیه روابط مراوده ای می باشد. از طریق ارتباطات با یکدیگر به تفاهم می رسیم و دوست داشتن همدیگر را میآموزیم،در یکدیگر نفوذ می نمائیم،به هم اعتماد می کنیم،راجع به خودمان چیزی آموخته و به دیگران که چگونه ما را می بینند توجه می نمائیم.« - فخیمی،1379،ص. - 408 ارتباطات سازمانی:3 ارتباطات در سازمان موجد قدرت و وسیله ای برای به کارگرفتن بهینه اختیارات قانونی و اداری و اعمال آن در طول سلسله مراتب سازمانی می باشد. ارتباطات اغلب به صورت موازی ودر کنار مجاری اختیارات رسمی قرار داد و عامل تسهیل جریان کار در سازمان می باشد و ادامه فعالیتها به گونه ای مثبت و مفید،بدون وجود شبکههای ارتباطی کارآمد، امکان چندانی ندارد. - فخیمی،1379،ص. - 409
اثر بخشی ارتباطات:4 اثر بخشی ارتباطات میان فردی شامل دو بعد اساسی است اول،بعد عمل گرایانه5 که در اینجا اثر بخشی ارتباطات -1 متوجه دستاورد و موفقیت رسیدن به اهداف و خواسته های گیرنده یا فرستنده پیام است. دوم،بعد خشنودی شخص2 است که دراین مورد،اثر بخشی کنش ارتباطی، به لذت و شعفی که از آن برای دست اندر کاران ارتباط حاصل می شود، مرتبط می شود. - فرهنگی،1373،ص. - 111 قدرت :3قدرت را بدین گونه تعریف کرده اند: توان »الف« در اعمال نفوذ بر رفتار»ب« ،به گونه ای که »ب« کاری را انجام دهد،که اگر چنین قدرتی اعمال نمیشد، آن را به گونه دیگری انجام می داد . این -2 تعریف بر سه رکن گذارده شده است: - 1 توان بالقوه ای که الزاما نباید بالفعل شود، - 2یک رابطه وابسته،و - 3 این که ب در رفتار خود صاحب اختیار است. - پارسائیان و اعرابی،1376،ص . - 244 منابع قدرت رهبری :4 واحدها و اعضای سازمان قدرت خود را از مجرای کنترل پایگاههای قدرت 5 و منابع قدرت6 به دست می آورند. مقصود از »پایگاه قدرت« چیزی است که دارنده قدرت بدان وسیله می تواند بر رفتار دیگران اثر بگذارد. مقصود از »منبع قدرت« شیوه ای است که فرد یا گروه بدان طریق پایگاه قدرت خود را کنترل می کند. - پارسائیان واعرابی،1376،ص . - 188
منابع قدرت فرنچ و راون:در رابطه با منابع قدرت رده بندی های مختلفی انجام شده است. در میان این تقسیمات رده بندی که از طرف »فرنچ«1 و »راون«2 عنوان شده، از همه معروفتر و کاربردی تر است. طبق این رده بندی برای مدیر - و یا رهبر - پنج منبع مهم وجود دارد که می تواند از آنها کسب قدرت کند. این منابع شامل: قدرت اجباری3،قدرت قانونی4 ،قدرت پاداش5،قدرت مرجع و قدرت کاریزماتیک6،و قدرت تخصص7، می باشد. - امیرکبیری،1377،ص. - 284 قدرت اجباری:قدرت اجباری یا بعبارت دیگر قدرت زور متکی بر ترس است. هر چیزی که ترس اعضای گروه را بر انگیزد یک منبع قدرت است.
این منبع از استفاده از قدرت فیزیکی،اسلحه - ویا ابزار دیگر - گرفته تا رفتارهای تنبیه کننده مدیران در سازمانها در رابطه با اخراج مرئوسین،جلوگیری از ترفیع کارکنان،تنزیل رتبه و نظایر اینها تغییر مییابد. به همان اندازه ایکه مدیر واقعا امکان تنبیه را داراست، درک این امکان از سوی پرسنل نیز مهم است - امیر کبیری،1377،ص. - 258 قدرت مشروع: قدرت مشروع آن نیرویی است که در یک نقش گنجانده میشود. حاکمان،پلیسها و مدیران همگی دارای قدرت مشروع هستند . مشروعیت ممکن است ناشی از نیروی برتری باشد که اغلب همراه با قدرت قهری است . تله رایجی که افراد دارای چنین نقشهایی در آن میافتند،این است که فراموش می کنند افراد تابع موقعیت هستند و نه آنها. و زمانی که آنها از مسند قدرت برکنار می شوند، دیگر افراد تابع آنها نخواهند بود.1
