بخشی از مقاله
چکیده
انسان موجودی است مدنی الطبع که کمال و جمال وی در گرو ارتباطش با خدا - عبودیت - خود - نفس - خلق - احسان و عدل - و خلائق - تسخیر - می باشد .بی شک سبک زندگی متعارف انسانی به کم و کیف این ارتباطات بستگی دارد چرا که تکالیف و حقوقی که در دل این روابط نهفته است در جای جای زندگی بشر مشهود میباشد.مقاله حاضر که در زمره مقالات توصیفی –تحلیلی به شمار می اید با درک اهمیت ارتباط انسان با طبیعت که نوعی رابطه مکمل و متمم دارند به بررسی چیستی ،چرایی و چگونگی این ارتباط و تسخیر مخلوقات الهی در بهزیستی انسان پرداخته که به تبیین نقش و رسالت تعلیم و تربیت در این بعد با تاکید بر سبک زندگی اسلامی توجه میکند .
از اهمیت این ارتباط در قران کریم امده است »االلهالٌذیخَلَقَالسماواتِوالأرضَوأنزَلَمِنَ السماءمفَاءخرَجَبهمِالثَمَراتِنرِزقاوَسَخرَلَکُمُالفُلکَلِتَجریفِیالبَحرِبِامرِهوَسَخرَلَکُمُ الأنهارسَخرَولَکُمُالشمسَوَالقَمَرَدائبینِسَخرَلَکُمواللیلَوَالأنهَار - «ابراهیم - - 33-32/خدا کسی است که اسمانها و زمین را افرید و از اسمان ابی نازل کرد تا انواع ثمرات و حبوبات را برای روزی شما بر اورد و کشتی را دراب دریا و نهر ها به امر خود بر روی زمین به اختیار شما جاری گردانید.و خورشید و ماه گردنده و شب و روز را برای شما مسخر کرد - از این رهگذر توصیه ها و راهکار های تجویزی را جهت تربیت متکی بر ارتباط انسان – طبیعت - تسخیر - بر اساس اموزه های دینی و قرانی پیشنهاد مینماید .
واژگان کلیدی :سبک زندگی ،انسان ، طبیعت ، تسخیر ، تربیت
-1مقدمه
تعاریف متعددی از سبک زندگی ارائه شده است.بر اساس تعریفی که سازمان بهداشت جهانی از سبک زندگی ارائه کرده است سبک زندگی به معنای شیوه ای از زندگی است که مبتنی بر الگوهای قابل شناسایی از رفتاری است که از طریق فعل و انفعال بین ویژگیهای شخصی فرد ،تعاملات اجتماعی و شرایط اقتصادی و محیط زندگی فرد تعیین میشود. - who-1998 عبداالله معتمدی، - 1392مفهوم سبک زندگی را الفرد ادلردر سال 1900 بیان کرد به اعتقاد او با مشاهده برخورد افراد با 3 تکلیف مهم زندگی خود که عبارتند از کار،جامعه و روابط صمیمانه میتوان به شیوه زندگی انها پی برد.زیرا شیوه زندگی در انتخاب نحوه ی ارتباط با دیگران و عشق منعکس میشود. - شارف 19996، نقل ازبشیری ، علیزاده و کرمی. - 1385سبک زندگی مطلوب ان نوع سبک زندگی است که متناسب با تعالیم و اموزه های اسلامی در چارچوب دیدگاه ارتباطی تنظیم شده باشد.
دیدگاه ارتباطی دیدگاهی روانشناختی از شخصیت انسان است که براساس ان شناخت شخصیت از طریق شناخت نوع ارتباط هایی که فرد با خود ،دیگران،خداوند و طبیعت برقرار میکند میسر میشود. - معتمدی، - 1391در واقع فلسفه تربیت اسلامی میکوشد به دو هدف برسد یکی بقای انسان و دیگری تعالی انسان به گونه ای که در خور او و جهان هستی است.بقای نوع انسان و تعالی او هنگامی است که روابط چهارگانه فرد به خوبی شکل بگیرد. - کیلانی، - 1937توجه خاص قرآن کریم به طبیعت و تأکید بر مشاهده و مطالعه پدیده های طبیعی بیانگر نقش و جایگاه مهم طبیعت در تربیت انسان است. - بهشتی و شکری نیا ، - 1390 چراکه توجه به حوزه های تسخیرومظاهرطبیعی نه تنها منجربه شناخت عظمت خداوند شده بلکه انسان با بهره گیری درست از ان میتواند بر کیفیت زندگی خود افزوده و مسیر بهزیستی و بندگی بهتری را در پیش بگیرد. این مقاله در صدد پاسخگویی به این پرسش ها است که:
- 1از دیدگاه قران کریم نقش طبیعت در تربیت انسان چیست؟
- 2اهداف تربیتی رابطه ی انسان با طبیعت از دیدگاه قران کریم چیست ؟
- 3 چگونه تربیت میتواند استفاده ی صحیح از ابزار های تسخیر را ممکن سازد ؟
ذیلا تلاش میشود با مرورایات قران کریم پرسش ها پاسخ داده شود و راهکار هایی جهت تربیت انسان با تاکید بر رابطه تسخیر براساس مفاهیم و اموزه های دینی ارائه گردد.
رابطه عبودیت
رابطه ای که فلسفه تربیت اسلامی میکوشد میان انسان و خداوند برقرار سازد همان رابطه ی عبودیت است.عبادت در لغت به معنی اطاعت کامل از سر محبت کامل است.مفهوم عبادت در تربیت اسلامی در برگیرنده ی نمود ایینی،نمود اجتماعی و نمود افاقی است . نمود ایینی در اعمالی تجلی میابد که نشان دهنده ی گونه های عشق و اطاعتی است که انسان از رهگذر انها خالق را پرستش میکند.موضوع نمود اجتماعی فرهنگ ها و ارزش ها و اداب و رسوم و سنت هاست.موضوع نمود افاقی علوم طبیعی است که زمینه را فراهم میسازدتا دانشمندان مسلمان به ازمایشگاه افاق درایدو معجزات عصر و برهان های خداوند را کشف کند و شواهدی را که بیانگر عظمت خلقت خداوند و قدرت اوست شناسایی کند .عملی کردن این نمود عبادت اقتضا میکند که تربیت فراگیران را به ازمایشگاه طبیعت ببرد تا به شناسایی ویژگیهای طبیعت و کشف قوانینی که موجودات زنده و طبیعت را سازماندهی میکند رهنمون سازد. - کیلانی ، - 1937
رابطه انسان با انسان
از انجاکه انسان موجودی اجتماعی است ارتباط با دیگران امری طبیعی تلقی میشود.با این وصف درک اهمیت ارتباط با دیگران و کیفیت این ارتباط در رابطه با سبک زندگی مطلوب حائز اهمیت است.امیر المومنین در وصیت خود هنگام وفاتشان فرمودند »:لازم است با یکدیگر رابطه داشته باشیدوبه یکدیگربذل و بخشش کنید و از قطع رابطه و پشت کردن به همبپرهیزید. - صابری یزدی ، - 1375رابطه ای که فلسفه تربیت اسلامی میان انسان و انسان برقرار میکندرابطه ی عدل و احسان است.عدل به معنی دادگری واحسان به معنی لطف و فزونی دررفتار نیک است . چند مولفه مهم از ارتباط با دیگران که درعین حال مصادیقی از سبک زندگی مطلوب است شامل خدمت به دیگران،احترام به دیگران ، ،رعایت حقوق دیگران و ... است. - کیلانی ، - 1937
رابطه انسان با خود
اهمیت ارتباطی که فرد با خود برقرار میکند از جهات مختلف در فرهنگ اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.به نحویکه امکان تعامل سازنده فرد با دیگران وطبیعت و ارتباط با خدا تحت تاثیرکمیت وکیفیت ارتباط با خود قرار میگیرد .مصادیقی از ارتباط فرد با خود بر مبنای اموزه های اسلامی به اختصار ارائه میشود. - معتمدی ، - 1392
- 1خود شناسی : پیامبرمَن عَرَفَمیفرمایند نَفسهُ:» فَقَد عَرَفَبَه.«
- 2تفکر :پیامبراکثَرو:» تَفَکر«بسیار اندیشه کنید.
- 3محاسبه و مراقبه نفس امام علی - ع - فرمودند: هر که به حساب خود برسد بر عیب های خویش آگاه شود و به گناهانش احاطه یابد و از خدا در گذشتن از گناهان و اصلاح عیب هایش را درخواست نماید. - علی محمودی، - 1381
- 4انتخاب چارچوب جهت گیری مناسب: بدون شک نوع نگاه و ارزیابی که ما از هستی داریم به رفتارما جهت می دهد میتوان ادعا کرد یکی از مهمترین برنامه های انبیا الهیاصلاح نگرش انسانها به هستی بوده است.نیاز به داشتن چارچوب جهت گیری از جمله نیازهایی است که مورد تأکید اریک فرام نیز قرار گرفته است . - کریمی، - 1390
رابطه انسان و طبیعت
رویارویی و همزیستی با طبیعت و به استخدام گرفتن قابلیت ها و پتانسیل ها ی طبیعت همواره برای انسان سؤال برانگیز بوده است .اینکه طبیعت مقدس است یا نا مقدس ،قانون بران حاکم است یا صدقه و اتفاق،مسلط برانسان است یا تحت سلطه ی انسان و سؤالاتی از این قبیل که در رویکرد های مختلف به شیوه های متفاوت به انها پاسخ داده شده است .اغلب دیدگاه های باستانی طبیعت را به موجوداتی برتر منتسب میدانند و به ستایش و تقدیس ان میپردازند. - نصر - 1384-برخی علل غایی همه ی فعل و انفعالات طبیعت را در خود ان جست و جو کرده و انرا کاملا از نیروهای متعالی تهی پنداشتند. - گلشنی - 1385
در این میان ادیان اسمانی به ویژه دین مبین اسلام که رسالت اصلی انها تربیت انسان است با نگرش توحیدی طبیعت را توصیف کرده اند و انرا حاوی ایات و نشانه هایی برای اصحاب اندیشه میدانند - بهشتی و شکری نیا، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی - 1390- قران کریم به عنوان منبع الهام همه ی تعالیم اسلامی توجهی خاص به طبیعت و عناصر طبیعی دارد؛در قران کریم افزون بر 750 ایه به پدیده های طبیعی اشاره داشته و بیش از 10 درصد ایات این کتاب به موضوع طبیعت اختصاص یافته است . - گلشنی - 1375- قبل از ورود به بحث رابطه ی انسان و طبیعت لازم به ذکر است که در این پژوهش طبیعت یعنی عالم جسمانی و مادی ،عالم زمانی و مکانی و حرکت ،یا به عبارتی همین عالمی که در ان زیست میکنیم و با حواس خود با ان در ارتباط هستیم . - مطهری - 1384-انسان بر پهنه ی زمین خود بخشی از طبیعت و عضوی از اعضای روییده بر پیکره ی خاک است .
تا انجا که در تجزیه ی جسمانی و مادی ،تمامی عناصر موجود درکالبد ادمی ،همه و همه همان عناصر موجود در طبیعت شناخته شده است و تنها عنصر پیچیده و ابهام انگیز و ناشناخته ،وجود انسان روح و روان ویژه اوست که درطبیعت ماده رد پای ان مشهود نیست و به دلیل بغرنج بودن ماهیتش ،گاه به طور کلی هویت مستقل ان مورد انکار قرار گرفته است به هرحال انسان از طبیعت روییده است و با طبیعت رشد میکند و سر انجام - در نگاه دانش تجربی -به طبیعت باز میگردد ودران هضم میشود . - هاشمی، - 1377 رابطه ای که فلسفه تربیت اسلامی میخواهد میان انسان و طبیعت برقرار کند رابطه ی تسخیر است ،که از رابطه ی انسان و افریدگار یعنی عبودیت نشات میگیرد .رابطه ی تسخیر عبارت است از عملی کردن نمود افاقی عبادت که یکی از علل تحقق
