بخشی از مقاله
چکیده
حقوق بشر به حقوق و آزادیهایی که تمام افراد باید در رابطه با دیگر افراد یا دولتها برخوردار باشند، گفته میشود. از زمان پایان جنگ جهانی دوم اصولی که این حقوق بر آن مبتنی است، با حمایت و مواضع صریح سازمان ملل متحد یا سازمانهای منطقهای نظیر شورای اروپا، از اهمیت چشمگیری برخوردار شده است. دراینمیان، » سازمان همکاریهای اسلامی« ، 1 که سازمانی منطقهای و دارای 57 عضو از کشورهای اسلامی است، ضمن تأکید بر حفاظت و پاسداشت شعائر و میراث مشترک اسلامی و دفاع از آرمان جهانی و جاودان بودن دین اسلام به شناسایی و تأکید بر لزوم پایبندی به حقوق بشر و کرامت انسانی اقدام کرده است. سازمان دراینزمینه کمیته دائمی حقوق بشر را برای پاسداشت حقوق انسانی در زمینههای سیاسی، اجتماعی، مدنی و اقتصادی بنابر معاهدات سازمان و اسناد حقوق بشری جهانی در چهارچوب شریعت اسلامی، تشکیل داده است. اعلامیه قاهره درباره حقوق بشر در اسلام - The Cairo Declaration - نیز مهمترین سند سازمان همکاریهای اسلامی درباره حقوق بشر در اسلام است که در سال 1990 در نوزدهمین کنفرانس وزرات امور خارجه کشورهای عضو سازمان در قاهره به تصویب رسیده است. بازخوانی و بررسی نقش، کارکردها و مناسبات سازمان همکاریهای اسلامی در زمینه گفتمان منطقهای حقوق بشر با روشی ترکیبی تحلیلی مسئلهای بایسته است. چنانکه به نظر میرسد این سازمان ظرفیتهای بالایی در حمایت، گفتمانسازی و گسترش حقوق بشر دارد؛ هرچند بنا به دلایلی نه تنها دراینزمینه موفق نبوده، بلکه در مواردی با گفتمان منطقهای حقوق بشر تقابل عملی داشته است.
واژگان کلیدی: حقوق بشر، حقوق بشر اسلامی، سازمان همکاریهای اسلامی، اعلامیه حقوق بشر قاهره.
مقدمه
به آزادیای که تمام افراد باید در ارتباط با دیگر افراد یا دولتها داشته باشند، حقوق بشر گفته میشود. از زمان پایان جنگ جهانی دوم اصولی که این حقوق بر آن مبتنی است با حمایت و مواضع صریح سازمان ملل متحد یا سازمانهای منطقهای نظیر شورای اروپا اهمیت چشمگیری داشته است - تاموشات، 100 :1386. - 102 هماکنون، حقوق بشر شامل حقوق و آزادیهایی است که افراد حق برخورداری از آن را دارند که مهمترین این حقوق عبارتانداز: حق برخورداری از سلامت جسمی و روانی، آزادی رفتوآمد، آزادی در زندگی خصوصی، آزادی مذهبی، آزادی افکار، آزادی تشکیل اجتماعات و انجمنهای مسالمتآمیز، حق برابری، حق مالکیت، توجه به آمال و آرزوهای افراد و حق مشارکت در زندگی سیاسی. مجمع عمومی سازمان ملل بر رعایت حقوق بشر درهرحال، حتی زمان مخاصمات، تأکید میکند - وری، 1391، ذیل واژه حقوق بشر - .
اعلامیه جهانی حقوق بشر از مهمترین اسناد حقوق بشری در مناسبات بینالمللی است. این اعلامیه، اعلامیهای است که به منظور پایهریزی و برقراری سنجهای مشترک درزمینه رعایت حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تهیه شده است. اعلامیه جهانی که بهوسیله کمیسون حقوق بشر و شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل تهیه شده بود در 10 دسامبر 1948 بهوسیله مجمع عمومی به تصویب رسید. - تاموشات، . - 102 :1386 اعلامیه دارای یک مقدمه و سی ماده است. اعلامیه حقوق بشر، نخستین اعلامیه فراگیر حقوق بشری است که اعلام آن از سوی سازمان بینالمللی، با جایگاه سازمان ملل، نشان از موقعیت ویژه این حقوق در گفتمان بینالمللی دارد - ضیایی بیگدلی، . - 276 :1385
امروزه، اگرچه این اعلامیه و دیگر اسناد حقوق بشری مثل میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، در برخی کشورها روند تصویب قراردادی را طی نکرده و الزامات قانونی برای اجرا ندارد، ولی در عرف بینالملل جایگاه ممتازی به دست آورده تا به آنجا که در برخی کشورها حتی در نوشتن قانون اساسی از این حقوق الهام گرفته میشود؛ چنانکه جایگاه اعلامیه باعث شده که در چهارچوب سازمان ملل، تمام ارکان سازمان در تصمیمگیریها به آن توجه ویژه داشته باشند - پلینو، 427 :1384. - 428 با گنجانده شدن مفاد این اعلامیه در قوانین اساسی کشورهای جهان و رویه کشورها در سطح بینالملل و قانونگذاری ملی، مفاد اعلامیه به قواعد عامالشمول تبدیل شده است. چنانچه برای کشورهایی که به پذیرش این اسناد و معاهدات نیز تن ندادهاند، الزاماتی در پی داشته و الزامآور است.
این درجه الزام، در مواردی و زمینههایی به سطح قواعد آمره رسیده است. برایناساس، امروزه این اعلامیه در سطح یک قطعنامه اعلامی مشتمل بر برخی از توصیهها و درنتیجه فاقد الزام قاطع، تلقی نمیشود و رعایت آموزههای آن در سطح بینالمللی بایسته است - ضیایی بیگدلی، همان - . جدای از توجه به مفاد اعلامیه حقوق بشر در قوانین اساسی کشورها در برخی از کشورهای منطقه احترام به اعلامیه جهانی حقوق بشر و رعایت آن در زمره مقررههای قانون اساسی این کشور قرار گرفته است - حسینی - صارم، 1388، ماده 4 قانون اساسی افغانستان - . چنانکه در برخی کشورها تصریح میشود که دولت موظف به رعایت حقوق بشر در چهارچوب شریعت اسلامی است« تحمی الدوله حقوق الإنسان، وفق الشریعه الإسلامیه« - ابراهیم ابو حیمد، 1428، ماده 26 قانون اساسی عربستان - رسانهها نیز موظف به رعایت کرامت انسانی و حقوق انسان هستند - پیشین، ماده 39 قانون اساسی عربستان - امروزه گذشته از توجه به حقوق بشر در قوانین اساسی، از اجرای حقوق بشر در محاکم داخلی کشورها سخن گفته میشود - سلیمی، 27 :1388. - 30»
میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی«، مصوب 16 دسامبر 1966 مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید، »میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی«، مصوب 16 دسامبر 1966، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پروتکل اول اختیاری مربوط به میثاق بینالمللی حقوق بینالمللی و سیاسی مصوب 16 دسامبر 1966مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پروتکل دوم اختیاری مربوط به میثاق بینالمللی حقوق بینالمللی و سیاسی مصوب 15 دسامبر 1989 با موضوع لغو مجازات اعدام و اعلامیه تهران2 مصوب کنفرانس بینالمللی حقوق بشر که از 22 آوریل تا 13 مه 1968 به منظور بررسی پیشرفت حاصله در طی بیست سال از زمان قبول اعلامیه جهانی حقوق بشر و به منظور تنظیم برنامهای برای آینده، در تهران برگزار شد، از مهمترین اسناد حقوق بشری هستند و امروزه، شاکله نظام بینالمللی حقوق بشر را تبیین میکنند. شکلگیری این اسناد موجبات پیدایش گفتمانی ویژه درزمینه شناسایی و اعتباربخشی به افراد در صحنه بینالمللی را فراهم کرده است. همچنین، این گفتمان باعث شده که امروزه مفهوم حاکمیت و صلاحیتهای حاکمیتی بهکلی متغییر شده، و با این فهم از حقوق بشر محدود شود - هاشمی، 99 :1395 .101 امیر ارجمند، 1386 اسناد جهانی - . دراینمیان، برخی اسناد منطقهای نیز برای پاسداشت حقوق بشر وجود دارد.
چنانکه »کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادیهای اساسی«، که سندی منطقهای درزمینه حقوق بشر است، نیز به شناسایی و اعلام این حقوق پرداخته است - امیر ارجمند، 1388، اسناد منطقهای، هاشمی، 155 :1384 - 161 با این توضیح سند حقوق بشری یا اعلامیه حقوق بشری قاهره، که در 25 ماده و در نوزدهمین نشست وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاریهای اسلامی در تاریخ 5 اوت31990 طی قطعنامه س49 /19 / به تصویب رسیده نیز سندی منطقهای درزمینه حقوق بشر است - هاشمی، . - 160 :1384 این سند برآیند و نمود گستره وسیعی از جغرافیای گفتمانی حقوق بشر در منطقه جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا یا در یک نگاه کشورهای جهان اسلام است. در این پژوهش با موضوع »سازمان همکاریهای اسلامی و گفتمان منطقهای حقوق بشر« به بازخوانی و بررسی نقش وکارکردها سازمان همکاریهای اسلامی درزمینه گفتمان منطقهای حقوق بشر میپردازیم. شایان توجه است که به دلیل اهمیت سند حقوق بشری یا اعلامیه حقوق بشری قاهره، آموزههای حقوق بشری این سند مورد توجه است و بر آن تأکید میشود. برایناساس، پس از تبیین و بررسی زوایای گفتمان منطقهای حقوق بشر به جایگاه مسئله حقوق بشر در سیاستها و سیاستگزاریهای سازمان همکاریهای اسلامی پرداخته و فرآیند تحقیق را با بازخوانی ظرفیتهای حقوق بشری سند قاهره به سامان میرسانیم.
.1 گفتمان منطقهای حقوق بشر
برخی بر این باورند که نباید نهضت منطقهای حقوق بشر را برخلاف رسالت اعلامیه جهانی حقوق بشر .2 بیانیه این کنفرانس با مطالبه از دولتها درزمینه رعایت حقوق بشر، به این حقوق اعتبار بینالمللی دیگری بخشیده است. .3 برابر با پانزدهم مرداد سال یکهزار و سیصد و شصت و نه.
