بخشی از مقاله
چکیده
وقوع تغییرات اقلیمی در کشورهای مختلف موجب شده است، که این بحران برای کشاورزان به عنوان یک پدیده جدید و مخرب مطرح باشد، پیچیدگی عوامل زمینهساز و در هم تنیدگی پیامدهای منفی ناشی از تغییر اقلیم، این پدیده را به یکی از دغدغههای اصلی کشاورزان ساکن در مناطق دارای شرایط بحرانی، تبدیل نموده است. بخش کشاورزی منبع اصلی درآمد برای جوامع روستایی است و علاوه بر این یک عامل اصلی کمک به اقتصاد در اکثر کشورهای در حال توسعه است، با این حال کشاورزی آسیبپذیرترین بخش نسبت به خطرات و اثرات جهانی تغییرات اقلیمی است. برخی از اثرات تغییرات اقلیمی در حال حاضر در سرتاسر جهان آشکار شده است.
به عنوان مثال، در طول دهه گذشته تغییرات اقلیمی در کشورهای خشک و نیمه خشک شایعتر شده است و چالشهای جدی برای جوامع مختلف ایجاد کرده است. به طور کلی، وابستگی معیشت بسیاری از کشورها به منابع طبیعی - آب، خاک و مراتع - موجب شده است، که این کشورها در برابر تغییرات اقلیمی حساستر و آسیبپذیرتر باشند. تشدید اثرات تغییر اقلیم در کشورهای دارای اقلیم خشک و نیمه خشک و افزایش خسارات ناشی از آن، سازگاری نسبت به این پدیده را ضروری میسازد تا از این طریق امکان استفاده بهینه از منابع و دستیابی به توسعه پایدار فراهم شود. روش تحقیق این پژوهش از نوع تحلیلی-توصیفی است، که هدف این تحقیق تبین مدل مفهومی مربوط به سازگاری با تغییر اقلیم میباشد تا از این طریق راهبردهایی برای بهبود سازگاری با تغییرات اقلیمی ارائه گردیده و آسیبپذیری به حداقل رسد.
مقدمه
اقلیم، شرایط متوسط آب و هوایی برای یک محدوده خاص و یک دوره خاص می باشد. ابتداییترین تعریف تغییر اقلیم تغییر شرایط جوی در یک محل، مرکب از شرایط متوسط دما، بارندگی، رطوبت و غیره است . - Bradley, 1985 - خشکسالی به عنوان یکی از نمودهای تغییرپذیری اقلیم، به طور طبیعی یک فاجعه آب و هوایی است، که باعث ایجاد هزینههایی برای پایداری معیشت کشاورزان و سیستمهای کشاورزی به طور گسترده میشود.
- Keshavarz and Karami, 2014 - پیشبینیهایIPCC حاکی از آن است، که تغییر اقلیم اثرات زیادی بر مولفههای مختلف زیستی مانند غذا، جنگل، تنوع زیستی، منابع آب، اکوسیستم ساحلی، سلامت انسانها و الگوی اسکان در جوامع مختلف آسیایی داشته است. ضمن اینکه بر اساس ارزیابیهای انجام شده، منابع آب ایران به میزان زیادی آسیب دیدهاند . - IPCC, 2001 - بنابراین تغییر اقلیم به عنوان یکی از وقایع محیطی تمام تولید کنندگان محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار میدهد.
به طور کلی بخشهایی مانند بخش کشاورزی در مقایسه با بخشهای صنعت و خدمات بیشتر در معرض این پدیده قرار دارند - Keshavarz and - Karami, 2014 و همچنین اثراتی که پدیدهی تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی دارد شامل: کاهش درآمد، کاهش اشتغال، کاهش بازده محصولات و کاهش سطح زیر کشت میباشد - کشاورز و کرمی، . - 1387 در نتیجه تغییر اقلیم میتواند به طور قابل توجهی سیاستهای دولتی، تولیدات مواد غذایی و اعتبارات دولتی را تحت تاثیر قرار دهد . - Keshavarz and Karami, 2013 - فعالیت کشاورزان و دامداران همیشه نسبت به بارندگی، درجه حرارت و دیگر متغیرهای اقلیمی حساس بوده است و انسان همیشه باید نسبت به شرایط گوناگون خود را سازگار نماید . - Surez, 2005 - در یک تعریف کلی سازگاری به معنی تغییر و متناسب شدن میباشد.
اما در زمینه تغییرات اقلیمی به معنی تغییر سیستمهای اکولوژیکی و اجتماعی به منظور تطبیق با تغییرات اقلیمی است تا این سیستم ها در طول زمان دوام داشته باشند . - Barnett, 2001 - سازگاری نسبت به تغییر اقلیم که میتواند تاثیرات بالقوهای بر روی انسانها و نظامهای طبیعی داشته باشد، توجه دانشمندان اجتماعی را به خود جلب نموده است . - Grothmann and Patt, 2005 - بنابراین با توجه به تاثیرات منفی که تغییر اقلیم روی بخش کشاورزی، منابع طبیعی و معیشت خانوادههای کشاورزان دارد، مطالعه میزان سازگاری کشاورزان با این پدیده ضروری میباشد تا از این رهگذر سیاستگذاری لازم برای بهبود مدیریت تغییرات اقلیمی صورت گیرد و بتوانند راهبردهای درستی برای مقابله با آن اتخاذ نمایند.
اهمیت در نظر گرفتن سازگاری در تحقیقات و ارزیابیها تنها بخاطر انتخاب بهترین سیاست برای کاهش تغییرات نیست بلکه بیشتر به خاطر کاهش آسیبپذیری گروههای مختلف به خاطر تاثیرات تغییر اقلیم و در نتیجه کاهش هزینههای اجتناب ناپذیر میباشد . - Grothmann and Patt, 2005 - این پیامدها خود دارای پیامدهای ثانویه مثل کاهش درآمد سرانه منطقه، بیکاری، فقر و در نتیجه مهاجرت کشاورزان منطقه میباشد، که در صورت ادامه این روند، پایداری کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی این منطقه در بلند مدت تهدید میشود. بنابراین هدف این پژوهش سازگاری کشاورزان در شرایط تغییرات اقلیمی میباشد.
مفهوم سازگاری
سازگاری فرایند بلند مدت یادگیری و تعدیل است که سیستمهای اجتماعی و محیطی را به صورت توأم مورد توجه قرار میدهد و جایی که این یادگیری و تعدیل به اندازه لازم سریع یا کافی نباشد با شکست مواجه میشود . - Barnett, 2001 - سازگاری شامل فعالیتی است که انسان در پاسخ به پیش بینی تغییرات اقلیمی انجام میدهد تا تاثیرات مضر آن را کم کند یا از فرصتهای ایجاد شده به خاطر تغییرات اقلیمی سود ببرد . - Adger et al., 2003 - سازگاری به مفهوم تعدیل در سیستمهای طبیعی یا انسانی در پاسخ به محرکهای اقلیمی واقعی یا مورد انتظار به منظور ضرر یا بهره بردن از منافع نیز تعریف میشود . - Iglesias et al., 2007 -
ضرورت سازگاری با تغییر اقلیم
اقلیم جهان در حال تغییر است و این تغییرات در قرن معاصر با سرعت بیشتری ادامه خواهد یافت - Adger et al., 2003 - ، که باعث اثرات منفی بر روی مناطق مختلف دنیا میشود. به عنوان مثال در"جدول " 1، پیشبینیهای IPCC از اثرات تغییر اقلیم بر مولفههای مختلف زیستی در قاره آسیا نشان داده شده است. با توجه به گستره تغییرات طبیعی و فعالیتهای انسانی در قرن اخیر، تغییر اقلیم را میتوان به عنوان یکی از خطرهای جدی تلقی نمود، که توسعه پایدار را در ابعاد مختلف زیست محیطی، سلامت انسان، امنیت غذایی، فعالیتهای اقتصادی، منابع طبیعی و ساختارهای زیر بنایی تهدید میکند.
در این میان، وابستگی بخش کشاورزی به اقلیم موجب میشود، که این بخش به میزان زیادی تحت تاثیر پدیده تغییر اقلیم قرار گیرد. بخش کشاورزی منبع اصلی درآمد برای جوامع روستایی است و علاوه بر این عامل اصلی کمک به اقتصاد در اکثر کشورهای در حال توسعه است. با این حال بخش کشاورزی آسیبپذیرترین بخش نسبت به خطرات و اثرات جهانی تغییرات اقلیمی است . - Smit and Skinner, 2002 - از دیدگاه دینار و مندلسون - Dinar and Menddelsohn, 2011 - آن دسته از متغیرهای اقلیمی که بر فعالیتهای کشاورزی و منابع طبیعی تاثیر میگذارند، عبارتنداز:
-1 تغییر دما: که به طور مستقیم روی رشد گیاه، عملکرد دام - تولیدمثل، تولید فرآوردههای دامی - ، میزان شیوع آفت، رطوبت خاک و تبخیر مخازن آب و غیره تاثیرگذار است.
-2 تغییرات بارش: که روی میزان آب در دسترس برای محصولات، میزان علوفه برای دامها، جریان رودخانهها و غیره تاثیرگذار است.
-3 تغییر در دی اکسید کربن: که روی رشد گیاهان از طریق تغییر سوخت اساسی فتوسنتز و میزان آب مورد نیاز گیاهان برای رشد
تاثیر گذار است.
-4 بروز رخدادهای فجیع - مانند سیل، آتش سوزی، طوفان و غیره - : روی شرایط تولید تاثیر گذار هستند و باعث از بین رفتن محصولات درختان، غرق شدن دامها و غیره میشوند. برخی از اثرات تغییر اقلیم در حال حاضر در سرتاسر جهان آشکار شده است، که از آن جمله میتوان به افزایش فراوانی وقوع خشکسالی در کشورهای خشک و نیمه خشک اشاره کرد . - Keshavarz et al., 2013 - با این وجود شواهد تجربی نشان میدهند، که میزان آسیبپذیری کشورها از تغییر اقلیم متفاوت است. بنحوی که وابستگی معیشت بسیاری از ساکنان کشورهای در حال توسعه به منابع طبیعی - آب، خاک و مراتع - موجب شده است، که این کشورها در برابر تغییر اقلیم حساستر و آسیبپذیرتر باشند . - Barak, 2006 -
بنابراین، در صورتی که تحقق توسعه پایدار در زمره سیاستگذاریهای اصلی بسیاری از کشورهای در حال توسعه دارای اقتصاد متکی بر منابع طبیعی باشد، این کشورها میبایست بخش کشاورزی را با تغییرات اقلیمی سازگار نمایند . - Stakhiv and Stewart, 2010 - اهمیت در نظر گرفتن سازگاری در تحقیقات و ارزیابیهای بخش کشاورزی تنها بخاطر انتخاب بهترین سیاست برای کاهش تغییرات نیست بلکه، بیشتر به منظور کاهش آسیبپذیری گروههای مختلف و در نتیجه کاهش هزینههای اجتناب ناپذیر میباشد . - Grothmann and Patt, 2005 - سازگاری با تغییر اقلیم میبایست بگونهای محقق شود که: - 1 پایداری اکوسیستم حفظ شود؛ - 2 امنیت غذایی به مخاطره نیافتد؛ - 3 امکان توسعه اجتماعی و اقتصادی گروهها و جوامع آسیبپذیر از تغییر اقلیم فراهم گردد .
