بخشی از مقاله
چکیده:
منظر شهری پدیدهای است که از یکسو با درک و احساس، ویژگیهای بصری و ارزشهای معنوی ارتباط مییابد و از سوی دیگر با زمین، شکل، کار بری و نحوه بهرهبرداری از آن و بهطور خلاصه با ویژگیهای عینی و تجربی مرتبط می-گردد. این دو جنبه متفاوت در طول تاریخ نگرشهای گوناگونی را در طراحی منظر به وجود آوردهاند و به همین دلیل گفته میشود »منظر منعکس کننده تاریخ گفتگو بین مردم و زمین است.« بطورکلی پژوهش حاضر از نظر اهداف در زمره تحقیقات کاربردی میباشد و از نظر ماهیت موضوع روش پژوهش و بررسی آن از نوع تحقیقات توصیفی - تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق مطالعات کتابخانه ای و برداشت میدانی است و از پرسشنامه برای گرداوری اطلاعات استفاده شده است.
منطقه موردمطالعه در این پژوهش حد فاصل خیابان امام خمینی به سمت شرق شهر زابل میباشد. این منطقه تقریبا نیمی از مساحت شهر زابل را در برمیگیرد. نتایج نشان داد که در بعد منظر شهری، شاخص فرح بخشی و آرامش محیطی با میانگین وزنی 4/48 بیشترین وزن دریافتی را ازنظر پاسخگویان کسب کرده است و شاخص طراحی مناسب تجهیزات و امکانات میانگین وزنی1/65 کمترین میانگین وزنی را کسب کرده است. بین متغیرهای عرض کم محور ساختاری و کیفیت فضای شهری با احتمال 99 درصد 0/01 - خطا - رابطه معنیداری 0/623 - - sig:0/000P: وجود دارد.
منطقه1 زابل در افق 20 ساله منطقه ای با ساماندهی کالبدی مطلوب خواهد بود که با فشرده سازی منطقه میزان کارایی افزایش یافته است؛ وجود مناطق تجاری و تفریحی و آرام سازی رفت و آمد باعث ایجاد آرامش در منطقه شده است که خود ارتقا کیفیت محیط را به همراه داشته است که پاسخ گوی نیاز های ساکنین است و به عنوان منطقه ای سرزنده، خوانا، خاطره انگیز و با هویت در مقیاس شهری ایفای نقش می کند.
-1 مقدمه:
منظر شهری پدیده ای است که از یک سو با درک و احساس، ویژگیهای بصری و ارزشهای معنوی ارتباط می یابد و از سوی دیگر با زمین، شکل، کار بری و نحوه بهره برداری از آن و به طور خلاصه با ویژگیهای عینی و تجربی مرتبط می گردد. این دو جنبه متفاوت در طول تاریخ نگرشهای گوناگونی را در طراحی منظر به وجود آورده اند و به همین دلیل گفته میشود »منظر منعکس کننده تاریخ گفتگو بین مردم و زمین است - « ٌ - . منظر شهری تا قبل از دوران صنعتی و سرمایه داری اگر چه تحت تأثیر نگرشهای متفاوت متافیزیکی، مذهبی، فیلسوفانه رومانتیک، طبیعت گرایانه و حتی خردگرا قرار داشته و در کشورها و تمدنهای مختلف با امکانات متفاوت فن آوری همراه بود، ولی مجموع شکل محیط در این دوران بیشتر از خلاقیتهای ذهنی و فردی متاثر بوده و در هماهنگی بیشتر با قوانین طبیعت قرار داشته است.
به طوریکه مجموع دخالتهای انسان در محیط زیست در کل دوران ما قبل صنعتی خللی بر ساختار و عملکرد طبیعت وارد نساخته بود. اما این روند به تدریج با توسعه علوم و ظهور و گسترش تفکرات روشنفکری در قرون 16 و 17 و تداوم آنها با ابداعات صنعتی در قرن 18، به کلی متحول می گردد. هریک از این تغییرات در ایجاد تحولات اجتمامی بزرگ در کشورهای صنعتی به ویژه اروپای غربی نقش داشته از جمله باعث افزایش رشد جمعیته رشد صنایع و نزدیکی آنها به شهرها، کاهش سریع جمعیت روستایی به نفع جمعیت شهری و هجوم مردم به سوی مناطق شهری در جستجوی شغل و امکانات بهتر زندگی در فاصله سالهای 1650-1900 گردید.
این تغییرات مجموعه دیدگاههای رومانتیک نسبت به منظر را نیز کاملا متحول ساخت، به طوریکه با ظهور سرمایه داری در نظام اقتصادی شهرهای صنعتی، نگرش انسان نسبت به محیط زیست کاملا بر ایده های سود جویانه، فایده و عینی گرا استوار گردید و زمینه نقش یک کالای اقتصادی را یافت - ٍ - . کیفیت زندگی محصول تاریخی نظامهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و نمیتوان آن را مجزا از ساختارهای فوق تبیین کرد. بنابراین مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب میباشد و وضعیت آن به سطح توسعهیافتگی جوامع بستگی دارد و میتوان آن را با طراحی و تدوین شاخصهایی، تعریف و اجرا کرد - َ - . بهبود کیفیت زندگی در هر جامعهای، یکی از مهمترین اهداف سیاستهای عمومی آن جامعه است.
در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی، بهعنوان جانشینی برای رفاه مادی، به اصلیترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیلشده است - ُ - امروزه. مطالعات کیفیت زندگی عمدتاً بر محیط شهری و کیفیت زندگی شهری تمرکز کرده است و بررسی آن ضرورت و اهمیت بسزایی برخوردار است که این امر همواره کانون اصلی توجه برنامه ریزان بوده است - ِ - . بر این اساس، تمایل جمعیت در سرتاسر جهان برای تمرکز در شهرها، یکی از دلایل اصلی توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مطالعات است - ّ - . که بهصورت قابلملاحظهای این مطالعات در کشورهای توسعهیافته، درحالتوسعه و در حال صنعتی شدن جدید از دهه 1970 به بعد موردتوجه جدی قرار گرفت - ْ - .
باوجوداین نگرانی در مورد کیفیت زندگی شهری در شهرها منجر به افزایش علاقه در یافتهها و بررسیهایی برای اندازهگیری کیفیت زندگی در مکانهای خاص شده است. از طرف دیگر، میتوان دلیل مهمی برای توجیه ضرورت مفهومی کیفیت زندگی برای تخصیص مؤثر منابع محدود و کمیاب با توجه به منابع معین نهفته است - َ - . شهر زابل با یک هسته مرکزی شهر متمرکز – الگوی تک مرکزی مبتنی بر شبکه شطرنجی و مدول های مربع مانند، بهعنوان مرکز خرید شهریٌ و منطقه - مرکز اشتغال، خرید و تفریح - با مجموعهای از مؤسسات دولتی و تجاری - بانک، پست، مخابرات - ، فرهنگی - مصلی المهدی - و تراکم شبکه حملونقل - خطوط اتوبوسرانی – تاکسی - میباشد. ناحیه مرکزی شهر به علت همگرایی سازمانها در ارائه خدمات، بازار و راهها- گرهٍ، بالاترین حجم آمدوشد دارد.
رشد و توسعه سریع شهر زابل در طی چند دهه اخیر با روند رشد جمعیت و افزایش تعداد سفر به شهر زابل هماهنگ بوده است، بنابراین بهتبع آن مسائل و مشکلاتی در شهر زابل ایجادشده است، این مسائل نیاز به تحقیقی علمی و با رویکردی تخصصی به موضوع دارد، تحقیق حاضر درصدد بررسی و ساماندهی وضعیت منظهر شهری شهر زابل است که ناشی از عوامل و معیارهای مختلفی میباشد. عواملی چون عدم هماهنگی و تطبیق کاربریها با معیارها و اصول برنامهریزی کاربری زمین شهری، باعث ایجاد مشکلاتی از قبیل: ترافیک و ازدحام جمعیت شده است.
به دلیل مسائل و مشکلات بافت منطقه یک شهر زابل نظیر تداخل سواره و پیاده با توجه به عرض کم پیادهروها و خیابانها با در نظر گرفتن نبودن میدان، بلوار - رفیوژ و فضای سبز در خیابان امام خمینی و ...؛ مبلمان مناسب در بازار شهر، اشباع کاربریهای تجاری در بر خیابانها، غیرمسکونی شدن و کاهش سرزندگی و جریان طبیعی زندگی - زمینه بزه کارههای اجتماعی - ، مشکلات حرکت پیادهها در معابر بازار با عناصر مزاحم همچون دستفروشها- تکدی گران، تابلوهای تبلیغاتی مغازهها، موتورسیکلتها؛ کهنگی و فرسودگی بافت بازار، حجم ترافیک بالا - یکطرفه بودن خیابانها - که روزبهروز متراکم و پیچیده میشود، انجام و بررسی مطالعات در زمینه ساماندهی منطقه یک شهر در فرآیند توسعه پایدار شهر بسیار ضروری و بااهمیت میباشد - ُ - .
شهر زابل مطابق پیشنهاد طرح تفصیلی به 5 ناحیه و 38 محله تقسیمشده است .ناحیه یک دارای 7 محله بوده که منطقه موردمطالعه خواهد بود. بدیهی است کیفیت کالبدی در این منطقه با توجه به مؤلفههای ذکرشده از شرایط مناسب برخوردار نبوده؛ عدم توجه به اقلیم، عدم محصورت مناسب، ناکارآمدی سیستم معابر و سلسلهمراتب شهری، عدم هویتمندی فضایی، عدم وجود فضای سبز مناسب، فرسودگی جدارهها و سیستم فاضلاب که باعث آلودگی محیط میباشد، عدم توجه به اقلیم ازجمله مواردی است که فقدان آن به چشم میخورد.
در رابطه با متغیرهای مداخلهگر میتوان به مواردی اشاره داشت که ازجمله آن عبارتاند از: ترافیک عبوری، فرهنگ مردم، توان اجرایی شهرداریها برای اجرای طرحهای توسعه شهری. هدف تحقیق حاضر بهبود وضعیت شهری در راستای ابعاد ذکرشده، یعنی کیفیت زندگی و احساس رضایت شهروندی میباشد. در خصوص کیفیت محیط مواردی موردبررسی قرار میگیرد که توجه بدان میتواند در بهبود وضعیت شهری زابل مؤثر باشد، ازجمله توجه به مباحث زیباشناختی- فرمی، کیفیتهای بصری، کفسازی و توپوگرافی؛ بهبود فاکتورهای معنایی-ادراکی، شاخصهای بصری ارزشمند، محصورت و...؛ بهبود شاخصهای عملکردیفعالیتی،- تقویت حضور پذیری از طریق وجود فعالیت خاص و نهایتاً توجه بیشتر به مؤلفههای زیستمحیطی و استفاده از عناصر اکولوژیک هویتمند.
-2 مبانی نظری و تئوری تحقیق
کیفیت:
واژه کیفیت مفهومی است که در تمامی دانش ها و زمینه های مرتبط با زندگی انسان به کار رفته است.کیفیت در حالت عادی و به معنای کامال واضح ،برای وصف درجه کمال اشیا و پدیده ها به کار برده می شود - ًٌ - . اما مفهوم کیفیت، مفهومی است نسبی؛ که واجد معنایی فراتر از معنای بدیهی و معمول آن است.مفهوم کیفیت دو وجه دارد.یعنی کیفیت در عین حال که مفهومی مبهم و چند پهلو است؛روشن و واضح نیز می باشد.در واقع منظور از کیفیت از طرفی خاصیت ها و ویژگی های اصلی یک چیز است،از طرفی دیگر کیفیت،کلیت و سیستمی از جز کیفیت هایی است است که یک چیز را به وجود آورده اند - ٌٌ - .
در واقع با کمک جز کیفیت ها می توان به تفاوت ویژگی های یک چیز پی برد؛ درصورتی که به وسیله کیفیت های کلی می توان به تفاوت چیزها از یکدیگر رسید.در همین رابطه، فرهنگ زبان فارسی عمید، معنای لغوی »کیفیت « را چگونگی،چونی،صفت و حالت چیزی عنوان کرده است - ٌٍ - ، همچنین واژه کیفیت در زبان انگلیسی به معنای چیزی است که یک شخص،یک شی و یا یک فکر داشته و موجب خاص و جالب شدن آن می گردد - ٌَ - .
از سوی دیگر، فرهنگ انگلیسی آکسفورد نیز برای واژه کیفیت چهار معنی ارائه می دهد:1 -درجه خوبی و ارزش چیزها -2 خوبی و کمال به مفهوم عام، :-صفات و خصوصیات، 4 -جنبه ویژه و عالیم مشخصه و ممیزه - ٌُ - . اما در واقع کیفیت، چگونگی یک چیز یا پدیده می باشد که تاثیر عاطفی و عقالنی خاص بر انسان می گذارد . - 11 - این تاثیر باید به گونه ای باشد که حواس انسان قادر به احساس و ادراک آن باشد.در ادامه کلیدواژه های معرف کیفیت در نمودار زیر آمده است.
