بخشی از مقاله
سامانه اخذ الکترونيکي عوارض آزاد راه تهران – پرديس (مطالعه موردي)
چکيده
اخذ الکترونيکي عوارض يک روش براي اخذ عوارض بزرگراه ها و جاده ها است به طوريکه خودرو در محل عوارضي توقف نکرده و مبلغ عوارضـي به طور الکترونيکي از حساب وي کسر ميشود. تکنولوژي جمع آوري عوارض جاده به صورت الکترونيکي با هدف حـذف تـاخير در جمـع آوري عوارض جاده با استفاده از سامانه الکترونيکي به وجود آمده است .
هم اکنون در بسياري از کشورها عوارض بزرگراهي، نه با شيوه قديمي «توقف - پرداخت - دريافت رسيد» بلکـه بـا بهـره گيـري از سـامانه هـاي الکترونيک از صاحبان خودروها اخذ ميشود. آن ها به جاي اين که در بزرگراه هـا جايگـاه درسـت کننـد و ده هـا نفـر نيـرو اسـتخدام کننـد و خودروها را متوقف و ايجاد صف کنند، تمام خودروهايشان را به “تگ هاي الکترونيک ” مجهز ميکنند که مانند برچسب کوچکي روي شيشـه خودروها نصب ميشود. سپس در جاهايي که بايد عوارض اخذ شود، به جاي ايستگاه هاي عريض و طويل عوارضي سامانه هاي بـيسـيم تعبيـه ميکنند که خودروها بتوانند با همان سرعت بالا از آن محل عبور کنند. در اين شيوه اطلاعات برچسـب خـودرو خـوانش و بـه بانـک کـارگزار ارسال ميگردد و پس از بررسي حساب صاحب خودرو مبلغ عوارض از آن کسر مي گردد. در اين روش ، نه توقفي هست ، نه تصادفي، نـه صـف و نه اتلاف وقتي. با استفاده از دوربين ها و سامانه هاي پلاک خواني، مراحل صدور جريمـه بـراي خودروهـاي متخلف (بـدون برچسـب ) اعمـال خواهد شد.
کلمات کليدي :
سامانه ، اخذ الکترونيکي، عوارض
تاريخچه
اخذ الکترونيکي عوارض ١ يک روش براي اخذ عـوارض در بزرگراه ها و جاده ها است . به طوريکه خودرو در محـل عوارضـي توقف نکرده و مبلغ عوارضي به طور الکترونيکي از حساب وي کسر ميشود. فناوريهاي موضوع جمع آوري عوارض جـاده اي آوري به صورت الکترونيکي بـا هـدف حـذف تـاخير در جمـع عوارض در جاده ها با استفاده از سامانه الکترونيکـي بـه وجـود آمده است .
از اوايل دهـه ١٩٦٠ در بسـياري از کشـورها، بـا سـاخت آزادراه ها و جاده ها، سيستم پرداخت عوارض به سرعت توسـعه يافتــه اســت . در ســال ٢٠٠٥ بــيش از ٨٥٠ ميليــون وســيله شخصي و عمومي در جهان وجود داشت . اين آمار به شدت در حال افزايش بوده و اين افزايش در کشـورهايي ماننـد برزيـل ، چين و هند شدت زيادي داشته است . در فرانسه هم در طـول ٣٠ سـال ، تعـداد وسـايل نقليـه ١٢٠% افـزايش داشـته اسـت (٣٦ميليون وسيله نقليه در ٢٠٠٥). اين امر باعث شـده اسـت تا کنترل رفت و آمدهاي وسايل نقليه به ويـژه سـفرهاي بـين شهري يکي از اولويت هاي دولت ها قرار بگيرد. اولـين سيسـتم اخذ عوارض براي کنترل ترافيک در سـال ١٩٩٠ در سـنگاپور با به کارگيري تکنولوژي چندخطه ژاپن پياده سازي شد.
در سال ١٩٥٩ ويليام ويکري برنده جايزه اقتصـاد نوبـل اولين فردي بود که سيستم ETC را براي منطقه متروپوليتان واشنگتن پيشنهاد داد؛ به اين صورت که هر ماشين ميتوانـد به يک دستگاه فرستنده مجهز شود. سـيگنال مربـوط بـه هـر دستگاه فرستنده ، زماني کـه ماشـين از محـل عوارضـي عبـور ميکند، برداشته شده و سپس به کـامپيوتر مرکـزي فرسـتاده ميشود که اين کامپيوتر محاسبات مربوط به شارژ هر تـگ را
با توجه به زمان عبور و محـل عوارضـي محاسـبه کـرده و بـه صورت حساب ماشين اضافه ميکند.
در دهـه ١٩٦٠ و ١٩٧٠، سيسـتم عـوارض گيـري بـدون توقـف (Free Flow Tolling) بـه وسـيله دسـتگاه هـاي فرستنده ثابت در زير وسايل نقليـه و ريـدرهايي کـه در زيـر سطح بزرگراه واقع شده بودند، مورد آزمايش قرار گرفت . نروژ در اجراي گسترده اين سامانه در جهان پيشتاز است .
ETC براي اولين بار در سال ١٩٨٦، در برگن در کنار گيشه دريافت عـوارض بـه طـور سـنتي پيـاده سـازي شـد. در سـال ١٩٩١،ترندهايم اولين اسـتفاده جهـاني از سيسـتم پرداخـت الکترونيک عوارض بدون کاهش سرعت را معرفي کرد. در سال ١٩٩٥، پرتغال اولين کشـوري بـود کـه يـک سيسـتم جـامع يکپارچه براي همه عوارض کشوري تحت عنوان Via Verde اجرا کرد که علاوه بـر پرداخـت الکترونيکـي عـوارض ، هزينـه پارکينگ و جايگاه هاي سوخت نيز بـا ايـن سيسـتم پرداخـت ميشود. ايالت متحده آمريکا هم کشور ديگـري اسـت کـه در بخش هاي مختلف آن بـا سـرعت فزاينـده اي از سـامانه ETC اســتفاده مــيشــود؛ لازم بــه ذکــر اســت کــه در بســياري از بزرگراه هاي آمريکا که مجهز به اين سامانه ميباشند، همچنان جمع آوري عوارض به صورت دستي را حفظ کرده اند.
در ژاپن براي اولين بار در سال ٢٠٠١، اين سامانه معرفي گرديد. استفاده از اين سامانه در ژاپن شيوع فراواني پيدا کرده است به طوري که درسال ٢٠٠٦ حـدود ١٢ ميليـون کـاربر را دارا بوده و به طور پيش فرض از ايـن سـامانه بـه عنـوان يـک گزينه استاندارد برروي ماشين ها نصـب مـيشـود. در ابتـداي پياده سازي سـامانه در سـال ٢٠٠١، اجـراي آن بـا مشـکلاتي همراه بوده است که با کاهش هزينه هـاي ناشـي از اسـتفاده از ETC و نيز استفاده از بسته هاي حمايتي براي تشويق افزايش استفاده از آن در بزرگـراه هـا، راننـدگان را از سـال ٢٠٠٣ بـه استفاده از اين سيستم جلب نمود. لازم به ذکر است بـا توجـه به استفاده ٦٠% ي از اين سامانه براي پرداخت عوارض ، کاهش چشمگيري در ازدحام ترافيک خودروها به وجود آمـده اسـت .
همچنين هم اکنون تمام جاده هـاي ايـن کشـور کـه مشـمول عوارض ميشوند، مجهز به سيستم ETC ميباشـند و روزانـه شش ميليون تراکنش در اين سيستم ها انجام ميگيرد.
ETC در ايران
پيشنهاد اوليه مطرح شده از سـوي سـازمان راهـداري و حمل و نقل جاده اي کشور اولين بـار در سـال ١٣٨٨ و بـراي عوارضي تهران - قم مطرح گرديد. اما پـروژه اخـذ الکترونيکـي عــوارض در ســال ١٣٩٠ يکبــار ديگــر از ســوي وزارت راه و شهرسازي به بانک مسکن (بانک عامل وزارت راه و شهرسازي) واگذار گرديد که متعاقب آن از تير ماه سال ١٣٩١ اين پـروژه به شرکت فناوري اطلاعات ناواکو پيشنهاد شد.
در سال ١٣٩١ نيز شـرکت فنـاوري اطلاعـات نـاواکو بـه عنوان بازوي اجرايي بانک مسکن در آزادراه تهران - پرديس به اجراي اين سامانه پرداخت . همچنـين در آزادراه اهـواز- بنـدر امام هم اين سامانه اجرا شد که سرانجام در سال ١٣٩٣ افتتاح گرديــد همچنــين توســعه و ارتقــا ســامانه ETC در آزاد راه تهران -قم در شهريور ماه ١٣٩٣ به شـرکت فنـاوري اطلاعـات ناواکو سپرده شد که در حال حاضر به دليل موفقيت ، خط دوم سامانه مذکور نيز در دستور کار راه اندازي ايـن شـرکت قـرار گرفته است .
در حال حاضـر شـرکت فنـاوري اطلاعـات نـاواکو بـا راه اندازي سه آزاد راه در کل کشور به عنوان پيشرو در اين حوزه به فعاليت مشغول است .
انواع ETC
سامانه ETC را ميتوان به انواع و اقسام مختلفي دسـته بندي کرد:
. سيستم RF: در اين نوع سيستم ETC زيرسيستم AVI
براساس ترنسپوندرهاي (OBUیا Tag ( RFID عمـل ميکند. اين ترنسپوندرها ميتواند اکتيو، پسيو و يا نيمـه اکتيو بوده و يا در دسته بندي ديگـر، قابـل نوشـتن و يـا خواندن باشد.
. سيستم Video: در اين روش ، اسـتخراج شـماره پـلاک خــودرو عبــوري بــا اســتفاده از دوربــين ALPR انجــام ميگيرد که اين شماره به عنـوان کـدي بـراي شناسـايي خودرو (AVI) مـورد اسـتفاده قـرار مـيگيـرد؛ در واقـع شماره پلاک مشابه کد ذخيره شده در تگ عمل ميکنـد که براي شناسايي خودرو و صاحب آن استفاده ميشود.
. ارتباطات برد کوتاه اختصاصي ( DSRC): ايـن فنـاوري يک قابليت ارتباطي بيسـيم دو طرفـه بـا بـرد کوتـاه تـا متوسط اسـت کـه بـه خودروهـا امکـان مـيدهـد بـراي شناسايي و پرهيز از خطـرات بـا يکـديگر ارتبـاط برقـرار کنند. خودروهـاي مجهـز بـه DSRC اطلاعـات دقيقـي مانند مکان ، سرعت و شتاب خود را چندين بـار در ثانيـه در ميداني با شـعاع چنـد صـد متـر بـه اطـراف مخـابره ميکنند. ساير خودروهاي مجهز به فناوري DSRC ايـن پيام ها را دريافت کرده و از آن هـا بـراي محاسـبه مسـير خودروهاي مجاور، مقايسه آن ها با مسير پيش بيني شـده خود و تعيين امکان بـه روز تهديـد از سـوي هرکـدام از خودروهاي نزديک استفاده مـيکننـد. تـاکنون در شـبکه بزرگراهي کشور ژاپن در ١٦٠٠ نقطه تجهيزات مبتني بـر فناوري DSRC موسوم به ITS Spot نصب شده است که علاوه بر اجراي کاربرد دريافت الکترونيکي عوارض ، خدمات ديگري مانند اعلام هشـدار وقـوع تصـادف در مسير پيش رو، هشدار وجود مانع در نقطه خارج از ديـد و اطلاع رساني رخدادهايي مانند زلزله و يـا پديـده هـاي هواشناسي جاده اي را نيـز ارايـه مـيدهنـد. اگرچـه ايـن کشور امکان استفاده از ساير فناوريهاي رقيب در زمينـه ETC مانند RFID به نحو اقتصاديتـري را دارد، ولـي با نگاه به کاربردهاي آينـده فنـاوري DSRC در بخـش ايمني، ترجيح داده اند از اين فناوري استفاده کنند.
سيســتم ETC از نقطــه نظــر ديگــري نيــز مــيتوانــد طبقه بندي گـردد. در حـال حاضـر دو نـوع سيسـتم در حـال استفاده ميباشد. اولين نوع ، سيستم يک خطـه (راهـه ) اسـت .
اين سيستم در فرانسه ، کشورهاي جنوب اروپـا ماننـد ايتاليـا، اسپانيا و پرتغال در حال اسفاده ميباشد.
نوع دوم ، که به نام سيستم عوارض گيـري بـدون کـاهش سرعت (چندخطه ) شناخته شده است ، به طور هم زمـان چنـد خط را مـديريت کـرده و بـه صـورت الکترونيکـي، عـوارض از ماشين هاي عبوري از زير دروازه هاي مخصـوص ايـن سيسـتم اخذ ميگـردد. ايـن سيسـتم در کشـورهايي از قبيـل آمريکـا، استراليا، کانادا، شيلي و ... استفاده ميشود. سيستم چندخطـه از لحاظ تکنيکي، پيچيده تر ميباشد، اما به طور کلي اصول هر دو نوع سيستم مشابه يکديگر است .
ساختار سامانه ETC
يک سيستم ETC احتياج به اجزاي مختلفي براي انجام يک تراکنش کامل را دارا ميباشد. اين سيستم به طور کلي به سه زيرسيستم تقسيم ميشود. در ETC با اين زيرسيستم هـا خودرو شناسايي شده ، و مقـدار عوارضـي بـراي آن خـودرو از حساب مربوط به آن برداشت ميشود. در صورتي کـه خـودرو. صاحب خودرو دچار تخلف از پيش تعريف شده اي باشند، ايـن تخلف ثبت و براي ارجاع هاي بعدي استفاده ميشود.
. سيستم خودکار شناسايي خودرو ( AVI)
هنگام ورود خودرو به جايگاه اخـذ عـوارض الکترونيـک ، ابتـدا بايـد خـودروي مـذکور شناسـايي و حضـور آن در جايگاه مشخص گردد، که براي اين کـار از روش هـايي از قبيل حلقه هاي القايي، امواج راديويي و پـردازش تصـوير براي ايـن کـار اسـتفاده مـيگـردد. سـپس بـراي انجـام تراکنش هاي مالي در مراحـل بعـدي، نيـاز بـه شناسـايي صاحب خودرو ميباشد.
. سيستم خودکار کلاس بندي خودرو ( AVC)
اين سامانه به اجزا و فرايندهاي مختلفي اشـاره دارد کـه تکنولوژيهاي ETC به کمک آن ها قادر بـه تشـخيص و طبقه بندي خودرو و اخذ عوارض بر حسب اين اطلاعـات است .
. سيستم اعمال قانون تصويري ( VES)
VES به اجزا و فرايندهاي مختلفـي در ETC اشـاره دارد که به کمـک آنهـا خودروهـاي کـه در پرداخـت عوارض تخلف کرده اند را شناسايي ميکند.
در سامانه ETC به دست آوردن اطلاعاتي ماننـد شـماره پلاک، شماره برچسـب و کـلاس خـودرو در جايگـاه دريافـت عوارض الکترونيکـي انجـام مـي گيـرد. سـپس ايـن اطلاعـات دسته بندي شده و تصميم گيـري در خصـوص ثبـت اطلاعـات تخلف ، شارژ عوارضي و ... انجام مـي گيـرد. بنـابراين در محـل گيت هاي عوارضي ريدر و آنتن مناسب قرائت تگ ها نصب شده برروي شيشـه جلـويي يـا پشـتي خودروهـا مـيباشـد، نصـب ميگردد و هنگامي که خودرو به محـل گيـت مـيرسـد، تـگ توسط ريدر، قرائت شده و نرم افزار مربوطه ، به ميزان مشـخص از اعتبار تگ کسر ميکند.
هــم اکنــون در ايــران از تکنولــوژي RFID، بردبلنــد (UHF) از نوع پسيو استفاده ميشود. نحوه عملکـرد، مطـابق شکل ١، به اين صورت ميباشد که پس از رسيدن خـودرو بـه محل عوارضي، سنسورها به کنترلر، عبور يک وسـيله را اعـلام ميکند. سپس کنترلر به سرور لاين و دوربين ها اين مطلـب را اعلام کرده و در نتيجـه دوربـين هـا اقـدام بـه عکـس گـرفتن ميکنند. سپس عکس ها ذخيره و پردازش شـده و نتيجـه بـه سرورلاين اعلام ميشـود. در همـين حـين ، برچسـب خـودرو توسط ريدر خوانده ميشود و پس از مقايسه اين دو مـورد بـر اسـاس مقيـاس زمـاني، برچسـب خـودرو بـا عکـس و پـلاک استخراج شده تطابق داده ميشود. پس از آن نتيجه به سـرور عوارضي انتقال و سپس به بانک مسکن ارسال ميگردد. پس از بررسيهاي به عمل آمـده در بانـک مسـکن ، در صـورت عـدم تخلف توسط خودروي مفـروض ، بـه صـاحب خـودرو پيـامکي مبني بر اخذ عوارض از او ارسال و در غير اين صورت اطلاعات خودرو براي جريمـه بـه پلـيس راهنمـايي و راننـدگي ارسـال ميشود.
